|
Vazirligi buxoro davlat universiteti d. R. Djurayev, A. A. Turayev, sh sh. Fayziyev, B. A
|
| bet | 43/119 | | Sana | 14.06.2024 | | Hajmi | 4,04 Mb. | | #263652 | | Turi | Учебник |
Bog'liq 21558 2 CDEAD1DE360DB13C9B7A03EFD7ECBD40E7F94F1F 4.5-rasm. Rentgen trubkasi sxemasi.
Olingan tasvirlarni yaxshilash uchun rentgen nurlarini fokuslash va filtrlash uchun maxsus qurilmalar mavjud. Tibbiyotda ishlatilishini oldindan belgilab beradigan rentgen nurlarining xususiyatlari: penetratsion qobiliyat, lyuminesent va fotokimyoviy ta’sir.
Rentgen nurlarining penetratsion qobiliyati va ularni inson tanasi to’qimalari va sun’iy materiallar singdirishi ularning nurlanish diagnostikasida ishlatilishini belgilaydigan eng muhim xususiyatlardir. To’lqin uzunligi qancha qisqa bo’lsa, rentgen nurlanishi shunchalik penetratsion bo’ladi. Foton energiyasi va nurlanish chastotasi yuqori bo’lgan va qisqa to’lqin uzunligiga ega bo’lgan “yumshoq” rentgen nurlari past nurlanish chastotasi (mos ravishda, eng uzun to’lqin uzunligi bilan) va “qattiq” ni ajratib turing. Rentgen nurlanishining to’lqin uzunligi (navbati bilan uning “qattiqligi” va penetratsion kuchi) rentgen naychasiga qo’llaniladigan kuchlanish kattaligiga bog’liq. Naychadagi kuchlanish qancha yuqori bo’lsa, elektron oqimining tezligi va energiyasi shunchalik katta bo’ladi va rentgen nurlarining to’lqin uzunligi qisqaradi. Modda orqali kirib boradigan rentgen nurlanishining o’zaro ta’siri jarayonida unda sifatli va miqdoriy o’zgarishlar yuz beradi. Rentgen nurlarining to’qimalar tomonidan so’rilish darajasi har xil va obyektni tashkil etuvchi elementlarning zichligi va atom og’irligi bilan belgilanadi.
Tekshirilayotgan obyekt (organ) tuzilgan moddaning zichligi va atomik og’irligi qancha ko’p bo’lsa, shuncha ko’p rentgen nurlari yutiladi. Inson tanasida turli zichlikdagi to’qimalar va organlar (o’pka, suyaklar, yumshoq to’qimalar va boshqalar) mavjud bo’lib, ular rentgen nurlarining har xil singishini tushuntiradi.
Ichki organlar va tuzilmalarni vizualizatsiya qilish turli organlar va to’qimalar tomonidan rentgen nurlarini yutilishidagi sun’iy yoki tabiiy farqlarga asoslanadi. Tana orqali uzatiladigan nurlanish uning ba’zi birikmalarning lyuminestensiyani keltirib chiqarish va plyonkaga fotokimyoviy ta’sir ko’rsatish qobiliyati yordamida qayd etiladi. Shu maqsadda fluoroskopiya uchun maxsus ekranlar va rentgenografiya uchun fotografik filmlar qo’llaniladi.
Zamonaviy rentgen apparatlarida susaytirilgan nurlanishni ro’yxatdan o’tkazish uchun raqamli elektron detektorlarning maxsus tizimlari - raqamli elektron panellar qo’llaniladi. Bunday holda rentgen usullari raqamli deb nomlanadi. Rentgen nurlarining biologik ta’siri tufayli tekshiruv vaqtida bemorlarni himoya qilish juda zarur. Bunga erishiladi: ta’sir qilishning eng qisqa vaqti, fluoroskopiyani rentgenografiya bilan almashtirish, ionlashtiruvchi usullarni qat’iy asosda qo’llash, bemorni va xodimlarni radiatsiya ta’siridan himoya qilish.
Rentgen nurlanishi barcha moddalarga har xil darajada bo’lsa ham, kirib borish qobiliyatiga ega ko’rinmas nurlanish. Bu to’lqin uzunligi 10-8 sm bo’lgan elektromagnit nurlanish, ko’zga ko’rinadigan yorug’lik singari rentgen nurlari ham fotoplyonkaning qorayishini keltirib chiqaradi. Ushbu xususiyat tibbiyot, sanoat va ilmiy tadqiqotlar uchun muhimdir. O’rganilayotgan obyektdan o’tib, keyin fotoplyonka ustiga tushganda rentgen nurlanishi uning ichki tuzilishini aks ettiradi. Har xil materiallar uchun rentgen nurlanishining penetratsion kuchi har xil bo’lgani uchun, uning kamroq shaffof bo’lgan qismlari nurlanish yaxshi tushadigan qismlarga qaraganda fotosuratda yengilroq joylarni beradi. Shunday qilib, suyak to’qimasi rentgen nurlari uchun teri va ichki organlarni tashkil etadigan to’qimalarga qaraganda kamroq shaffofdir. Shuning uchun rentgenografiyada suyaklar yengilroq joylar sifatida ko’rsatiladi va nurlanish
uchun shaffofroq bo’lgan sinish joyini osongina aniqlash mumkin.
Shuningdek, rentgen nurlari stomatologiyada tishlarning ildizlaridagi kariesni aniqlashda, sanoatda esa qoliplar, plastmassa va kauchuklarning yoriqlarini aniqlashda ishlatiladi.
|
| |
