29
kalava ip turli uzunlikdagi iplarni qo‗shib burash yo`li bilan olinadi.
Armaturalangan kalava ipning o‗rtasida o‗zak bo‗lib, unga butun uzunligi bo‗yicha
paxta, jun, zigir yoki kimyoviy tolalar o‗raladi. YUqori hajmdor kalava ip
(cho‗ziluvchanligi 30% va undan ortiq) har xil darajada kirishadigan sintetik
shtapel tolalardan tayyorlanadi.
Kompleks to‗qimachilik
iplari
uzunasiga qo‗shilgan elementar iplarni
elimlab yopishtirish yoki burash yo`li
bilan olinishi mumkin. Pilla iplarini
yopishtirib xom ipak olinadi. Bir necha
xom ipakni qo‗shib yopishtirish yo`li
bilan
pishitilgan
tabiiy
ipak
tayyorlanadi. Pishitishning oddiy (bir
necha ipni ko‗shib burash) yoki
murakkab (pishitilgan bir necha ipni
ko‗shib burash) xillari bor. Oddiy
pishitish usulida bo‗sh pishitilgan ipak
– arqoq pishiq pishitilgan ipak – muslin
va huda pishiq pishitilgan ipak – krep
olinadi.
Murakkab pishitish usulida
tanda olinadi.
Kimyoviy elementar tolalarni pishitib sun‘iy va sintetik kompleks iplar:
qiyalatib pishitilgan, pishiq pishitilgan (muslin), juda pishiq pishitilgan (krep),
shakldor (tuguncha-tugunchali, spiralsimon va xokazo), maxsus pishitilgan iplar
(mooskreplar, teksturalangan iplar) ishlab chiqariladi.
Mooskreplar
va
teksturalangan
iplar
gazlamalarning
mayinligini,
xajmdorligini oshiradi, issiqni saqlash xossalarini yaxshiladi.
Mooskrep – murakkab pishitilgan ipaq o‗zak ip va o‗ma ipdan iborat. Urama
ip o‗zak ip ustiga o‗raladi. O‗zak ip sifatida viskoza krep, o‗rama ip sifatida esa
pishitshshagan viskoza ipak (viskoza mooskrep) yoki atsetat ipak (asetatli
mooskrep) ishlatiladi.
Teksturalangan iplar kimyoviy tolalardan tayyorlanadi, ular qo‗shimcha
ishlov berish yo`li bilan o‗zgartirilgan strukturaga ega bo‗ladi.
Ular turg‗un buramli, momiq, mayin, qayishqoq.
CHo‗ziluvchanlik darajasiga qarab teksturalangan kompleks iplar uch xilga:
eng yuqori cho‗ziluvchan (100% va undan ortiq), yuqori cho‗ziluvchan (100%
gacha) va oddiy cho‗ziluvchan (30 %gacha) xillarga bo‗linadi.
Eng yuqori cho‗ziluvchan iplarda (elastiq akon, komelan)
tashkil etuvchi
tolalarning buramdorligi eng yuqori bo‗ladi. Elastik iplari cho‗ziluvchan
30
(400%gacha) va ancha qayishqoq bo‗ladi. Elastik iplari termoplastik poliamid
tolalardap maxsus pishitib va buramini termin usulda puxtalab ishlab chiqariladi.
Keyin buramlari bo‗shatilganda o‗ramlar ipdan orqada qolib uni bo‗sh va hajmdor
qiladi. Akon - ikki galda buralgan kapron va atsetat iplardan iborat eng yuqori
cho‗ziluvchan ip. Komelan - KOME mashinasida kapron va kompleks atsetat
ipdan tayyorlanadigan eng yuqori cho‗ziluvchan ip. KOME mashinaspning o‗ziga
xos xususiyati unda elastik tasmadan iborat bo‗lgan pishitish mexanizmining
borligidadir. Ip elastik tasma sirtiga tekkanda buralib pishiydi. Hosil qilingan
buralish effektini mustahkamlash uchun iplar termik ishlovdan o‗tkaziladi.
YUqori cho‗ziluvchan iplar (meron, melan, rilon, gofron) ustki,
sport va
ichki trikotaj buyumlar, gazlamalar, g‗altak iplar (gofron) tayyorlash uchun
ishlatiladi. Meron kompleks kapron iplardan, melan esa lavsan iplardan bir
protsessli soxta metodda pishitish va keyin avtoklavda stabillash yo`li bilan
olinadi. Rilon kapronni plastinkaning qizdirilgan qirrasi bo‗ylab tortish metodi
bilan olinadi. Gofron iplarini olish uchun silliq kompleks kapron ip gofrlovchi
qurilma orqali o‗tkaziladi. Bu erda kapron ip maxsus roliklar yordamida buraladi
va buramlarini termnk puxtalash uchun trubali qizdirilgan kameradan o‗tkaziladi.
Oddiy cho‗ziluvchan ip (aeron) – teksturalangan iplar ichida eng zich ip.
Uning sirtidagi halqalar kompleks kapron ipga siqilgan havo oqimi ta‘sir qilishidan
hosil bo‗ladi. Bunday halqali iplarni barmoqlar bilan paypaslab qurilganda jun
iplarni eslatadi. Ulardan gazlamalar, trikotaj hamda sun‘iy mo‗yna
ishlab
chiqarishda foydalaniladi.
A r a l a sh teksturalangan iplar (trikon, takon) har xil teksturalangan iplarni
pishitilmagan kompleks iplar bilan qo‗shib pishtish yo`li bilan olinadi. Trikon
kapron-elastik va triatsetat iplardan, takon esa kapron va atsetat iplardan iborat.
Monoiplar (yakka iplar) sintetik tolalardan tayyorlanadi. Monoiplar
ko‗pincha dumaloq kesimli qilib ishlab chiqariladi, lekin yassi, profillangan
bo‗lishi ham mumkin. Monoiplarning qattiqligi, qayishqoq1igi va ishlatilish sohasi
ularning yug‗oningichkaligiga bog‗liq bo‗ladi. Eng ingichka monoiplar elimlovchi
ip
sifatida ishlatnladi; ulardan bluzkabop va ko‗ylaklik gazlamalar, trikotaj,
noto‗qima materiallar ishlab chiqarishda foydalaniladi. YO`g‗on monoiplar
{kapron tolalar) miyonabop gazlamalar tayyorlashda ishlatiladi. Profillangan
monoiplar juda yaltiroq bo‗ladi va to‗qimachilik buyuilarini ko‗rkamlashtiradi.
Fliret – yassi kesimli kapron monoiplar. Plastileks – polietilen plyonkalardan
qilingan piltalar bo‗lib, ularning ustiga vakuumda metall zarrachalari qo‗ndiriladi.
