Toshkent davlat texnika universiteti «neft va gaz konlarini ishga tushirish va ulardan foydalanish» kafedrasi «neft va gaz qazib olish texnika va texnologiyasi»

Download 5.92 Mb.
bet	11/175
Sana	12.06.2022
Hajmi	5.92 Mb.
	#23498

Bog'liq
kon tex xiz
PDF Scanner 01-03-22 11.38.42, 2 5256086199801482126, ATS-11-20 GURUH Baxromov.A (2), Ispring suite dasturi, privacy, Ixtisoslashtirilgan boshlang`ich sinflar uchun matematikadan didaktik, 2- sinfga pisa testi, 3 3 2 В тоифадаги автотр т восит тузил, mehnat shartnomasi, 2. Korxona-iqtisodiyoti.-Oquv-qollanma.-S.Qosimov.-S.-2008, 3-тема Bolalik -insonning ijtimoiy hayot , Ma\'ruza-1, 3-amaliy ish., Mustaqil ish yuzi blankasi

Suv siquvi tarzi. Suv siquvi tarzida neftni qatlam bo’ylab quduqlar tubiga harakatlantiruvchi asosiy enyergiya manbaasi chekka (ostki) suvlarning siquvi hisoblanadi. Uyumni ishlatish jarayonida chekka suvlar uyumga kirib boradi va olinayotgan neft o’rnini to’ldiradi. Shuning o’zi bilan qatlam bosimi ushlab turiladi. Chekka (ostki) suvlarning siquvini doimiyligi qator geologik va gidrogeologik omillarga bog’liq. Bularga uyumni ta’minot viloyatiga yaqin joylashganligi, uyum va taminot manbayi orasidagi aloqaning yaxshiligi va ularning gipsometrik sathlari orasidagi farqning kattaligi kiradi. Suvneft chegarasidan qazib oluvchi quduqlarini tubiga bosimning tez uzatilishi turli fatsial aralashuvlar bilan murakkablashmagan kollektor qatlamning yuqori o’tkazuvchanligi bilan erishiladi. Suv siquvi tarzli uyumlarda qatlam bosimining o’zgarishini aniqlovchi asosiy ko’rsatkich neft olish jadalligi (miqdori) hisoblanadi. U uyumdagi boshlang’ich olinadigan zaxiralardan 7-8% gacha yetishi mumkin. Suv siquvi tarzida ishlayotgan uyumlarda qatlam bosimi ishlatish davri boshida biroz pasayadi, so’ng bir xil kattalikda to’yinish bosimidan yuqori ko’rsatkichda turadi. Shuning uchun gaz omili kichik va vaqt maboynida o’zgarmas bo’ladi. Chekka suvlarning doimiy siquvi ta’sirida suv neft chegarasi (SNCh) ko’tariladi va qazib oluchi quduqlari suvlanadi. Ishlatishning oxirgi bosqichida ko’pchilik quduqlar suvlanib to’xtatilganda yillik neft olish kamayadi, qatlam bosimi esa oshadi. (2.1a- rasm). Suv siquvi tarzi eng samarali hisoblanadi. Neft olish koeffitsienti 0,8 gacha bo’ladi. Qayishqoq - suv siquvi tarzi. Qayishqoq - suv siquvi tarzida qatlam enyergiyasining asosiy manbaasi yer qa’rida bosim bilan siqilgan suvlar, neft va tog’ jinslarining qayishqoqlik kuchlari hisoblanadi. Qayishqoqlik kuchlari chekka suvlarning kuchsiz siquvi hisobiga yuzaga keladi. Suvning bosimi yillik qazib chiqarish boshlangich zaxiralarning 4-5 % ni tashqil etganda qatlam bosimini ushlab turishni ta’minlaydi. Bu tarzda ishlaydigan uyumlar uchun taminot manbayi bilan kuchsiz (yomon) aloqa, undan uzoqda joylashganlik, past o’tkazuvchanlik va kollektor qatlamlarning bir xil emasligi xarakterlidir. Quduqlar ishga tushirilgandan boshlab quduq tubi atrofida past bosimli zona hosil bo’ladi. Bu zonada neft, aralash suv va tog’ jinslari qayishqoqlik kuchlari hisobiga kengaya boshlaydi va bosim hosil qilib quduq tubiga harakatlanishiga imkon yaratadi. Past bosimli zona tobora kengayib boradi va qayishqoqlik kuchlari katta maydon bo’ylab ta’sir ko’rsatadi. Past bosimli zona qatlamning suvli qismiga yetganda qatlamga suv kiradi va suvneft chegarasi ko’tarilib boradi. Suvneft chegarasi bir xilda ko’tarilmasligi quduqlarni muddatidan oldin suv bosishiga olib keladi. Buning natijasida maxsulotning suvlanganlik foizi oshadi. Qayishqoq suv siquvi tarzida qatlam bosimi avvaliga pasayadi, so’ngra qatlamdan joriy va jami neft olishga bog’liq holda doimiy ravishda to’yinganlik bosimidan yuqori ko’rsatgichda saqlanadi. Shuning uchun ishlatish jarayonida gaz omili o’zgarmaydi. Agar neft olish miqdori oshirilsa, qatlam bosimi pasayadi va u to’yinganlik bosimidan ham pasayganda uyumda yerigan gaz tarzi yuzaga keladi. (2.2b-rasm). Qayishqoq suv siquvi tarzida neft olish koeffitsienti 0,4-0,7 ni tashkil etadi. 2.2-rasm. Uyumlarni ishlash dinamikasi grafigi ( M.A.Jdanov bo’yicha ) . a – suv siquvi tarzida; b – qayishqoq-suv siquvi tarzida. Egri chiziqlar: Qn – neft qazib chiqarish; Qs – suv qazib chiqarish; Pqat. – qatlam bosimi; Pto’y. – to’yish bosimi; Gr – gaz omili; A – A – uyumda gravitatsion tarzni yuzaga kelishi. Gaz bosimi tarzi. Gaz shapkali uyumlarda neftni quduqlar tubiga harakatlan-tiruvchi asosiy enyergiya manbaasi gaz do’pisidagi gazning bosimi hamda neftda erigan gazning qayishqoqligi hisoblanadi. Bu uyumlarda bundan tashqari chekka va ostki suvlarning ahamiyatli faolligi bo’lishi mumkin. Gaz bosimi tarzida ishlatishning boshlangich bosqichida neft olish ahamiyatsiz kamayadi. Bu ko’p neft olinganda uyumning neftli qismida qatlam bosimini pasayishi, natijada gaz shapkasidagi gazning kengayishi hisobiga bosimning yuzaga kelib neftni gaz bilan porshenli siqib chiqarilishi bilan bog’liq. Bunday holda uyumda GNCh ni tobora pasayishi kuzatiladi. Vaqt o’tishi bilan gaz shapkasida ham bosim tobora pasaya boshlaydi va neft debitini kamayishiga olib keladi. Shunday qilib gaz bosimi tarzida qatlam bosimining o’zgarishi jami neft olishga bog’liq bo’ladi. Neft qazib olingan sari qatlam bosimi tobora pasayib boradi va uyumning neftli qismida qatlam bosimining ahamiyatli pasayishiga olib keladi. Bu neftda erigan gazning erkin holatda ajralishi va uni gaz shapkasida to’planishiga imkon yaratadi. Neftdan gazning ajralishi uning qovushqoqligini oshiradi va neft debitiga hamda neft byeruvchanlikka salbiy ta’sir ko’rsatadi. Qatlam bosimining yanada pasayishi gaz omilini o’sishiga olib keladi. Uyumning neftli qismida qatlam bosimining ahamiyatli pasayishi chekka va ostki suvlarini harakatlanishi va uyumga kirishiga imkon yaratadi. Bu o’z navbatida SNCh ni uyumning gumbaz qismiga tomon siljishiga olib keladi. Qatlam bosimini uyumning gazli qismida pasayishi va ko’p miqdorda gaz olish GNCh ni yuqoriga siljishi va neftni quruq kollektorga kirishiga sabab bo’ladi. U yerdan neftni olish imkoni bo’lmaydi. Tabiiyki bu jarayon neftberaoluvchanlikni pasayishiga olib keladi. Bunday holatlarda gaz shapkasidan gaz olish maqsadga muvofiq emas. Gaz bosimi tarzida oxirgi neftberaoluvchanlik koeffitsienti 0,5-0,7 ni tashkil qiladi ( 2.3a-rasm). Erigan gaz tarzi. Neftni qazib chiqarish quduqlari tubiga harakatlantiruvchi asosiy enyergiya manbaasi neftda yerigan gazning qayishqoqligi hisoblanadi. Bu tarz odatda uyumning neftli qismi bilan kontur orti qismining gidrodinamik aloqasi yaxshi bo’lmagan uyumlarda yuzaga keladi. Yerigan gaz tarzi qatlam bosimi to’yinganlik bosimidan pasayganda kuzatiladi. Uyumda neftda yerigan gazlar undan ajralib erkin holdagi pufakchalarni hosil qiladi. Bu vaqtda ular neftgaz eritmasi (aralashmasi) hosil qilib yuqori darajadagi qayishqoqlik beradi, neftni qovushqoqligini pasayishiga imkon yaratadi va aralashmaning harakatlanishini yingillashtiradi. Ishlatishning bu davri qatlam bosimining doimiy ravishda pasayishi, gaz omilining nisbatan doimiyligi va joriy qazib chiqarishni maksimumgacha o’sishi bilan xaraktyerlanadi. Gaz pufakchalarining miqdori ortadi va quduqlar tubiga neftga nisbatan tezroq yitib keladi. Bu davrda gaz omili birdaniga o’sadi va neft uchun fazoviy o’tkazuvchanlik kamayadi. Shu vaqtda neft o’zida yerigan gazning asosiy qismini yo’qotib qovushqoq bo’lib qoladi va harakatchanligi kamayadi. Shuning uchun qatlam bosimining pasayib borishiga qaramasdan joriy neft olish minimumgacha kamayadi. Neftda yerigan gazning miqdori chegaralanganligi sababli uning enyergiyasi pasayadi, neftdan gazning ajralishi to’xtaydi. Gaz omili minimumgacha kamayadi. Yerigan gaz tarzida qatlam bosimining pasayishi jami neft va gaz olishga bog’liq (2b-rasm). Yuqorida bayon qilinganlar erigan gaz tarzining kam samaraligidan dalolat beradi. Neft olish koeffitsienti sharoitga bog’liq holda 0,1-0,3 oraliqda o’zgaradi. 2.3-rasm. Uyumlarni ishlash dinamikasi grafigi ( M.A.Jdanov bo’yicha ) . a – gaz bosimi tarzida; b – erigan gaz tarzida. Egri chiziqlar: Qn – neft qazib chiqarish; Qs – suv qazib chiqarish; Pqat. – qatlam bosimi; Pto’y. – to’yinganlik bosimi; Gr – gaz omili; A – A – uyumda gravitatsion tarzni yuzaga kelishi. Gravitatsion tarz. Neftni quduqlar tubiga harakatlantiruvchi asosiy enyergiya manbaasi og’irlik kuchi hisoblanadi. Bu tarz odatda neft uyumlarini ishlatishning yakuniy bosqichida qatlam enyergiyasining boshqa manbalarini ta’siri tugagandan so’ng yuzaga keladi. Neft konlarini ishlatish amaliyotida ikki turdagi gravitatsion tarz ajratiladi: a) bosimli gravitatsion; b) erkin neft yuzali gravitatsion tarz. Birinchi turdagi tarz odatda yuqori o’tkazuvchan, katta burchak ostida yotgan qatlamlar bilan bog’liq uyumlarda kuzatiladi. Neft qazib chiqarish quduqlari tubiga o’zining og’irlik kuchi ta’sirida harakatlanadi. Bunda neftning debiti neft sathi va quduq tubi orasidagi gipsometrik ko’rsatkichning farqiga hamda qatlamning yotish burchagiga bog’liq bo’ladi. Shuning uchun qatlamning tushishi bo’yicha uzoqda joylashgan quduqlar neftning yuqori debiti bilan tavsiflanadi. Bu o’z navbatida neftberaoluvchanlik koeffitsientining oshishiga imkon yaratadi. Bu turda neftbyeruvchanlik koeffitsienti 0,3-0,4 ni tashkil etadi. Ikkinchi turdagi tarz kollektorlik xossalari past, ahamiyatli fatsial o’zgarishlar mavjud va yotish burchagi katta bo’lmagan uyumlarda yuzaga keladi. Bu holatda neftning quduqlardagi sathi qatlamning ustki yuzasidan pastda bo’ladi, ta’minot zonasi uyumning quduq joylashgan maydoni hisoblanadi. Shu sababli neftning erkin yuzasi hosil bo’ladi, uning holati tabiiy qiyalik chizig’I bilan aniqlanadi. Ta’minot maydoni katta bo’lmaganligi sababli neftbyeruvchanlik koeffitsienti kichik bo’ladi – 0,1 dan 0,2 gacha. Download 5.92 Mb.

Download 5.92 Mb.