|
Uglevodorod pirolizi Degidrogenlash
|
| bet | 2/2 | | Sana | 26.01.2024 | | Hajmi | 448,23 Kb. | | #146430 |
Bog'liq Alkinlar Uglevodorod pirolizi
Sanoatda atsetilen koʻ uchraydigan kimyoviy xom-ashyo — tabiiy gaz (metan)dan olinadi. Metan yuqori haroratda qizdirilsa, u uglerod va vodorodga ajladi. Reaksiyaning borish sharoitiga bogʻliq metan ajralganda atsetilen oraliq mahsulot sifatida hosil boʻladi: [2]:
2CH4→C2H2+3H2
Degidrogenlash
Alkinlar tegishli alkanlardan degidrogenlanib olinishi mumkin. etan 1200 °C haroratgacha qizdirilganda, atsetilen va vodorodga ajraladi.
C2H6→C2H2+2H2
Laboratoriya va turmushda atsetilen kalsiy karbidga suv taʼsirini oʻtkazish orqali olinadi. Kalsiy karbid elektr pechda soʻndirilmagan ohak va koksni yuqori haroratda (2000° C) qizdirish orqali olinadi.
CaO+3C→CaC2+CO
Fizik xossalari
Alkinlarning birinchi vakili atsetilen, rangsiz, hidsiz gaz, suvda kam eriydi. Alkinlar gomologlarining fizik xossalari oʻzgarishi alkanlar va alkenlar qatoridagi umumiy qonuniyatlarga boʻysunadi. Gomologik qatorda nisbiy molekulyar massalari ortishi bilan moddalarning qaynash haroratlari ham ortadi. Alkinlarning oldingi uchta aʼzosi gazlar, C5H8 dan boshlab suyuq moddalar, yuqori alkinlar (C16H30) esa qattiq moddalar. Alkinlar alkenlar kabi suvdan yengil, suvda kam eriydi, organik eritmalarda yaxshi eriydi.
№
|
Nomi
|
Formula
|
T erish,°S
|
T qaynashi,°S
|
Zichligi, d204
|
1
|
Etin
|
C2H2
|
−81,8
|
−75
|
0,565*
|
2
|
Propin
|
C3H4
|
−101,5
|
−23
|
0,670*
|
3
|
But-1-in
|
HC≡C−CH2CH3
|
−125,9
|
8,1
|
0,678*
|
4
|
But-2-in
|
CH3−C≡C−CH3
|
−32,3
|
27,0
|
0,694
|
5
|
Pent-1-in
|
HC≡C−C3H7
|
−90,0
|
39,3
|
0,695
|
6
|
Pent-2-in
|
CH3−C≡C−C2H5
|
−101,0
|
55,0
|
0,714
|
7
|
3-Metilbut-1-in
|
HC≡C−CH(CH3)CH3
|
m/y
|
28,0
|
0,665
|
8
|
Gegk-1-in
|
HC≡C−C4H9
|
−132,4
|
71,4
|
0,719
|
* Qaynash nuqtasida oʻlchanadigan qiymatlar.
Aromatik, oddiy va qoʻsh bogʻlanishlarning ayrim tavsiflari
Bogʻlanish turi
|
Gibridlanish turi
|
Bogʻlanish burchagi
|
Bogʻlanish uzunligi, nm
|
Bogʻlanish energiyasi, kJ/mol
|
Oddiy (— C — C —)
|
sp3
|
109°28ʼ
|
0,154
|
350
|
Qoʻshbogʻ (— C = C —)
|
sp2
|
120°
|
0,134
|
612
|
Uch bogʻ (— C ≡ C —)
|
sp
|
180°
|
0,120
|
830
|
Aromatik bogʻlanish
|
sp2
|
120°
|
0,140
|
490
| Kimyoviy xossalari
Alkinlarning kimyoviy xossalariga tarkibidagi uch bogʻning boʻlishi va tuzulishi taʼsir qiladi. Alkinlar uchun birikish, polimerlanish, oʻrin olish va oksidlanish reaksiyalari xosdir.
Alkinidlarning hosil boʻlishi
HC≡CH+2NaNH2→NaC≡CNa+2NH3 (Dinatriy atsetilenidi)
HC≡CH+2K→KC≡CK+H2 (Dikaliy atsetilenidi)
CH3−C≡CH+C2H5MgBr→CH3−C≡CMgBr+C2H6 (propinilmagniybromid)
Alkinlar va kumush ammiakatining yoki bir valentli misning reaksiyasi yuqori sifatli uch bogʻ hisoblanadi:
Vodorod galogenidlarni biriktirish
Vodorod xlorid bilan reaksiya kirishganda avval gaz holatdagi vinikxlorid, agar reaksiya yana davom etsa, dixloretan hosil boʻladi:
CH≡CH + HCl = H2C = CHCl
Vinilxloridning polimerlanish reaksiyasi sanoatda muhim ahamiyatga ega.
Gidratlanish
Gidratlanish (suv qoʻshib olish) reaksiyasi simob (II) sulfati ishtirokida boradi. Ushbu raeksiyani 1881-yil M. G. Kucherov kashf etgan. Sanoatda sirka aldegidi shu usulda oʻzlashtiriladi.
CaC2+2H2O→C2H2+Ca(OH)2
Gidratlanish reaksiyasining borishida simobning ikki valentli kationi qaytarilib, bugʻlari zaharli metall — simobga aylanadi.
Ishlatilishi
Atsetilen suvda kam erisa-da, atseton kabi organik eritmalarda yaxshi eriydi. Tarkibida uglerodning massa ulushi katta boʻlganligi uchun atsetilen hidli alanga bilan yonadi. Atsetilen yonganda juda koʻp miqdorda issiqlik ajralganligi uchun (3000 °C gacha) metallarni qirqish va payvandlashda ishlatiladi. Kislorod yoki havoga aralashganda portlash qobilyati ustun boʻlganligi tufayli atsetilenning maxsus oq rangli ballonlariga qizil rangda „Atsetilen“ degan yozuv yoziladi va u ana shu ballonlarda saqlanadi. Sanoatda atsetilendan sirka aldegidi, sirka kislotasi, etil spirti, sintetik kauchuk, plastmassalar va boshqa koʻpgina moddalar olinadi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Строение тройной связи C≡C (раздел 6.1.)“. Интерактивный мультимедиа учебник "Органическая химия". Самарский ГУ, Кафедра органической, биорганической и медицинской химии. 9-may 2013-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 22-iyul 2009-yil. (Wayback Machine saytida 2013-05-09 sanasida arxivlangan)
„Ацетилен“,Химическая энциклопедия. М.: «Советская энциклопедия», 1988 — 428-431 bet.
„Физические свойства алкинов“. Обучающие энциклопедии. Химия. 15-fevral 2009-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 22-iyul 2009-yil. (Wayback Machine saytida 2009-02-15 sanasida arxivlangan)
„Полиацетилен“,Химическая энциклопедия. М.: «Советская энциклопедия», 1988 — 1215-1216 bet.
„Кадио-Ходкевича реакция“,Химическая энциклопедия. М.: Советская энциклопедия», 1988 — 550-551 bet.
Havolalar[tahrir
Illyustrativnie materiali leksiy po organicheskoy ximii professora Nenaydenko V. G., leksiya № 11 (Asetileni. Reaksionnaya sposobnost. Alleni.)
OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
Миллер С.. Ацетилен, его свойства, получение и применение. М.: «Наука», 1969.
Общая органическая химия. Стереохимия, углеводороды, галогенсодержащие соединения. М.: «Химия», 1981 — 257-270 bet.
Темкин О.Н., Шестаков Г.К., Трегер Ю.А.. Ацетилен: Химия. Механизмы реакций. Технология. М.: «Химия», 1991. [[Maxsus:BookSources/ISBN 5724505746|ISBN ISBN 5724505746]].Download 448,23 Kb. |
| |
