Ikki fazali oqimlarni nazariy modellashtirishda biz
quyidagi taxminlarni asos
qilib olamiz: quvurning har bir belgilangan hududlarida harorat ikkala faza (gaz va
suyuqlik) uchun bir xil; oqimning bosim va harorat qiymatlari quvur kesimida
o’rtacha olinadi; fazali o’tishlar muvozanat rejimida sodir bo’ladi; gorizontal
quvurdagi oqim yarim barqaror; quvur liniyasi qat'iy gorizontal ravishda
yo’naltirilgan, gidravlik qarshilik tasirlari e'tiborga
olinmaydi; gidratlarning hosil
bo’lishi uchun gaz yo’qotishlari kam, shuning uchun quvur uzunligi bo’ylab uning
oqim tezligi doimiy bo’lib qoladi. Biz Z o’qini gaz oqimi bo’ylab yo’naltiramiz,
uning boshlanishi quvur liniyasining kirish qismiga to’g’ri keladi.
Bizning ishimizda quvurning ichki devorlarida gazgidratlarining cho’kishini
hisobga olgan holda quvurlardagi tabiiy gaz oqimining matematik modeli keltirilgan.
Ushbu ishdan farqli o’laroq, ushbu maqola gazning haqiqiy xususiyatlarini hisobga
oladi: gaz fazasi uchun holat tenglamasi
𝑃 = 𝑍
𝑔
𝜌
𝑔
𝑅
𝑔
T formula shaklida olinadi, bu
yerda Latonov - Guryevich tenglamasi asosida siqilish koeffitsienti
𝑍
𝑔
aniqlanadi.
𝑍
𝑔
= (0,17376𝑙 𝑛 𝑇 + 0,73)
𝑝
+ 0,1𝑃
𝑇 = 𝑇 𝑇
𝑘𝑟.
⁄
, 𝑃=𝑃 𝑃
𝑘𝑟.
⁄
bu yerda
𝜌
𝑔
- gaz fazasining zichligi, p va T - oqimning bosimi va harorati,
𝑅
𝑔
-
universal gaz doimiysi,
𝑇
𝑘𝑟.
va
𝑃
𝑘𝑟.
- kritik parametrlar. Bundan tashqari, ushbu ishda
quvur liniyasini o’rab turgan jinslar isitilishi mumkinligi hisobga olinadi. Haroratning
pasayishini tavsiflovchi munosabatlar quyidagicha ifodalanadi:
𝜕𝑇
𝐺
𝜕𝑡
= 𝑥 (
𝜕
2
𝑇
𝐺
𝜕𝑟
2
+
1𝜕𝑇
𝐺
𝑟𝜕𝑟
)
,
t
> 0, 𝑟 > 𝑎
2,
−𝜆
𝑐
𝜕𝑇
𝐺
𝜕𝑟
= 𝑎
0𝐺
(
𝑇
0
− 𝑇
𝐺
), t
> 0, 𝑟 > 𝑎
2
𝜕𝑇
𝐺
𝜕𝑡
=0, t
> 0, 𝑟 → ∞,
𝑇
𝐺
= 𝑇
𝐺0
, t=0,
bu yerda:
𝑥 = 𝜆
𝐺
𝜌
𝐺
𝑐
𝐺
⁄
; 𝑎
2
- quvur liniyasining tashqi radiusi (issiqlik
izolyatsiyalovchi qatlamni hisobga olgan holda);
𝑇
𝐺
, 𝜆
𝐺
, 𝜌
𝐺
𝑣𝑎 𝑐
𝐺
- mos ravishda
tuproqning harorati, issiqlik o’tkazuvchanlik
koeffitsienti, zichligi va solishtirma
issiqlik sig’imi. Tajribada haroratning pasayishi jarayoni integral usul asosida hal
qilinadi.
Ishlab chiqilgan matematik modeldagi chegara shartlari gazni tashish rejimiga
qarab belgilanadi. Ma'lum bo’lgan oqim tezligi bilan kirish harorati T
0
va bosim p
0
yoki T
0
va
chiqish bosimi p
L
o’rnatiladi ya'ni, p(z) va T(z) ni topish Koshi
tenglamasini yechish uchun kerak bo’ladi.
Quvur devorlarida gazgidratlarining hosil bo’lish intensivligini hisoblash uchun
ikkita sxema qabul qilinadi. Birinchi holda, gaz va suv qattiq faza yuzasiga kerakli
miqdorda yetib kelganida, gazgidrat qatlamining yuzasida issiqlik balansi holatidan
(issiqlik balansi rejimi) gazgidratning cho’kish intensivligi aniqlanadi. Gazgidratning
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
March 2022 / Volume 3 Issue 3
www.openscience.uz
195
qattiq fazasi yuzasiga yetarli darajada suv ta'minlanmaganligi sababli, gazgidratning
cho’kishi intensivligi gazgidrat qatlamining yuzasiga namlik yetkazib berish jarayoni
bilan to’liq cheklangan deb hisoblaymiz (namlik "tanqisligi" rejimi).
