V-BOB. KORXONANING AYLANMA MABLAG’LARI
5.1. Aylanma fondlar va aylanma mablag’lar: tarkibi va tuzilishi
Sanoat sohasida turli mahsulotlarni tayyorlash jarayonida moddiy va moliyaviy
mablag’larga bo’lgan extiyojlar doimo oshib boradi.
Sanoat korxonalarida asosiy
fondlar bilan bir vaqtda mexnat buyumlari xam harakatda bo’ladi. Shu sababli ularni
aylanma fondlar deb aytiladi.
Aylanma fondlar — ishlab chiqarish jarayonida bir marta qatnashib, o’z
qiymatini tayyor mahsulotga o’tkazib, o’z shaklini ham o’zgartiradigan,
butunlay
yuqotib yuboradigan mehnat buyumlaridir.
Aylanma fondlarga ishlab chiqarish jamg’armalari va ishlab chiqarishdagi
mablag’lar, tugullanmagan ishlab chiqarish va kelgusi davr xarajatlari kiradi.
Ishlab chiqarish jamg’armalari aylanma fondlarning
asosiy kismini tashkil
etadi. Ular korxonalarga keltirilgan, lekin ishlab
chiqarish jarayonida hali
foydalanilmagan mehnat buyumlari, xususan, xomashyo, yarim tayyor mahsulotlar,
yoqilg’i, asosiy
va yordamchi materiallar, energiya, ta’mirlash
uchun ehtiyot
qismlar, xo’jalik jihozlari va tez yemiriluvchi buyumlardan iborat.
5.1-rasm. O’zbekiston Respublikasida tabiiy gazni qazib chiqarish va
iste'moli (mln.m
3
)
Manba: O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika Qo’mitasi
Aylanma fondlarning yana bir qismini tugallanmagan ishlab
chiqarish tashkil
etadi. Ular ishlab chiqarish jarayoniga allaqachon tushgan,
lekin ishlov berish
tugamagan mehnat buyumlaridir. Bularga korxona o’zi yaratgan, lekin chala tayyor
mahsulotlar va tugallanmagan ishlab chiqarishlar kiradi.
Aylanma fondlarning yana bir qismi kelgusi davr xarajatlari hisoblanadi.
Ularga yangi turdagi
mahsulotlarni loyixalash, tayyorlash va o’zlashtirish,
mutaxassislarni o’qitish va qayta tayyorlash,
xonalarni ijaraga olish, tog’-sanoat
0,0
10000,0
20000,0
30000,0
40000,0
50000,0
60000,0
70000,0
80000,0
2
0
0
0
2
0
0
1
2
0
0
2
2
0
0
3
2
0
0
4
2
0
0
5
2
0
0
6
2
0
0
7
2
0
0
8
2
0
0
9
2
0
1
0
2
0
1
1
2
0
1
2
2
0
1
3
2
0
1
4
2
0
1
5
2
0
1
6
2
0
1
7
2
0
1
8
2
0
1
9
