O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
URGANCH FILIALI
“Testologiya va pedagogik o'lchovlar”
fanidan
Mustaqil ish-2
baholash tizimlari qiymatlash usullari (tuzilish usullari va qarashlari).
Kompyuter injenering(sirtqi) ta’lim yo‘nalishi
963-19 guruh talabasi
Bajardi: Bekchanov Asadbek
Toshkent-2023
Reja
Muqaddima
1. Mavzu haqida umumiy ma'lumot
Baholash tizimlari tuzilish usullari
1. Nisbi baholash usuli
2. Toliq baholash usuli
3. Rangli baholash usuli
4. Ishoralash usuli
5. Tartiblash usuli
Qiymatlash qarashlari
1. O'zaro solishtirish
2. Mustaqil baholash
3. O'z-o'zini baholash
4. Maqsadli baholash
Natijalar va muhokama
1. Tahlil
2. Natijalar
3. Muhokama
V. Xulosa
VI. Foydalanilgan manbalari ro'yxati
Baholash tizimlari, turli sohalarda muvaffaqiyat ko'paytirish va yaxshilanish uchun juda muhim ahamiyatga ega. Bu tizimlar, o'quv yurti, ish joyi, sport, sotsial soha va boshqa ko'plab sohalarda amalga oshiriladi. Baholash tizimlari, insonlar, jamiyat va institutlar o'rtasidagi ta'sir va aloqalarni batafsil baholashga imkon beradi.
Baholash tizimlari, bir obyekt yoki tahlil qilinayotgan ma'lumotlar jamiyati bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Bu baholash tizimlari, har bir obyektni bir nechta jihatdan qiymatlash uchun ishlatiladi. O'quv yurtlarida baholash tizimlari o'quv jarayonining sifatini, o'quv dasturlarining samaradorligini va talabalarning o'zlashtirilishi darajasini aniqlaydi. Ish joylarida baholash tizimlari xodimlar faoliyatining sifatini, ishga kirish jarayonining qulayligini, motivatsiyani oshirish va boshqalar jihatdan yordam beradi.
Baholash tizimlari, turli xil usullarda tuzilishi mumkin. Ba'zi umumiy usullar mavjud: nisbi baholash, to'liq baholash, rangli baholash, ishoralash va tartiblash. Nisbi baholash usuli, bir nechta obyektlarni qarshi-qarshilikda qiymatlashga imkon beradi. To'liq baholash usuli esa, bir obyektni barcha jihatlaridan baholashga imkon beradi. Rangli baholash usuli esa, bir obyektning har bir jihatidan bitta yoki bir nechta ko'rinishni belgilashga imkon beradi. Ishoralash usuli esa, obyektni qiymatlash uchun bitta ko'rinishni belgilashga imkon beradi. Tartiblash usuli esa, baholanayotgan obyektlarni kelgusi baholash natijalari asosida tartiblashga imkon beradi.Baholash tizimlarini tuzishda kelajak maqsadlari va tizimdan kutilayotgan natijalar nazariy va amaliy qarashlar asosida belgilanishi lozim. Bu qarashlar o'rtasidagi ustuvor aloqalar, ko'rsatkichlar va natijalar kuzatilishi lozim.
Nisbi baholash usuli, bir nechta obyektlarni qarshi-qarshilikda qiymatlash usuli hisoblanadi. Bu usulda obyektlar bitta ko'rinishda baholashga olinadi va ulardan bittasi "eng yaxshi" va boshqalari "eng yomon" deb qiymatlandiriladi. Nisbi baholash usuli, obyektlarning taqqoslashi, ulardan bittasini tanlashi yoki tartiblashi zarur bo'lgan hollarda foydalaniladi.Nisbi baholash usuli, tushuncha, o'quv yurtlari, ish joylari va sportda amalga oshiriladi. Masalan, o'quv yurtida ta'lim olayotgan talabalarni taqqoslash uchun, turli fandan o'qitiladigan guruhlardan har birining o'rtacha bahosini hisoblash mumkin. Har bir guruhning o'rtacha bahosi nisbi baholash usuli yordamida hisoblanadi va ular qarshi-qarshilikda taqqoslanadi. Bunday tahlil qilish yordamida, guruhdagi har bir talabaning o'rtacha bahosi belgilanadi va ular qarshi-qarshilikda taqqoslanadi.Ish joylarida ham nisbi baholash usuli foydalaniladi. Masalan, bir nechta xodimning bir-biriga nisbatan faoliyatini baholash uchun ishga kirdiklarida, ularni ish faoliyatlarining yaxshi yoki yomonligiga nisbi baholash usuli yordamida qarash oladi.
Nisbi baholash usuli, turli xil obyektlarni taqqoslash uchun ishlatiladi. Bu usul, qarshi-qarshilikda taqqoslashi zarur bo'lgan holatlarda juda foydalidir. Qarshi-qarshilikda taqqoslash imkoniyatini beradi va obyektlar o'rtasidagi ta'sirli aloqalarni aniqlashga yordam beradi.
Toliq baholash usuli, bitta obyekt yoki xizmatning hamma xususiyatlarini o'z ichiga oladi. Bu usulda, bir obyektning barcha taraflari, yoki bir xizmatning hamma yechimlari baholashga olinadi. Bu usul, bir obyektni yaxshi tushunish, taqqoslash va o'ziga xos yechimlarini tushunish uchun juda foydali hisoblanadi.
Toliq baholash usuli, bir nechta tashkilotlarda, kompaniyalarda va o'qitish muassasalarida foydalaniladi. Bu usul, bir xizmatning hamma taraflarini baholash uchun juda foydali bo'lib, tashkilotlarning yaxshi yoki yomon natijalarni tushunishga imkon beradi. Misol uchun, bir qurilish materiallari ishlab chiqaruvchi kompaniya, bir ta'minot sub'ektiga bo'lgan narxlarni, marketing, mijozlarni xursand qilish, qabul qilingan buyurtmalarning bajarilish darajasi va tashkilotning ish faoliyatining xalqaro ko'rsatkichlarini baholaydi.Toliq baholash usuli, obyektning barcha xususiyatlarini tushunish uchun juda foydali bo'lib, bu usulda obyektning xususiyatlari baholanadi va har bir xususiyatning o'ziga tayinlangan ahamiyati beriladi. Bu usulda baholash, obyektning qanday ish bajarishini tushunish uchun o'zining barcha xususiyatlarini tushunishga yordam beradi.Toliq baholash usuli, turli xil obyektlarni baholash uchun ishlatiladi. Bu usul, obyektning xususiyatlarining bir-biriga ta'siri haqida tushuncha beradi va obyektning qanday ish bajarishini tushunish uchun zarur bo'lgan barcha ma'lumotlarni tushunishga yordam beradi.
Rangli baholash usuli, bir obyekt yoki xizmatning bir nechta xususiyatlarini baholash uchun ishlatiladi. Bu usul, o'zini tushunishga, tushunishga va taqqoslashga imkon beradi, va ayniqsa, ta'lim, o'qitish, marketing va turli xil sohalarda foydalaniladi. Bu usul, o'ziga xos rejalari va ranglarini o'z ichiga oladi.Bu usulda, obyektning bir nechta taraflari, ya'ni barcha xususiyatlari, belgilangan ranglar boyicha baholanadi. Bu ranglar, bir obyektni baholash uchun tuzilgan belgilangan kriteriyalarga asoslanadi. Misol uchun, ta'limda o'qituvchining rivojlanishi, o'quvchilar bilan munosabatlari, dars va mashg'ulotlar tashkillashtirish stili, bilim darajasiga asoslanadi. Bu usul, bir obyektni barcha yechimlarini tushunish va xususiyatlari boyicha o'zining aniq tushunchasini berish uchun juda foydali hisoblanadi.
Rangli baholash usuli, obyektning har bir xususiyatini tushunish uchun barcha taraflari baholash uchun imkon beradi. Bu usul, bir xizmat yoki mahsulotning sifatini aniqlashga va o'ziga xos yechimlarni tushunishga yordam beradi. Misol uchun, bir mahsulotning texnik xususiyatlari, qulayliklari, ishlab chiqarish xususiyatlari va xarajatlariga e'tibor berish mumkin.Rangli baholash usuli, obyektlarning xususiyatlarini o'ziga xos yechimlariga asoslanib baholashga yordam beradi. Bu usul, bir obyektni aniq tushunish uchun kerakli tushunchalarni beradi va barcha taraflarni rivojlantirishga yordam beradi.
Ishoralash usuli, obyektning faoliyatini baholash uchun ishlatiladi va umumiy baholash usullari ichida eng mashhur usullardan biridir. Bu usulda, obyektning yaratilishi, faoliyati va ularning xususiyatlari tavsiflanadi, va obyekt haqidagi ma'lumotlar, baholash tashkiloti tomonidan yig'iladi va tavsiflanadi.
Bu usul, faoliyatni baholash uchun katta tajribaga ega o'rtacha yoki yuqori darajadagi mutaxassislar tomonidan ishlatiladi. Ishoralash usuli, barcha obyektlarning xususiyatlarini, tarixi, boshqa o'ziga xos tafsilotlarini o'z ichiga oladi va shunday qilib, baholash jarayonida ma'lumotlar uchun yaxshi manba sifatida ishlaydi.
Bu usulning bir turi, obyektning yaratilishi, rivojlanishi va uning faoliyatida kutilayotgan muddatlarni baholashda ishlatiladi. Bu usul, o'ziga xos tahlil, baholash va tahlil qilishni ta'minlash uchun xususiy qismlarni baholashda yordam beradi. Ishoralash usuli, bir obyektni to'liq tushunish uchun yaxshi tanlov bo'lib, faoliyatini yanada rivojlantirish uchun zarur bo'lgan ma'lumotlarni taqdim etadi.Ishoralash usuli, obyektlarning faoliyatini va ularning yaratish tarixini tushunishga yordam beradi va o'zining aniq tushunchasini olishda juda foydali hisoblanadi. Bu usul, obyektlarning faoliyatini baholash uchun ideal usul hisoblanadi va qarashlari barcha obyektlarning faoliyatini baholashda ishlatiladi.
Tartiblash usuli, bir nechta obyektlarni ulardan tashqari xususiyatlarga ko'ra tartiblash uchun ishlatiladi. Bu usul, boshqa barcha baholash usullarida foydalaniladi va obyektlar to'plamiga qarab ulardan maxsus tartiblarni yaratishda va aniq o'rtaliklarda joylashgan obyektlarni tashkil etishda yordam beradi.
Tartiblash usuli, obyektlarni ushbu tartibda saralashda obyektlarning ularning yaratish tarixi, rivojlanishi, xususiyatlari va boshqa muhim xususiyatlari hisobga olingan. Obyektlar o'rtasidagi bog'liqlik va ulardan foydalanishda umumiylikni tushunishda ham foydalaniladi.Bu usul, nisbi baholash usuliga nisbatan ko'p narsalarda o'ziga xosdir, chunki obyektlar o'zaro bog'liqliklarini kuchliroq bildiradi va ulardan foydalanishda umumiylikni kuchaytiradi. Tartiblash usuli, obyektlarni saralashda har bir obyekt haqidagi ma'lumotlar o'zaro bog'liq bo'lishi va bir-biri bilan bog'liq bo'lishi zarur bo'lgan holatlarda juda foydali hisoblanadi.Bu usul, barcha obyektlarni saralashda yaxshi va samarali bo'lib hisoblanadi. Ulardan tashqari, tartiblash usuli, obyektlarning maxsus belgilashlarini taqdim etishda ham ishlatiladi, masalan, bir fuqaroning faqat shaxsiy maqsadlari uchun bormi, yoki bir do'stimiz faqat ish uchunmi boradi, yoki bitta qiz bola boshqa bolalardan farqli ravishda muvaffaqiyatli o'qishga erishdi.Tartiblash usuli, obyektlarni tartiblashda va kategorilashda ishlatiladi va bu usul barcha obyektlarni tartiblashda qulay va samarali bo'lib hisoblanadi. Bu usul, obyektning ma'lum bir jihatidan yoki boshqa belgilardan baholashda juda foydali hisoblanadi.
O'zaro solishtirish, bir nechta obyektlarning ularning o'zaro bog'liq xususiyatlarga ko'ra solishtirilish usulidir. Bu usul, obyektlarning ulardan foydalanish bo'yicha xususiyatlari, o'zaro bog'liqlik va bog'liqlik darajalari haqida ma'lumotlarni taqdim etishda yordam beradi.O'zaro solishtirish, nisbi baholash usuliga nisbatan ko'proq ma'lumot taqdim etishda yordam beradi, chunki unda obyektlar o'zaro bog'liqlik yoki bog'liqlik darajalari bo'yicha solishtiriladi. Bu usul, obyektlar to'plami o'rtasida farqni aniqlashga yordam beradi va ulardan foydalanishda umumiylikni tushunishga imkon beradi.
O'zaro solishtirish, har bir obyektning o'zaro bog'liqlik va bog'liqlik darajalari haqida ma'lumotlar o'z ichiga oladi. Bu usul, obyektning bir-biriga nisbatan qanday tushunilishini tushunishga imkon beradi va boshqa usullarga nisbatan yuqori darajada individualizatsiyaga ega bo'lishi mumkin.Bu usul, obyektlarning ulardan foydalanish bo'yicha xususiyatlari bo'yicha solishtirilishida juda foydali hisoblanadi. Masalan, bir ishchi guruhining har bir ishchisining ish faoliyatining qanday tasir ko'rsatishi solishtirilishi mumkin. Yoki bir mahsulot to'plamining har bir mahsulotining xususiyatlari, narxi, rangi va h.k. solishtirilishi mumkin.O'zaro solishtirish, obyektlarning o'zaro bog'liqlik va bog'liqlik darajalarini hisobga oladi va ulardan foydalanishda umumiylikni tushunishga imkon beradi. Bu usul, barcha obyektlarni solishtirishda qulay va samarali bo'lib hisoblanadi.
Mustaqil baholash, obyektlarni subjektiv baholashdan o'zgacha, standart va ob'ektiv usullar yordamida baholash usulidir. Bu usul, obyektivlikni ta'minlash va qaror qabul qilishda subjektivlikni kamaytirishda yordam beradi.Mustaqil baholash, nisbi va to'liq baholash usullari bilan taqsimlanadi. Nisbi baholash usuli, obyektning boshqa obyektlarga nisbatan o'zining qiymatini aniqlash usulidir. Bunga qaraganda, to'liq baholash usuli, obyektning o'zining barcha xususiyatlariga bog'liq holatini baholash usulidir.Mustaqil baholash usuli, qo'llaniladigan o'zgaruvchilarning aniq va ob'ektiv bo'lishiga qat'iy e'tibor beradi. Ushbu usul, obyektning barcha xususiyatlari va natijalari bo'yicha standart baholar beradi. Bu usulda, obyektivlik va qat'iylik ko'rsatiladi va subjektivlikni kamaytirishga yordam beradi.Mustaqil baholash usuli, bir nechta faktorlar yordamida baholashni amalga oshiradi. Masalan, bitta mahsulotning sifati, narxi, xizmatning samaradorligi va h.k. o'zgaruvchilarining birlashmasi orqali mahsulot yoki xizmat o'zining qiymatini aniqlashda yordam beradi.Bundan tashqari, mustaqil baholash usuli, o'zgaruvchilarning obyektivligini va aniq bo'lishini ta'minlash uchun bir nechta qo'llanmalar va tadqiqotlar yordamida aniqlangan standartlar yordamida amalga oshiriladi.Mustaqil baholash usuli, subjektiv baholash usullaridan farqli ravishda, obyektivlikni va to'g'rilikni ta'minlashda yordam beradi. Bu usulda, baholash jarayoni, subjektivlik va afzalliklarni kamaytirish maqsadida ob'ektiv bo'lishi yordamida, barcha taraflar tomonidan qabul qilinishi mumkin.
O'z-o'zini baholash, shaxsning o'zining yaxshi va yomon tomonlarini aniqlash uchun o'zining o'ziga yo'naltirilgan metodlardan biridir. Bu usul, shaxsning o'zining xususiyatlariga bog'liq ravishda o'z-o'zini tahlil qilish, o'zining istiqbollari va muvaffaqiyatini baholashda yordam beradi.O'z-o'zini baholashda, shaxs o'zining xususiyatlarini aniqlash uchun savollarga javob beradi va o'zining yaxshi va yomon tomonlarini hisobga oladi. Bu usulda, shaxs o'ziga yo'naltirilgan savollarga yuqori darajada ob'ektiv javoblar beradi, shuningdek, shaxsning o'ziga yo'naltirilgan savollarga subjektivlikdan tashqari, samimiy va o'z-o'zini tahlil qilishga qodir bo'lishi kerak.O'z-o'zini baholash usuli, o'z-o'zini tahlil qilishda yordam beradi va shaxsning o'zining yaxshi va yomon tomonlarini aniqlash uchun yuqori darajada shaxsiy aniqligini ko'rsatadi. Bu usul, shaxsga o'z-o'zini tahlil qilish, istiqbollari va o'zining muvaffaqiyatini aniqlash imkoniyatini beradi.O'z-o'zini baholash usuli, shaxsning o'zining yaxshi va yomon tomonlarini aniqlash uchun bir nechta usullarni o'z ichiga oladi. Masalan, shaxsning o'z-o'zini baholash uchun savollarga javob berish, yozish yoki aytish orqali o'ziga yo'naltirilgan maqsadlarni va o'z-o'zini tahlil qilish uchun yordam beradigan boshqa ko'rinishlar.O'z-o'zini baholash usuli, shaxsning o'z-o'zini tahlil qilish, istiqbollari va o'zining muvaffaqiyatini aniqlashda yordam beradi. Shaxs o'z-o'zini tahlil qilish yordamida o'ziga qaratilgan maqsadlariga erishish uchun zarur bo'lgan o'zgarishlarni amalga oshirishiga qodir bo'ladi.
Maqsadli baholash, bir shaxsning belgilangan maqsadlarni bajarishga qanday yondashuvda yaxshi yoki yomon natijalar qo'lga kiritishini baholash usulidir. Bu usul, shaxsning belgilangan maqsadlariga qarab o'z natijalarini baholash yordamida o'z-o'zini tahlil qilish va o'zining muvaffaqiyatini aniqlashda yordam beradi.
Maqsadli baholash usuli, boshqa baholash usullari bilan o'xshash, shuningdek, shaxsning o'zining xususiyatlariga bog'liq ravishda o'z-o'zini tahlil qilish, o'zining istiqbollari va muvaffaqiyatini baholashda yordam beradi. Bunda, shaxsning belgilangan maqsadlariga qarab o'ziga yo'naltirilgan natijalarni baholash uchun shaxs savollarga javob beradi va maqsadlarni bajarishga qanday yondashuvni o'zgartirish kerakligini hisobga oladi.Maqsadli baholash usuli, shaxsning o'z-o'zini tahlil qilishda yordam beradi va shaxsning belgilangan maqsadlarni bajarish uchun kerak bo'lgan o'zgarishlarni amalga oshirishga qodir bo'ladi. Masalan, shaxsning belgilangan maqsadlarni bajarish uchun kerak bo'lgan xususiyatlarni aniqlash uchun, shaxs savollarga javob beradi va o'zining maqsadlarini bajarish uchun kerak bo'lgan faoliyatlarini tahlil qiladi. Shuningdek, shaxsning belgilangan maqsadlarini bajarishda ko'p darajada muvaffaqiyatli bo'lishi uchun kerak bo'lgan qanday tashvishlarni aniqlash yordam beradi.Maqsadli baholash usuli, maqsadlarni belgilash va o'zgarishlar amalga oshirishda yordam beradi. Shaxsning belgilangan maqsadlarini bajarish uchun kerak bo'lgan o'zgarishlar, shaxsning o'z-o'zini baholash usuli yordamida o'zining qobiliyati va imkoniyatlariga muvofiq aniqlanadi. Bu usul, shaxsning o'zining belgilangan maqsadlarni bajarish uchun kerak bo'lgan tashvishlarni yechishiga yordam beradi va shaxsning o'z-o'zini tahlil qilish yordamida o'ziga qaratilgan maqsadlarni muvaffaqiyatli bajarishga olib keladi.
|
