|
Xalqaro baholash dasturlarining standartlarida qayd etilgan kompetensiyalar.”mavzusida tayyorlagan mustaqil ishi
|
| Sana | 02.10.2024 | | Hajmi | 27,75 Kb. | | #273187 |
Bog'liq 2 5404396840781096297
Urganch Innovatsion Universiteti 22/17-guruh talabasi Xasanova Roviyajonning Mutaxassislikka kirish fanidan “Matematika o‘qitish metodikasi tarixi va taraqqiyoti Xalqaro baholash dasturlarining standartlarida qayd etilgan kompetensiyalar.”mavzusida tayyorlagan mustaqil ishi.
Mavzu:Matematika o’qitish metodikasining tarixi va taraqqiyoti. Xalqaro baholash dasturlarining standartlarida qayd etilgan kompetensiyalar.
Reja: 1. Matematika o’qitish metodikasining tarixi. 2. Matematika o’qitish metodikasining taraqqiyoti. 3. Xalqaro baholash dasturlarining standartlari
Matematika so‘zi qadimgi grekcha - mathema so‘zidan olingan bo‘lib, uning ma'nosi «fanlarni bilish» demakdir. Ma'lumki, matematik fanlarning sohalari turli-tuman bo‘lishiga qaramay, ular umumiylik belgisi ostida bitta predmetga birlashtirilgan. Bu umumiylik belgisini quyidagi matematikaga berilgan ta'rifdan yaqqol ko'rish mumkin. Matematika faning o‘rganadigan narsasi (obyekti) materiyadagi mavjud narsalarning fazoviy formalari va ular orasidagi miqdoriy munosabatlardan iborat.
Matematika fani qadimiy va doimiy navqiron fandir. U kishilik jamiyati paydo bo‘lgandan boshlab rivojlanib, taraqqiy etib kelmoqda. Hozirgi kunda biron bir soha yo‘qki, unga matematika kirib bormagan bo‘lsin. Matematikaning bu darajada yuksalib borayotganligida, albatta, o‘tmish ajdodlarimizning, shu jumladan Al-Xorazmiy, Beruniy, Al-Farg‘oniy, Ali Qushchi, Al-Koshiy, Ibn Sino, Ulug‘bek va x.k. larning ham xizmatlari buyuk ekanli1'ini e‘tirof etamiz. Ota-bobolarimiz tomonidan asrlar davomida yaratilgan ilmiy boyliklar, ular tomonidan yaratilgan asarlar xalqimiz, davlatimiz tomonidan asrab avaylanib, saqlanib o‘rganilib kelinayotganligini kelajagimiz vorislari bo‘lgan o‘quvchilarimizga ham aytish, allomalarning ilmiy meroslari bilan ularni muntazam tanishtirib borishimiz shartdir. Zero, A. Kasiriy aytganidek, -“Moziyga qaytib ish ko‟rishlik xayrlikdir”.
So‘nggi yillarda mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlar natijasida ulkan iqtisodiy o‘sish ko‘rsatkichlariga erishilayotganligi barcha sohalarda malakali kadrlar va yetuk mutaxassislarga bo‘lgan talabni yanada oshirmoqda. Bu o‘z-o‘zidan o‘quvchilarning ta’lim-tarbiyasi har tomonlama e’tiborni kuchaytiradi. Mamlakatimiz innovatsion taraqqiyot yo‘lida shiddat bilan rivojlanib borayotgan bir davrda kelajagimiz davomchilari bo‘lmish yoshlarni ijodiy g‘oyalari va ijodkorligini har tomonlama qo‘llab-quvvatlash, ularning bilim, ko‘nikma va malakalarini shakllantirish hamda ilg‘or xorijiy tajribalar, xalqaro mezon va talablar asosida baholash tizimini takomillashtirish, shu yo‘lda xalqaro tajribalarni o‘rganish, mavjud tizimni har tomonlama qiyosiy tahlil qilish, tegishli yo‘nalishdagi xalqaro va xorijiy tashkilotlar, agentliklar, ilmiy-tadqiqot muassasalari bilan yaqindan hamkorlik qilish muhim ahamiyatga egadir. Shu maqsadda, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Xalq ta’limi tizimida ta’lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish choratadbirlari to‘g‘risida” 2018-yil 8-dekabrdagi 997-sonli qarori bilan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi huzurida Ta’lim sifatini baholash bo‘yicha xalqaro tadqiqotlarni amalga oshirish Milliy markazi tashkil etildi. Shu bilan birga, ta’lim sifatini baholash bo‘yicha xalqaro tadqiqotlarda ishtirok etish vazifalari belgilandi.
Bolalarga har bir o'yinni o'rgatishda muayyan ta'limiy maqsad
nazarda tutiladi. O'yinning eng muhim ahamiyati ham ana shundadir. O'tkazilish shakllari va usullari bilan ta'limning boshqa turlaridan farq qiladigan o'yinlar ta'lim berish jihatidan ham katta
ahamiyatga egadir.
Didaktik o'yinlar o'yin usullarini cheksiz takrorlash va o'zgartirish, o'yinga turli narsalar kiritish imkonini beradi. Masalan, "Jimjitlik" o'yinining 5-7 xilini butun sinf bilan hamda
ayrim bolalar bilan takrorlab o'tkaziladi. "Nima o'zgardi?" turidagi o'yin 5 xiI turli ko'rsatmali material bilan o'tkaziladi va hokazoo Natijada o'yin malakalarining bir xiIda va mustahkam bo'lisbiga
hamda o'yinning har bir qoidasini tinglay bilish va unga rioya
qilinishiga erishish irnkonini beradi. Didaktik o'yinlar o'zining shakli
jihatidan asosan, bog'chada o'ynaladigan ijodiy o'yinlardan ham,
o'qituvchi o'zi hikoya qilib berish yo'li bilan tushuntiradigan va
o'quvchilarni birma-bir so'rab chiqish natijasida mustahkarnlanadigan va shu singari o'yinlardan ham hartomonlama farq qiladi.
Darsda o'yinqaroqlik qilib o'tiradigan va o'qituvchini bitta dars
davomida 10-15 martagacha tanbeh berishga majbur etad igan
bolalar ham uchrab turadi. Biroq o'yin o'tkazilayotgan vaqtda
bunday bolaJarning xulq-atvori tamoman o'zgarib ketadi. VIar
darhol o'zlarini tutib oladilar, o'qituvchining o'yin qoidalarini
ko'rsatib berishini kutib o'tirmaydilar ham, qoidalarni o'zlari
bajon-u dil va mustaqil bajaradilar. Didaktik o'yinlar jarayonida
bolalarda uyushqoqlik, vaqtni iloji boricha tejay bilish xislatlari
tarbiyalanadi.
Tajriba shuni ko'rsatadiki, didaktik o'yinlar bolalarda do'stlik,
birodarlik, mehnatkashlik hissini tarbiyalash va taraqqiy ettirishga
yordam beradi. "Kim turgan safyaxshiroq?", "Zanjircha", "N arvoncha", "Bilgan kishi sanashni davom ettiraversin!" singari
o'yinlar o'tkazilayotganda bolalar o'z o'rtoqlari, o'zi turgan saf
va o'z sinflarining sharafi uchun kurashadilar.
Bir safga tizilganlar ikkinchi safda turgan o'quvchilar bilan
musobaqalashayotganda topshiriqni saflardan birining bi tta
o'quvchisi yoki bir necha o'quvchilari, yoxud butun bir saf bajaradi. Odatda, bolalar o'z sheriklariga dalda berib turadilar, agar
o'rtoqlari topshiriqni to'g'ri bajarsa, undan be had xursand
bo'ladilar va u bilan faxrlanadilar. Shuni ham aytish kerakki,
o'yin o'tkazilayotgan paytda bolalarda hasad, qizishib ketish singari salbiy xislatlar uchramaydi.
Didaktik o'yinlar ijodiy shaxs tarbiyalashga yordam beradi,
chunki har bir o'yin, uning har bir takrorlanishi topshiriqni
bajarishga yangicha munosabatda bo'lishni talab qiladi, uni haI
qilish zarurati esa ijodiy izlanishlarni keltirib chiqaradi
Ta'lim jarayon ida didaktik o'yinlar o'mini chuqurroq va aniqroq tasavvur qilish maqsadida biz o'yin, didaktik topshiriq, o'yin
topshiriqlari singari tushuncha laming ta'rifiga va u laming ma'nosini
ochib berishga to'xtalib o'tishimiz zarur.
Ta'lim - o'qituvchining bolalarga bilim, ko'nikma va malakalar berishi ning bu bil im, ko'n ikma va ma lakalarn i o'quvchilar
uqib oli hi, egallab olishi va ularni mustahkamlab olishining amaliy
jarayonidir.
Ta'lim jarayoni - bolalar xotirasining boyishi, ularning nutq
va tafakkurining o'sish jarayonidir; turli xii metod va usullar yordamida sodir bo 'ladigan jarayondir.
Q'yin - bolaJar ongiga singib ketgan faoliyatdir, ularn ing bu
faoliyati, o'yin turlariga qarab, obyektiv voqelikni, hayotni muayyan darajada o'zida aks ettiradi. O'yin sinfda o'tilgan o'quv faoliyatining ma'lum darajada davomi va mustahkamlanishidir. Tajribada
shu narsa isbotlanganki, o'yin kichik yoshdagi o'quvchilarning
zarur ehtiyojidir.
Didaktik o' yin - ta'lim beruvchi usul bo 'lib, bu usul muayyan ta'limiy maqsadlarga erishuvga, ya'ni o'tilgan o 'quv materialini aniqlashga mustahkamlashga va uni chuqurlashtirishga qaratilgan bo'ladi. Har bir didaktik o'yinni o'tkazishda muayyan
maqsad, masalan, biror harakatni, biror hisoblash usulini, ya'ni
ma'lurn didaktik topshiriqni mustahkamlash vazifa qilib olinadi.
Masalan, "Do koncha" o'yiniga qo' yiJadigan didaktik topshiriq
bolaJarning oldingi darslarda tanishgan 5 soni haqidagi tushunchalarini rnustahkamlashdan iborat. "Do'koncha" o'yinida ikkinchi
o'nlik ichida hisoblash ma lakalarini mustahkarn lashda n iborat
bo'lgan didaktik topshiriqlar bajariladi.
Didaktik topshiriq darsga qo'yiladigan umumiy maqsadning bir
qismini tashkil qiladi. Sanoqqa doir didaktik o'yinlar o'zining mazmuniga ko'ra,
umumiy bo'ladi, ya'ni ularni ("Jimjitlik", "Narvoncha" , "Eng
yaxshi hisobchi" va boshqalarni) butun yil bo'yi turli usullarda
o'tkazish mumkin. Ko'pchilik o'yinlarni he ch qanday ko'rsatmali
ko'rgazmasiz o'tkazish mumkin. Odatda ulardan darsning boshlanish qismida og'zaki hisoblash o'rnida yoki darsning oxirgi qismida (3-5 minut davomida) mustahkamlovchi vosita sifatida
foydalaniladi. "Jimjitlik" (bir necha ko'rinishda), " Hisoblayver! " ,
"Ketgan kim?", "Biz kamayib qoldik", "Nima o'zgardi?", "Eng
yaxshi hisobchi" (bir necha ko'rinishda), "Bir-biriga qaramaqarshi", "Tingla va o'yla!", "Narvoncha" (bir necha usullari),
"Zanjircha", "Qo'shish yoki ayirish", "Hisoblashni qaysi son
bilan boshlagan bo'lsang, o'sha son bilan tugat!", "Anqayib
o'tirma! " , " Kim aniqroq va tezroq!", "Men bir sonni o'ylab
qo'ydim", "Top-chi, qancha?" va boshqa o 'yinlar ana shular
jumlasiga kiradi.
"Jadvalni qidirib top", "Doiraviy misollar", "Do'koncha",
"Qaysi surat bekitildi?", "Ko'rganni eslab qolish diktanti", "Sonli
jadvallar", "Qiziqarli kvadratlar" va boshqa ko'rsatmali jadvallar,
o'yinchoqlar maketi, ko'rgazmalar, turli buyumlari bo'lgan va
maxsus tayyorlangan o'yinlar qatoriga kiradi.
Sanoqqa doir o'yinlar bir necha gruppaga bo'linadi.
Birinchi va ikkinchi o'nliklar doirasidagi sonlarni qo'shishni,
ayirishni, so'ngra esa ko'paytirish va bo'lishni mustahkamlovchi
o'yinlar birinchi gruppaga kiritiladi. Turli usullarda son hosil qilishni mashq qildiruvchi, sonlar o'rtasidagi bog'lanishlarni mustahkamlovchi o'yinlar ikkinchi gruppaga kiritiladi. 0' ndan oshirib
hisoblash malakalarini mustahkamlovchi o'yinlar uchinchi gruppaga kiritiladi. To'g'ri va teskari sanashni hamda son tarkibini mustdhkamlovc11i o'yinlar to'rtinchi gruppaga kiritiladi.
Orttirish va kamaytirish topshiriqlarini bajarish malakalarini
mustahkamlovchi o'yinlar beshinchi gruppaga kiritiladi. Xat-savodga doir o'yinlar o'qish va yozish darslarida o'tkaziladi.
Maydalash" va "aylantirish" atamalarining o'zi ikkinchi sinf
0 ' quvchilariga aytilmaydi. _
Uzunlik birliklarida ifodalangan ismli sonlarni almashtirishga
doir mashqlarni avval "minglar tasmasi"da n foydalan ib bajarish
zarur. Bunda o'quvchilar taxminan bunday fi kr yurLtadilar: I
metr -100 sm, 1 detsimetr - 10 santimetr; demak, 5 m 6 dm 5
yuz 60 santimetr yoki 560 sm; 803 sm - 8 yuz 3 sm yoki 8 m
3 srn.
Uch xonali sonlarning o'nli tarkibi haqidagi bilimlar 100 ,
+ 40, 100 + 6 srn, 567 - 500, 786 - 80, 348 - 8, 100 + 20 + 3,
567 - 60 - 7 va h. k. ko'rinishidagi qo'shish va ayirishda ishlatiladi.
Bu misollar nomerlashni o'rganishda kiritilgan va oldin ko'rsatma
qo'llanma vositasida bajariladi. O'quvchilarning natijalarni aytibgina qolmay, balki hisoblash usullarini tushuntirib berishlari muhimdir. Masalan, 400 + 6, 400- bu 4 ta yuz, 4 ta yuz va 6 ta bir 406
yoki 406 sonini hosil qiladi; 743 - 40, 743 - 7 ta yuz 4 ta o'n 3 ta
bir, agar 4 ta o'nni ayirsak, 7 ta yuz va 3 ta bir, ya' ni 703 soni
hosil bo'ladi.
Og'zaki nomerlashni o'rganishda bolalar yangi tushuncha -
sonning biror xonasi tarkibidagi birliklarning umumiy miqdori
bilan tanishadilar. O'qituvchi ko'rsatma qo'llanmadan foydalanib ,
masalan , 284 sonida 8 ta o' n yoki II xonaning 8 birligi borligini
ko'rsatadi , agar shu sondagi barcha o'nlarni, ya'ni yuzlar ichidagi o'nlami ham sanasak, u holda unda 28 ta o'n (2 ta yuzda 20 ta
o' n yana 8 ta o'n) bor. Xuddi shunday 284 sonida I xonaning 4 ta
birligi borligi tushuntiriladi, agar yuzlar va o' nlardagi barcha birlarni sanasak, 284 ta bir chiqadi. Bolalaming biror sonda hammaSf bo'lib nechta bir (o' n) borligini tez va bexato aniqlashlariga
erishish zarur, chunki istalgan xona birliklarining umumiy miqdorini aniqlashni bilish ismsiz va ismli sonlarni aylant.irish (yiriklash) uchun , huningdek, ko'paytirish va bo'lishni bajarishda
ham kerak bo'ladi.
Og'zaki nomerlashni o'rganish jarayonida yozma nomerlashga
tayyorgarlik ishi boshlanadi. Shu maqsadda ikki xonali sonlarni
yozma nomerlash takrorlanadi: o'quvchilar o'qituvchidan eshitib
sonlami yozishadi , bu sonlarni qanday raqamla r bilan yozganliklarini va bu sonlar (54, 45, 8C, 90, 100)dagi har bir raqam
nimani bildirishidi tushUl)tiradilar; 0' Ilgdan chapga hisoblaganda
birlar o' ngdan birinchi o'rinda, o' nlar ikkinchi o'rinda yozilishi
qoidasini takrorlaydiJar.
O'quv qo'llanmasi bo'yicha "Ko'p xonali sonlarni nomerla9h" mavzusiga oid darsni, ushbu savollarga javob berib, tahlil
eting: a) darsda qancha topshiriqni bajarish mo'ljallangan? Topshiriqlarning qaysi qismi dars mavzusini ochib beradi? Bular yetarlimi? b) darsda qanday ko'rgazmali qo'llanmaJardan foydalanish
taklif etilmoqda? Siz nimani taklif etgan bo~lar edingiz? d) darsda
matematikani atrof-borliq bilan bog'laydigan masalalar qo'llanilmoqdami? Bunday masalalarni o'ylab toping; e) darsda yangi sanoq birliklari ajratilmoqdami? Natural sonlar qatorining tuzilish tamoyillarini; sonda raqamlarning o'rni bo'yicha qiymati
tamoyilini aniqlashtiruvchi topshiriqlar bormi? f) dars turini
aniqlang. .
8. "Ko'p xonali sonlarni nomerlash" mavzusiga doir dars parchasini yozing.
9. Bunday uchta tekshiruv topshirig'ini tuzing: ulardan birini
o'quvchilar darslarda, ko'p xonali sonlami nomerlash bilan dastlabki tanishuv vaqtida bajargan bo'lsinlar, ikkinchisi bolalar uchun
yangi, lekin ularning kuchlari yetadigan bo'lsin, uchinchisi esa,
nostandart, bolalarni bilimlarni yangi notanish holatlarga ko'chirishga majbur etadigan bo'lsin. Har bir topshiriqqa to'rtta javob
tanlang, ulardan faqat bittasi to'g'ri bo'lsin va o'quvchilarga to'g'ri
javobni doiracha bilan o'rashni taklif eting. Ikkinchi topshiriqqa
misol: ,,120477218 soni yozuvida nol nimani bildiradi?"
J a v 0 b 1 a r : 1) yettinchi xonaning yo'qligini; 2) yettinchi
xona birliklari yo'qligini; 3) 0 - millionlar birligi; 4) 0 - millionlar sinfiga tegishli.
Hosil bo'lgan testni IV sinf o'quvchisida sinab ko'ring. O'quvchi
javobini va o'z testingizni ijobiy va salbiy tomonlarini tahlil eting
Qo'shish va ayirish" mavzusi II sinfning asosiy mavzularidan biridir, chunki bu yerda ikki xonali sonlarni o'qish va yozish
malakalari yanada rivojlantiriladi, ulaming o'nli tarkibi ishlab chiqiladi, qo'shish va ayirish malakalari takomillashtiriladi.
Ikki xonali sonlarni nomerlashni takrorlashda sonlami yozish
uchun hammasi bo'lib o'nta belgi - raqamlar mavjud, ularning
yordamida ixtiyoriy ikki xonali son, umuman, istalgan sonni
yozish mumkin ekani o'quvchilarga yana bir marta eslatiladi.
Raqamlarning o'rin qiymatini yaxshi o'zlashtirish uchun bir xil
raqamlar bilan yozilgan sonlarni taqqoslash foydalidir. Masalan,
91 va 19; 36 va 63 sonlarini va hokazo sonlami taqqoslash kerak.
Yozib qo'yilgan sonlarni o'qish, sonlarni aytib turib yozdirish,
sonni xona qo'shiluvchilari yig'indisi ko'rinishida yozish, berilgan.
Ifodalar. Amallarni bajarish tartibi haqida qoidalar
Ifodalar ustida ishlash metodikasida ikki bosqich qaraladi. Birinchi bosqichda eng sodda ifodalar (ikki sonning yig'indisi, ayirmasi, ko'paytmasi, bo'linmasi), ikkinchi bosqichda murakkab ifodalar (ko'paytma va son yig'indisi, ikki bo'linma ayirmasi va sh.
0'.) qaraladi. Darslarning birida bolalar yangi atamalar (ta'rifsiz):
matematik ifoda va matematik ifodaning qiymati bilan tanishtiriladi.
Masalan, o'qituvchi bir necha misol (8 + 15, 10 - 3, 6 + 6)
yozgandan keyin bularni boshqacha - matematik ifodalar yoki
to'g'ridan-to'gri ifodalar deb atalishini tushuntiradi. Bolalaming
o'zlari yana bir nechta ifoda tuzadilar. Ko'rsatilgan amallami bajarish buyuriladi va natijalami boshqacha ifodalaming qiymatlari
deb atalishi tushuntiriladi. ,
Bolalar yangi atamalarni turli mashqlami bajarishda bora-bora
esda saqlab qoladilar.
O'quvchilar ko'paytirish va bo'lish amallari bilan tanishganlaridan keyin bu amaUar komponentlarining va natijalarining nomlari, shuningdek, tegishli ifodalar nornlari (4·2 va 8 - ko'paytma,
8 : 2 va 4 - bo'linma) kiritiladi.
Bolalar ifodalarni o'qish, yozish va tuzishda muntazam ravishda yangi atamalardan keng foydalanishlari kerak. Masalan,
berilgan ifoda1arni o'qing, men o'qib eshittiraman, ifodani tuzing, ularning qiymatlarini toping, ifodalarni taqqoslang, >, <
yoki = belgilarni qo'ying va hosil bo'lgan tenglama (tengsizlik) ni
o'qing va sh. 0'.
Ifodalarning turli-tuman bo'lishiga erishish kerak. I sinfda qara1gan ifodalar va yangi kiritilgan (ikki son ko'paytmasi va
bo'linmasi) tushunchalar bilan bir qatorq<;l ikkita oddiy ifodadan,
masalan, (6 + 4), (3 + 2) ifodalardan tuzilgan ifodalar; ikki son
ko'paytmasi va bo'linmasi kirgan ifodalar; masalan, 5 + 3 - 5;
8 : 2 + 6 kabi ifodalar, shuningdek, yig'indi yoki ayirmani biror
songa ko'paytirish' va bo'lish amallari bajariladigan, masalan:
9 - (60 - 57), (46 + 34) : 1 kabi ifodalar kiritiladi. Bu ifodalar I
sinfdagidek o'qiladi, ya'ni oddiy ifodalaming nomlari, ularga kir.,-
adigan amallar (yig'indi, ayirma, ko'paytma, bo'linma) va bu
ifodalar ustida bajariladigan amallar ko'rsatiladi.
Sonli ifodalar ustida ishlashning keyingi bosqichi amallami
bajarish tartibi qoidalarini o'rganish bilan bog'liq.
Avval 67 - 54 + 2, 64 : 8 . 5 va sh. 0'. ko'rinishdagi ifodalar
qaraladi. Bolalar bunday ifodalar bilan tanishlar, ulami o'qiganJar,
yozganlar va qiymatlarini topganlar. Bu bosqichda bolalar diqqati
amallami bajarish tartibiga qaratiladi (qaysi amal birinchi bajariladi? Ikkinchi bajariladi? Ifodada qaysi amal birinchi, ikkinchi
yozilgan?). O'quvchilar 3-4 ta ifodani qarab chiqqanJaridan keyin
ifodalardagi amallami bajarish tartibi qoidasini o'z so'zlari bilan
aytadilar va darslikdan o'qiydilar, bu ifodalarda qo'shish va ayirish,
yoki ko'paytirish va bo'lish amallari bor.
So'ngra 23 + 45 : 9, 78 - 4·7 va sh. 0'. ko'rinishdagi ifodalardagi amallar tartibi qoidasi qaraladi. Ayrim o'qituvchilar bunday
ifodalar bilan o'quvchilarni tanishtirishda quyidagi muammoli
vaziyatni vujudga keltiradilar: o'quvchilaming o'zlariga 60 - 20 -
- 1, 24 + 6 : 3, 3· 5 + 4· 8 kabi ifodaning qiymatini topish
buyuriladi, o'quvchilar har qaysi ifodaning turli qiymaUarini
topganlaridan keyin, o'qituvchi shunga o'xshash ifodalardagi amallami bajarish tartibi qoidasini aytib beradi. Ba'zan asosiy moment
(masala) sifatida yechimi ifodalar yordamida yoziladigan masala
(masalan, ikki ko'paytma yig'indisini topishga doir masala)dan
foydalaniladi. Har qanday holda ham, bunday ifodaJardagi amallami bajarishda avval ko'paytirish va bo'lish, so'ngra qo'shish va
ayirish amalini bajarishga shartlashilganligi (kelishib olinganligi)
haqida aytib o'tish zarurdir. Bunday kelishuvga muvofiq 56 - 7,
7 -7,72: 9 + 5 - 8, 63 : 7 - 3·2 va sh. 0'. ko'rinishdagi ifodalarda ko'paytma va bo'linmani qavs ichiga olish shart emasligini
ko'rsatish kerak.
So'ngra shu darsning o'zida bir nechta shunga o'xshash ifodalar qaraladi, bunda har gal oldindan amallar bajarish tartibi
aniqlab olinadi. O'qituvchi ifodada qanday amallar ko'rsatilganligini
aniqlash uchun avval uni qarab chiqish kerakligiga, so'ngra zarur
qoidani tatbiq qilishga e'tiborini qaratadi. Bolalar o'rganilgan ileki
qoidani ongli tatbiq etishlari uchun ularga amallar tartibini tushuntirib yechiladigan quyidagi ifodalar juftini berish mumkin:
70 + 24 - 6; 70 + 24 : 6.
Amallar bajarish tartibi ifodalami o'qishda ham saqlanishi
kerak, masalan, 50 dan 9 va 3 sonlari ko'paytmasini ayirish; 50
dan 9 ni ayirish va hosil bo'lgan natijaga 3 ni qo'shish kerakladvaldan tashqari ko'paytirish va bo'lish hollari ustida ish':'
lash tugallangandan keyin o'quvchilar qoldiqli bo'lish hollarini
o'rganishga kirishishadi.
Bu mavzuni ongli o'zlashtirish o'quvchilarga ko'paytirish va
bo'lishning jadval natijalari borasidagi bilimlarini qo'llash imkonini
beradi va shu vaqtning o'zida ularni ko'p xonali sonlarni bo'lishni
o'zlashtirishga tayyorlaydi.
Uncha katta bo'lmagan hayotiy tajriba o'quvchini qoldiqli
bo'lish hollari bilan uchrashtiradi (5 ta konfetni ikkita bolaga bo'lib
berish, 5 ta yong'oqni (olmani va hokazolarni) 2 ta bolaga bo'lib
berish). O'qituvchi bolaning bu tajribasiga tayanib, bu mavzu ustidagi hamma ishni olib boradi. Buning uchun u amaliy-hayotiy
mashqlarni tanlaydi, masalan, ,,11 ta yong'oq har bir bolaga 2
tadan tarqatildi. Nechta bola yong'oq olgan va nechta yong'oq ortib
qolgan?" yoki ,,19 ta konfetni oltita bolaga baravardan bo'lib ber.
Har qaysi bolaga nechtadan konfet tegdi va nechta konfet ortib
qoldi?" Bunda o'qituvchi o'quvchi qo'liga haqiqatan ham konfetlarni, yong'oqlarni beradi, o'quvchi esa chaqirilgan bolalarga bo'lib
beradi va qo'yilgan savollarga og'zaki javob beradi.
Materialning yanada ongliroq o'zlashtirilishi uchun bu
mashqlar didaktik materiallar bilan ishlash (bir o'quvchi yong'oqlarni tarqatadi, partadagi o'quvchilar yong'oqlar o'rniga doirachalarni qo'yishadi) bilan birga olib boriladi. Buni guyidagicha
bajarish mumkin:
Birinchi holni to 'la tahlil qilamiz: 11 ta doirachani 2 tadan
doirachaga ajratamiz. Masalaning savoliga berilgan javobni maxsus
tahlil gilish juda muhim: ,,11 ta doirachada 2 ta doirachadan necha
marta bor? Nechta doiracha ortib qoladi? (Bolalar javob bera olishlari kerak: 11 ta doirachada 2 ta doirachadan 5 marta bor, 1 ta
doiracha ortib qoladi.)
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Barkamol avlod - O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. T, "Sharq"
nashriyot-matbaa konsemi, 1997.
2. M.Ahmedov, R.Ibrohimov, N.Abdurahmonova,
M. J u m aye v. Matematika. 1- sinf uchun darslik. T., "Uzinkomsentr", 2003.
3. M. Ahmedov, N. Abdurahmonova, M. Jumayev.
Matematika. O'qituvchi kitobi. T, "Uzinkomsentr", 2003.
4. N. U. Bikbayeva, R. I. Sidelnikova, G.A.Adambekova.
Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi. T, "O'qituvchi",
1996. .
5. N.U.Bikbayeva va boshqalar. Matematika.2-sinfuchun
darslik. T, "O'qituvchi", 2003.
6. N. U. Bikbayeva va boshqalar. Matematika.3-sinfuchun
darslik. T, "O'qituvchi", 2003.
7. N. U. Bikbayeva va boshqalar·. Matematika. 4- sinfuchun
darslik. T, "O'qituvchi", 2003.
8. M. J u m aye v va b 0 s h q a 1 a r. Birinchi sinf matematika daftari.
T, "Uzinkomsentr", 2003.
9. B. Om 0 n 0 v. Yuz bilan yuzma-yuz. T, "O'qituvchi", 1995.
10. Ta'lim taraqqiyoti. O'zbekiston Respublikasi Xalq ta'limi vazirligining
axborotnomasi. 7- maxsus son. 136 - 178- betlar. T., "Sharq", 1999.
|
| |
