4
Uzunligi ko‗ndalang o‗lchamlaridan ancha katta bo‗lgan
egiluvchan,
ingichka va pishiq jismlar t o l a l a r deb ataladi.
Kalava ip, ip gazlama, noto‗qima materiallar va hokazolar tayyorlash uchun
ishlatiladigan tolalar to‗qimachilik tolalari deyiladi. Uzunasiga tolalarga
ajralmaydigan yakka tolalar (paxta, jun tolalari) elementlar tolalar deb ataladi.
Uzunasiga o‗zaro birikkan elementar tolalardan iborat tolalar (zig‗ir, kanop losi,
jun va hokazo tolalar) texnik tolalar deyiladi.
Uzunasiga o‗nlarcha va yuzlarcha metrga etedigan
tolalar iplar deb ataladi
(masalan, tabiiy ipaq sun‘iy va sintetik iplar). Iplar elementar va kompleks
xillarga bo‗linadi. Elementar ip yoki monoip – uzunasiga ajralmaydigan yakka
ip. Kompleks iplar o‗zaro birikkan bir necha bo‗ylama
elementar iplardan
tashkil topadi.
Tolalar klassifikasiyasi.
Paydo bo‗lishi, olinishi va kimyoviy tarkibiga qarab,
tolalar har xil
gruppalarga bo‗linadi, ya‘ni klassifikasiyalanadi (1-sxema)
Barcha tolalar ikki katta gruppaga: tabiiy (natural) va kimyoviy
tolalar
gruppasiga bo‗linadi.
Tabiatda mavjud bo‗lgan
tolalar tabiiy deb, zavod sharoitida olinadigan
tolalar kimyoviy tolalar deb ataladi.
Tabiiy tolalarga o‗simliklardan olinadigan tolalar (sellyuzali tolalar – paxta,
zig‗ir, kanop losi va hokazo), hayvonot tolalari (oqsilli tolalar – jun, tabiiy ipak)
hamda minerallardan olinadigan tolalar (asbest) kiradi.
Kimyoviy tolalar sun‘iy va sintetik xillarga bo‗linadi. Sun‘iy tolalar
o‗simliklardan, hay – vonlar junidan va mineral jismlardan olingan xom
ashyodan tayorlanishi mumkin.SHuning uchun ular tabiiy tolalarga o‗xshab,
sellyulozali (viskoza,asetat triasetat, mis – ammiak vahokazo), oqsilli (kazein),
mineral (shisha va metal) tolalarga bo‗linadi.
Nisbatan oddiy moddalarning
molekulalarini biriktirish yo‗li bilan olinadigan tolalar sintetik tolalar deyiladi.
Kapron, lavsan, nitron, xlorin, vinol, polietilen,
polipropilen va boshqalar
sintetik tolalardir.
