Учебное пособие по курсу "Электрические измерения и инструменты" написано по типовой программе разработанной на основе Государственных

24 
Magnitoelektrik asboblar faqat o‘zgarmas tokda ishlaydi. Shuning uchun 
asbob ko‘rsatkichi kerakli tomonga burilishi uchun uni zanjirga ulashda 
o‘lchanayotgan kattalikning ishorasiga e’tibor berish zarur. 
Magnitoelektrik asbobning sezgirligi burilish burchagi α ga bog‘liq emas, 
shuning uchun ham bunday asboblarning shkalasi bir tekis shkalalanadi. 
Magnitoelektrik asboblar o‘lchash aniqligi yuqori bo‘lgan asboblar 
turkumiga kiradi. Ular 0,1 aniqlik sinfigacha yasalishi mumkin. Ishchi havo 
oralig‘ida magnit maydonning bir tekis taqsimlanganligi darajalash (graduiruvka) 
xatoligini kamaytiradi. O‘zining magnit maydoni kuchli bo‘lganidan tashqi 
maydonlarning ta’siri sezilarsiz. Haroratning o‘zgarishi tufayli yuzaga keladigan 
xatolik maxsus sxemalar yordamida kompensasiyalanadi. 
Magnitoelektrik asboblarning afzalliklaridan biri ularning yuqori 
sezgirligidir. Sezgirligi bo‘yicha ular boshqa asboblardan juda ustun turadi. 
Masalan 0,1 mkA gacha to‘la og‘ishli magnitoelektrik mikroampermetr 
mavjud (M 95 rusumli, aniqlik sinfi 1,0). Bunday asboblarning quvvat 
iste’moli ham juda kam, yuqori o‘lchash chegarasi 5 A bo‘lgan ampermetr
0,3 Vt ga yaqin quvvat iste’mol qiladi. 
Elektromagnit asboblarda aylantiruvchi moment o‘lchanayotgan tok 
o‘tayotgan g‘altak magnit maydonining bir yoki bir nechta ferromagnit o‘zak 
bilan o‘zaro ta’siri natijasida yuzaga keladi. Hozrgi vaqtda elektromagnit 
o‘lchash mexanizmlarininig asosan uchta turi keng qo‘llaniladi. Bular yassi 
g‘altakli, aylanasimon g‘altakli va magnit o‘tkazgichli elektromagnit o‘lchash 
mexanizmlari. 3-rasmda yassi g‘altakli elektromagnit o‘lchash mexanizmining 
sxema tik tuzilishi ko‘rsatilgan. G‘altak 1 dan o‘lchash zarur bo‘lgan tok 
o‘tganda uning magnit maydoni ta’sirida magnit yumshoq materialdan 
tayyorlangan 2 o‘zak g‘altakning tortirqishiga tortiladi va tegishli burchakka 
buriladi.

25 
3.3-rasm. Elektromagnit o‘lchash mexanizmi: 1-qo‘zg‘almas g‘altak; 2-
qo‘zg‘aluvchan plastinka; 3 – spiralli prujina; 4-o‘q(ko‘rsatkich bilan mustahkam 
bog‘liq). 
Magnit oqimini kuchaytirish va aylantiruvchi momentni rostlash maqsadida 
qo‘zg‘almas o‘zak ko‘zda tutiladi. O‘zak magnit singdiruvchanligi juda yuqori
(aylantiruvchi momentni oshirish uchun) va koersitiv kuchi kichik(gisterezis 
tufayli yuzaga keladigan xatolikni kamaytirish uchun) bo‘lgan materiallardan 
tayyorlanadi. Elektromagnit o‘lchash mexanizmlarida ko‘pincha havoli yoki 
suyuqlikli tinchlantirgichlar qo‘llaniladi.
Aks ta’sir momentni spiral 3 hosil qiladi. Ko‘rsatkich o‘q 4 ga 
mahkamlangan.
O‘lchash mexanizmining g‘altagidan o‘zgarmas tok o‘tganda uning atrofida 
doimiy magnit maydoni hosil bo‘ladi. 
O‘lchanayotgan kattalik bilan ko‘rsatkich og‘ish burchagi o‘rtasidagi
bog‘lanish chiziqli emas. Shuning uchun elektromagni asboblarning shkalasi 
notekis. Qo‘zg‘aluvchan o‘zak shaklini tanlagan holda asbob shkalasiniuning 
yuqorigi chegara qiymatining 15-20 foizidan boshlab tekisligini ta’minlash 
mumkin. Elektromagnit asbob o‘zgaruvchan tok zanjirlarida qo‘llanilganda 
asbobning metall qismlarida uyurma toklar hosil bo‘ladi va ularning maydoni 
g‘altak magnit maydonini bir muncha kamaytirishi natijasida xatolik yuzaga 
keladi. 

26 
Elektromagnit asboblar sezgirligi magnitoelektrik asboblar sezgirligidan 
ancha past, quvvat iste’moli esa juda katta. Elektromagnit asboblarda tashqi 
harorat o‘zgarishining ta’siri ham magnitoelektrik asboblarga nisbatan juda katta.
Tashqi maydonning ta’siri astatik usul yordamida keskin kamaytirilishi 
mumkin.
Bu usulga ko‘ra bitta o‘qqa ikkita ferromagnit o‘zak mahkamlangan bo‘lib, 
ularning har biri o‘zining g‘altagiga maydon ta’sirida tortilish imkoniyatiga ega.
G‘altaklar bir xil bo‘lib o‘zaro ketma-ket va induktiv jihatdan qarama-qarshi 
ulangan. Buning natijasida bitta g‘altakda uning xususiy maydoni bilan tashqi 
magnit 
maydon 
qo‘shilsa, 
ikkinchi 
g‘altakda 
ular 
ayriladi. 
Natijada 
qo‘zg‘aluvchan o‘qqa ta’sir etayotgan moment qiymatiga tashqi maydon ta’sir 
ko‘rsatmaydi. Berk magnit o‘tkazgichli elektromagnit asboblarning xususiy 
magnit maydoni kuchli bo‘lganligi sababli ularning o‘lchashiga tashqi 
maydonlarning ta’siri uncha sezilmaydi. 

Download 3,76 Mb.