Elementlar kimyosiga kirish

• 12- ma’ruza. Elementlar kimyosiga kirish
• Режа:

• Tirik tabiatdagi kimyoviy elementlar;

• Kimyoviy elementlarning tarqalganligi. Geokimyo va kosmokimyo.

• Yer qobig‘idagi kimyoviy elementlar. Oddiy moddalar. Oddiy moddalarning tuzilishi va xossalari. Oddiy moddalarning olinishi

• Ikki elementli (binar) birikmalar. Kimyoviy bog‘lanish turiga ko‘ra binar birikmalarning xarakteristikasi. Binar birikmalar barqarorligini solishtirish. Binar birikmalarning kislota-asosli xossalari.

• -s- va p-elementlar kimyosi. s- va p-elementlar kimyosining asosiy qonuniyatlari. Ichki va ikkilamchi davriylik. s- va p-elementlarning oksidlanish darajalari va koordinatsion sonlari.

• Kimyoviy unsur (kimyoviy element) - bir xil zaryadli yoki atom raqamli atomlar majmui. Bugungi kunga kelib (2011), unsurlar soni 118 taga yetgan.Ulardan 25 tasi sunʻiy yoʻl bilan (yadroviy reaksiya yordamida) hosil qilingan.
• Kimyoviy elementlar - yadrolarining musbat zaryadi hamda atom qobigʻidagi elektronlar sonining bir xilligi bilan tavsiflanadigan atomlarning alohida bir turi. Massa soni (atom yadrosini tashkil etadigan protonlar va neytronlar massalarining yigʻindisi) har xil boʻlgan Kimyoviy unsur izotoplar deb ataladi. Tabiatda koʻp Kimyoviy unsur 2 yoki undan koʻp izotoplardan tashkil topgan. Yer poʻstida tarqalgan tabiiy Kimyoviy unsurning izotop tarkibi oʻzgarmasdir, shuning uchun ularning eng muhim hisoblangan tavsifi — atom massasi deyarli oʻzgarmas boʻladi.

Tabiiy Kimyoviy unsur, asosan, noradioaktiv boʻlib, turli tuman oddiy (kimyoviy jihatdan parchalanmaydigan) va murakkab (kimyoviy birikmalar) moddalarni tashkil etadi. a, r, u — nurlanuvchi Kimyoviy unsur (uran, toriy, poloniy, radiy) radioaktiv elementlardir .

• Tabiiy Kimyoviy unsur, asosan, noradioaktiv boʻlib, turli tuman oddiy (kimyoviy jihatdan parchalanmaydigan) va murakkab (kimyoviy birikmalar) moddalarni tashkil etadi. a, r, u — nurlanuvchi Kimyoviy unsur (uran, toriy, poloniy, radiy) radioaktiv elementlardir .
• Elementlar tabiatdagi butun mavjudotning eng oddiy tarkibiy qismlari, degan tushuncha miloddan bir necha asr ilgari vujudga kelgan. Aristotelning fikricha, boshlangʻich materiya 4 abstrakt "prinsip" (asos): issiqlik, sovuqlik, namlik va quruklikdan tashkil topgan. Ularning juftlarida qismlar miqdori maʼlum bir sonni tashkil etgach, 4 asosiy element — olov, suv, havo va tuproq hosil degan o’oyani ilgari surgan. Keyinchalik alkimyogarlar Aristotelning "prinsip" va "element"lariga eruvchanlik (tuz), yonuvchanlik (oltingugurt) va metallsimonlik (simob) degan tushunchalarni kiritdilar.

• Sharq olimlaridan Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Kindiy va boshqa koʻpgina olimlar elementlar qaqida oʻz fikrlarini aytishgan. Mas, Kindiyning fikriga koʻra, tabiatdagi barcha narsalar materiyadan tashkil topgan, materiya esa olov, suv, havo va tuproqdan iborat. Ilk bor Kimyoviy unsur taʼrifini 1661 yilda ingliz kimyogari Robert Boyl bergan, u oddiy moddalarni belgilash uchun kimyoga "element" degan terminni kiritgan, shu sababli "oddiy modda" va "element" degan tushunchalar uzoq, vaqtgacha bir maʼnoni anglatadi, deb hisoblab kelindi. 19-asrning60-yillarida, oddiy modda bilan Kimyoviy unsur molekula bilan atomga uxshaydi, yaʼni oddiy modda ham, har qanday modda singari, molekulalardan tuzilgan, Kimyoviy unsur esa atomlardan tuzilgan, deb hisoblanardi; 1869 yilda D.I. Mendeleyev "... bu tushunchalardagi farq qar doim hisobga olinishi kerak" deb taʼkidlagan edi.