YOpiq RFP larda radioaktiv material turli qobiqlar bilan qoplangan bo‘ladi yoki kapsulaga (himoyalovchi qoplam), sh.u. bevosita patsient va personal bilan kontakt bo‘lmaydi. Klinikada bunday RFP nurlanish terapiya uchun qo‘llaniladi. (applikatsion, to‘qimalar ichida) - (kontaktnoy terapii). Undan tashqari bunday RFP suyaklarning mineral tarkibini o‘rganish uchun xam qo‘llaniladi.
Nurlar bilan terapiya uchun 200 dan ortiq yopiq RFP lar qo‘llaniladi. RFP lar qo‘llanilishiga ko‘ra turli shaklda, razmerda va konstruktiv materialdan olingan bo‘lishi mumkin. Ko‘pincha ularni ( tola) sim, to‘g‘nog‘ich, zajim, marjon, granulalar, silindr, plastina, qattiq va egiluvchan applikatorlar shaklida ishlab chiqariladi. Radioaktiv modda nina silindr yoki maxsus konstruksiyali applikator shaklida bo‘lib, po‘lat, titan, oltin, platinalardan olingan gurmetik qobiqga joylashtiriladi.
Ochiq RFP da tashqi muxit va organizm to‘qimalari bilan, shu jumladan radioaktiv material
bevosita kontaktda bo‘lishi mumkin.
Bunday preparatlarga kiradi:
- radioaktiv izotop indikatorlar usulida tahlil o‘tkazishda ishlatiladigan radioaktiv birikmalar (in vivo usulida)
- organizmda so‘rilib ketadigan nurlanish terapiyaga mo‘ljallangan RFP lar (tolalar, plyonkalar, gubkalar)
- in vitro usulida qo‘llaniladigan radioimmun analiz o‘tkazish uchun mo‘ljallangan RFP lar.
Davolovchi maqsadda ayrim ochiq RFP lar qo‘llaniladi. Ular yo‘naltirilgan ravishda patologik to‘qimalarda yig‘iladi. Masalan, radionuklid I131 li natriy yodid eritmasi qalqonsimon bezning rak metastazalarini va tireotoksikozni davolash uchun ishlatiladi (peroral usulda).
Ayrimlari esa bevosita to‘qimalarga yo‘naltirilgan bo‘ladi. Masalan radionuklid 32R, 90Y va 198Au lar saqlovchi kolloid eritmalarini bevosita limfatik tomirlarga va bo‘shliqlarga (shishlarni davolashda). Asosiy radiatsion omil bu xolatlarda v- nurlanish va bu omil patologik o‘choqning nurlanishini ta’minlaydi. Bunda sog‘lom to‘qimalar minimal darajada shikastlanadi.
Radiodiagnostik tahlil o‘tkazishda ko‘pincha nurlanish darajasi patsient uchun xafli bo‘lmaydi.
Alohida guruxdagi ochiq RFP lar tanaga kiritilmaydi. Ular biologik suyuqliklarning (qon, oshqozon shirasi va b.) radioimmun tahlilida qo‘llaniladi. Ular asosan 125I bilan belgilangan bo‘lib, ferment gormon, vitamin oqsillarining miqdoriy tahlili uchun ishlatiladi. Bu testlar biokimyoviy testlarga nisbatan oson va sezgirroqdir.
Radiofarmatsevtik preparatlarni olish usullari
Radifarmatsevtik preparatlar uran reaktorlarda yoki siklotronlarda olinadi. Buning uchun ikki xil usul qo‘llaniladi:
1. Deytronlar bilan bombardimor qilish usuli, masalan, radiofaol fosforni olish uchun ishlatiladi:
31 2 32 4
15Р + 1d → 15 P + 2б
32
15 J
Radiofaol yodni tellur izotopli birikmalar deytronla-
ri bilan bombardimon qilib olinadi:
130 2 131 1
52Te + 1d → 53 J + 0n
2.Tezlashtirilgan neytronlar oqimi bilan ta’sir ko‘rsatish usulida radiofaol fosforni olish:
35 1 32 4
17Cl + 0n → 15 P + 2 б
Radiofaol yodni iqtisodiy jihatdan arzon usulda olish bu tellur birikmalarini neytronlar bilan bombardimon qilish usuli:
130 2 131
52Te + 1n → 53 J + в
Radiofaol preparatlarni radiofaolligini aniqlashda tarkibdagi elementlarni chinligi, miqdori, tozaligi bilan bir vaqtda , , -nurlanishni ham o‘lchash kerak. Bu XI-DF 1 jildda keltirilgan usullarda ionizatsion kamera va Geyger-Myuller hisoblagichida amalga oshiriladi.
O‘zR FA YAdro fizika instituti qoshida “ Radiopreparat”DK faoliyat ko‘rsatadi. Ishlab chiqilgan RFPlar( diagnostik va davolovchi):
131I preparatlari :
- in’eksion: NaI eritmasi ( izotonik); gippurat - I 131Jigar, buyrak, o‘pka, bosh miya diagnostikasi, yod almashinuv tahlili, qalqonsimon bez rakini davolash
- peroral: NaI kapsulalarda- dlya terapii o‘itovidnoy jelezы
99Tc preparatlari- in vivo diagnostikasi uchun:
texnemek; texnefor; texnemag; texnefit; texnetril; karbomek; pentatex -( dlya diagnostiki zlokachestvennыx opuxoley kostey, yaichnikov, selezyonki, golovnogo mozga i dr)
32R preparati-Na2 N 32R O4 – dlya lecheniya mielomnoy bolezni, leykoza, diagnostiki opuxoley
153Sm preparati-oksabifor- suyaklardagi metastazalarini davolash uchun
198Au preparati-komizol- o‘pka, jigar, bosh miya tahlili, to‘qimalardagi rakni davolash
RPF larni yaratishda (ishlab chiqishda) turli nazorat usullari qo‘llaniladi:
Preparatda radionuklidlarni faolligi
Fizikaviy (radionuklid tozaligini aniqlash va xajmiy, udelnaya faollik);
Kimyoviy (radiokimyoviy va kimyoviy tozaligini aniqlash);
Biologik (sterilligi va apirogenligini aniqlash);
Radionuklid tozaligi – radionuklid bilan bog‘liq bo‘lgan preparatning umumiy faolligining qismi.
Xajmiy faollik – 1ml preparatda radionuklidning miqdori. Bu ko‘rsatkich preparatni qo‘llash usuli va saqlash muddatidan belgilanadi
Udelnaya faollik – asosiy moddaning massa birligidagi radionuklidning miqdori. Bu ko‘rsatkich asosiy moddaning miqdorini preparatning biologik ta’siri va farmakologik xossalari bilan belgilanadi.
YUqorida keltirilgan uchta ko‘rsatkich spektrometriya va radiometriya yordamida nazorat qilinadi.
Radiokimyoviy tozalik – bu RFP tarkibidagi kerakli kimyoviy shaklda bo‘lgan radionuklid qismi (dolya). Masalan, agar 131J-gipiuranning radiokimyoviy tozaligi 98% deb belgilansa, demak preparatda 131J ning 98% i gipiuran bilan bog‘langan.
Kimyoviy tozalik – RFP da turli yot qo‘shimchalarni (parchalangan organik moddalar, og‘ir metallar qo‘shimchalari). Bu ko‘rsatkichlarni nazorati xromatografik, SF, emission spektral analiz usullari bilan amalga oshiriladi.
Radiatsion xavfsizligini ta’minlash maqsadida RFP larni qo‘llashda tasdiqlangan radioaktiv moddalar bilan ishlashnning asosiy sanitariya qoidalariga rioya qilish lozim.
RFP larni xomilador ayollar, emizikli bolalari bor ayollar, 16 yoshli bolalar qo‘llashi mumkin emas.
Diagnostik RFP ni qo‘llashning o‘ziga xos taraflari, saqlash sharoiti va muddati farmakologik qo‘mita tomonidan tasdiqlangan instruksiya bo‘yicha belgilanadi. Xozirda maxsus qoidalar tasdiqlangan:Rossiyada GOSTR 52249 - 2004 1 yanvar 2005 yilda tasdiqlangan.
|
