• Xarajatlarningning guruhlanishi.
  • XARAJATLAR VA DAROMADLARNI HISOBGA OLISH




    Download 0,85 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet3/11
    Sana30.05.2024
    Hajmi0,85 Mb.
    #257388
    1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11
    XARAJATLAR VA DAROMADLARNI HISOBGA OLISH
    2.1 Xarajatlar to‘g‘risida tushuncha va ular hisobini tashkil qilishning huquqiy-
    me’yoriy asoslari. Xarajatlarni guruhlanishi
    .
    “Buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi O‘zbekiston Respublikasi qonuniga
    o‘zgartirish va qo‘shimchalarkiritish haqida. 2016 yil 13 aprel. № o‘rq-404.
    O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Mahsulot (ish vaxizmat)larni
    ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish
    tarkibi to‘g‘risida»gi Nizom. 54- qarori. –T.: O‘zBAMA,2017y. «Qarzlar bo‘yicha
    xarajatlar» nomli 24-son BHMS. Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning moliya xo‘jalik
    faoliyati buxgalteriya hisobi schyotlar rejasi va uniqo‘llash bo‘yicha yo‘riqnoma»
    21-BHMS
    Xarajatlarningning guruhlanishi.
    Xarajatlar hisobi buxgalteriya hisobi
    vazifalaridan kelib chiqib quyidagi elementlar bo‘yicha guruhlanadi:
    1-jadval
    Har qanday hisobotlarning ish bajarishdan maqsadi orasidagi farqlar va
    xarajatlar yoki chiqimlarbilan bog‘liq foyda olishdir.


    9
    Mahsulot birligini tayyorlash ish bajarish va xizmat ko‘rsatish uchun sarflangan
    xarajatlarni aniqlash bir necha sabablarga ko‘ra asosiy masalalardan biri hisoblanadi:

    ishlab chiqarishga qilingan xarajatlar raqobatbardosh, adolatli sotuv narxini
    belgilashda muhim ko‘rsatkich bo‘ladi;

    qiymat (tannarx) haqidagi ma’lumotlar bashoratlash va ish- lab chiqarish
    xarajatlarini boshqarish asosida yotadi;

    xarajatlar haqidagi ma’lumotlardan moddiy schyotlar qoldiqlarini aniqlashda
    foydalaniladi.

    Xarajatlarhisobdagi eng noaniq so‘zdir. Tannarx yoki xara- jatlarni umumiy
    aniqlash odatda quyidagicha ifodalanadi:

    xarajatlar resurslardan foydalanish yo‘li bilan aniqlanadi va ularning soni,
    nomlarini aniqlaydi;

    foydalanilgan resurslarning o‘lchami ko‘rinishida bo‘ladi.

    Pul o‘lchov birligini ta’minlaydi va turlicha resurslarni jamlaydi.

    Tannarx (xarajat)ni aniqlash hamisha aniq maqsad va vazifalarga bog‘liq.
    Xarajatlar tasnifini turli asoslar bo‘yicha amalga oshirish mimkin. Ayrim
    xarajatlar ma’lum buyumlar yoki buyumlar par- tiyasiga (turkumiga) tegishli bo‘lishi
    mumkin. Boshqa xarajat- larni darhol aniq buyumlar yoki ishlar bilan bog‘lash
    mumkin emas.
    Sotish tannarxi — ega bo‘lish yoki sotish uchun mahsulot tayyorlash yoki
    bajarilgan ish, ko‘rsatilgan xizmat uchun sarflan- gan xarajatlar miqdori.
    Mahsulot tannarxiga(ish, xizmat) ishlab chiqarish jarayoni- da sarflangan
    hamma harakatlar qo‘shiladi: tabiiy resurslar, xomMoliyaviy hisobotlarni ishlab
    chiqarish tannarxlarga mansub xarajatlarni anglatadi va «Tovar-moddiy zaxiralar»
    asosini tash- kil etadi.


    10
    Muomalada bo‘lmagan xarajatlarga korxonaga olib kelish lozim bo‘lgan, lekin
    tovar-moddiy zaxiralari tannarxiga kirmay- digan hamma xarajatlar kiradi. Ularga
    sotish uchun ilmiy ishlab chiqarishlar, umumiy va ma’muriy xarajatlar, kreditlar
    bo‘yicha foiz to‘lovlari kiradi.
    Agar korxona ishlab chiqarish hajmini oshirsa, ortib bora- yotgan mahsulot
    sonini ishlab chiqarish uchun talab qilinadigan resurslar soni ham ortishi kerak. Ishlab
    chiqarish hajmining ortishi xarajatlarning ham o‘sishiga olib keladi.
    O‘zgaruvchan xarajatlar— ishlab chiqarish hajm o‘sishiga proporsional
    ravishda o‘zgarib boradigan umumiy miqdor safi. O‘zgaruvchan xarajatlarga tipik
    misol qilib sarflanadigan material va xomashyolarni, elektr energiyasiga talab
    qilinadigan stanok- larga to‘lanadigan to‘lovlarni (ishlatilgan stanoklar mashina soat-
    lari soniga to‘g‘ri proporsional ravishda o‘zgaradi), mehnatga davriy haq to‘lash va
    boshqalarni ko‘rsatish mumkin.
    O‘zgaruvchan xarajatlarni aniqlashda ishlab chiqarish hajmining proporsional
    ravishda o‘zgartiruvchi yagona o‘lchov birligini topish lozimZ
    Xarajatlar tarkibi O‘zbekiston Respublikasida «Mahsulot (ish va xizmat)larni
    ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni
    shakllantirish tartibi to‘g‘risidagi Nizom»da belgilab qo‘yilgan.
    1-
    rasm


    11
    2-rasm. Egri va to‘g‘ri xarajatlar tarkibi hamda ularning hisobi.

    Download 0,85 Mb.
    1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




    Download 0,85 Mb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    XARAJATLAR VA DAROMADLARNI HISOBGA OLISH

    Download 0,85 Mb.
    Pdf ko'rish