|
Xx asrning 80-yillari so‘ngida O‘zbekistonda siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy muammolar
|
| bet | 3/6 | | Sana | 27.05.2024 | | Hajmi | 66 Kb. | | #254995 |
Bog'liq sirtqi tarixga 5 ta mavzuO`zbekiston Rеspublikasi Konstitutsiyasining xususiyatlari.O`zbekiston Rеspublikasi Konstitutsiyasining asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat:
Konstitutsiya xaqiqatdan dеmokratik konstitutsiyadir.
U eng rivojlangan, taraqqiy topgan davlatlarning tarixiy tajribasiga tayangan holda yaratilgan. O`zbekiston Rеspublikasi Konstitutsiyasiga ko`ra, Davlat organlari va mansabdor shaxslar jamiyat hamda fuqarolar oldi da mas'uldirlar.
Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda milliy urf-odatlar, qadriyatlar va an’analarning qayta tiklanishi.
Ma'lumki, xar bir individ shaxs sifatida shakllanar ekan, fakat uzi yashab turgan davrdagi ijtimoiy munosabatlar ta'siri ostida bulib kolmasdan, shuningdek, tarixiy tajribalar, ajdodlar tomonidan yaratilgan, tuplangan va avloddan-avlodga utib kelayotgan madaniy meroslar, milliy kadriyatlar ta'siri ostida xam shakllanadi. Bunda ayniksa, xar bir xalkka mos bulgan milliy urf- odat va an'analarning roli kattadir.
Shunday ekan etnopsixologiyaning asosiy urganishi ob'ktlaridan urf-odat, an'analar udum va turli marosimlarni atroflicha urganish ularning vujudga kelishi, namoyon bulishi, saklanishi va uzgaruvchanligi kabi konuniyatlarini ochib berish xam amaliy jixatdan axamiyatga molikdir.
Xar bir davrning, xar bir xalkning ijtimoiy –iktisodiy tabiiy –biografik sharoitiga mos bulib turadigan va uni uzida aks ettiradigan urf-odat va an'analari buladi. Odamzod ongli xayot kechira boshlagandan buyon vujudga kelgan urf-odatu marosimlar, udum va an'analarni xisoblab chikish kiyin.
Milliy urf- odat va an'analarda butun bir xalkning ijtimoiy extiyojlari, axlok normalari, manfaatlari, amaliy tajribalari va tarixiy yashash sharoitlari uziga xos ravishda mujassamlangan buladi.Ular xalkning faoliyati jarayonida tugiladi , xar bir xalk bu tun tarixi davomida yashash sharoitining xarakteri va xususiyatlaridan kelib chikkan xolda kishilar urtasidagi munosabatlarning ma'lum normada yul- yuriklarini yaratadi. Bu norma va yul-yuriklar avloddan-avlodga utish bilan takrorlanib, urf-odatlar va an'analarga aylanib koladi.
Shakllangan urf-odat va an'analar shaxsning ijtimoiy munosabatlarga kirish ishida shaxsning xulk- atvori ijtimoiy jixatdan belgilovchi, boshkarib turuvchi va shakllantiruvchi vazifalarni bajaradi .Kaysi bir urf-odat va an'anani, udum yoki marosimni kelib chikish sabablarini urganmasdan turib karaydigan bulsak, ular bir karashda, bemani, bexuda bulib kurinadi.Aslida esa ularni barchasi kelib chikishi buyicha xalkning ijtimoiy- ikdisodiy va amaliy faoliyati natijasida vujudga kelgan va ularning ma'lum extiyojlarini kondirish uchun xizmat kilgan.
Urta-Osiyo va Kavkaz xalklarining ayrimlarida mavjud va xozirgi kunda eskilik sarkiti, deb koralanadigan «Kalin» berish odatini urganishgan ba'zi olimlar, xozirgi davrga kelib, bu odat fakat ramziy kiymatga ega bulib kolganini kursatishadi.
Ma'lumki, egzogam nigoxi xukm surgan davrlarda kiz olish va kiz berish bir kabila yoki urug doirasida bulmasdan, boshka kabila va uruglar bilan bular edi. Bir kabila boshka kabilaga kiz bergandan keyin, kiz bergan kabila yoki oila zaiflashib kolmasligi uchun ular xam albatta kushni kabilalardan kiz olishar va shu bilan axoli usish nisbatini sozlab turish kerak bulgan. Lekin ayni shu paytda kushni kabilalarda buyi etgan kizning bulmasligi yoki bir kabilada uylanadigan yigitning bulmasligi natijasida bunday teng xolat kiz almashtirishlar juda kam paytlardagina amalga oshgan. Bunday xollarda yigit tomoni kiz tomonga berish imkoniyati kelgunga kadar turli-tuman mol-dunyo xisobida kafolat yoki xozirgi tushunchamizga kelin berib turgan Urta Osiyo xalklarida kelin berish xodisasi, deyarli uchramaydi. Uchrasa xam egzogam nikoxi kullaniladigan xalklar darajasidagi shakl va mazmunda emas. Shuningdek, xar bir xalkda u yoki bu narsalarga nisbatan turli ta'kiklar, tabu-katagonlar mavjud buladi.
Kuzatishlar, ilmiy tadkikotlar shuni kursatadiki turli xollardagi ta'kiklar, ma'n etishlarning xammasi xam be'mani, zararli bulmay ma'lum zaruriyat bilan vujudga kelar edi. Ya'ni ular xalkning yashash tarziga, extiyojlariga mos kelganligi uchun xam asrlar davomida avloddan-avlodga utib kelgan. Bu misollar shuni kursatadiki, odat va an'analar xalk xayotiga, turmush tarziga ongli ravishda kirib keladi, lekin ularning ta'siri esa stixiyali buladi. Shuning bilan birga ayrim urf-odatdar va an'analar uz umrini utab bulgan bulsa xam, yashovchanlik xususiyatiga ega bulganligi uchun yana uzok vakt saklanib, odamlar ongiga ta'sir etib turadi. Bu narsa insonlar psixologiyasi bilan boglik bulgan xolat xisoblanadi. Chunki, mustaxkamlanib kolgan urf-odat va an'analarga amal kilmaslik kupchilik tomonidan koralanadi. Kupchilikni tana-ma'lomatiga kolishdan kurkish va tortinish, jamiyatni xar bir a'zosi urf-odatlarga ongli yoki kur-kurona bulsa xam amal kilishga majbur kilib kuyadi. Urf-odat va an'analar kupincha sinonim suzlar sifatida ishlatilsa xam, bu terminlar tushunchalar urtasida fakat terminologiya tafovut bulib kolmasdan, yana ma'no jixatdan xam fark bordir. Urf-odatlar asosan oilaviy, maishiy soxalar bilan boglangan buladi va unda axlokiy, diniy va xukukiy normalari tula uz aksini topadi.
|
| |
