|
Yalpizdoshlar (Lamiaceae) oilasi shifobaxsh va dorivor o`simliklar tahlili
|
| bet | 4/6 | | Sana | 14.12.2023 | | Hajmi | 35,61 Kb. | | #118969 |
Bog'liq Yalpizdoshlar2234.Muxallis barg qisraq (xapri) (Perovskia serophulariifolia Bunge.).Ko‘p yillik, yo‘g‘onlashuvchan poyali, qo‘ng‘ir qobiqli chala buta, balandligi 60-120 sm. Barglari uzunchoq yoki tuxumsimon, to‘ntoq tishchali, gullari kalta tutqichli kam gulli, halqasimonga o‘xshash joylashgan shingili to‘pgul hosil qiladi. Kosachasining uzunligi 5-6 mm, binafsha rangli, barcha qismi uzun tuklar bilan qoplangan. Tojibarglari binafsha rangda, uzunligi 11-12 mm, siyrak momiq. Iyun-iyulda gullab, iyul–avgust oylarida yetiladi. Tog‘larning pastki mintaqalaridagi suyurma toshlar, shag‘alli joylarda o‘sadi. Farg‘ona, Samarqand va Surxondaryo viloyatlarida tarqalgan. Xalq tabobatida yer ustki qismi ishlatiladi. Yer ustki qismidan tayyorlangan qaynatmasi xalq orasida qo‘tir va teri kasalliklarini davolash uchun qo‘llaniladi. Yer ustki qismining surmasi (nastoykasi) va damlamasidan tayyorlangan surtmasi bakteritsid ta’siriga hamda yaralarni davolash xossasiga ega ekanligi tajribada aniqlangan va shu maqsadda ilmiy tibbiyotda ishlatishga tavsiya etilgan.
Sigirquyruqsimon qo‘ziquloq (Phlomis thapsoides Bunge.). Ko‘p yillik, ko‘p sonli poyali, tik o‘suvchi, shoxlangan, yulduzsimon momiq tuklar bilan qoplangan, balandligi 30-50 sm. Barglari keng tuxumsimon, ostki barglari bandli yuqoridagilari qisqa bandli, yuza va ostki qismlari ham yulduzsimon tuklar bilan qoplangan. Gullari yuqoridagi gul barglarini qo‘ltig‘ida 2-6 tadan joylashgan. Kosachasi 12-14 mm uzunlikda, qalin yulduzli tuklar bilan qoplangan, qobirg‘ali, 0,5-2 mm uzunlikdagi kalta tikansimon tishchali, tojibarglari pushti-ko‘k rangda. Iyun-iyul oylarida gullab, iyul-avgust oylarida urug‘lari yetiladi. Tog‘ oldi yaylovlarida asosiy landshaft o‘simligi sifatida o‘sadi. Samarqand, Surxandaryo, viloyatlarining g‘arbiy qismlarida tarqalgan. Gullari oz miqdorda choy bilan aralashtirilib shamollashda qabul qilinadi.
Turkiston arslonquyrug‘i (Leonurus turkestanicus V.Krecz.et, Kuprian)
Ko‘p yillik, poyasi ko‘p sonli tik o‘suvchi, yuqori qismidan shoxlanuvchan, mayda tuklangan, 40-50 sm balandlikda. Barglarining ko‘rinishi doirasimon besh panjali bo‘laklarga bo‘lingan. Gullari o‘troq, kam sonli halqasimon joylashgan. Kosachasi 8-9 mm uzunlikda, kalta tuklangan, uzun uchlari tikanga aylangan. Tojbarglari pushti-qizg‘ish, tashqi tomoni tuklangan 12-13 mm uzunlikda. Yong‘oqchali mevasi ochiq qo‘ng‘ir, o‘tkir uch qirrali. Iyun-iyul oylarida gullab, iyul-avgust oylarida urug‘lari yetiladi. Tog‘larning o‘rta mintaqalarida nam, shag‘alli tuproqli joylarda o‘sadi. Toshkent, Smarqand, Qashqadaryo va Surxandaryo viloyatlarida tarqalgan. Yer ustki qismi tarkibida flavonoidlar (rutin, kversetin va kvinkvelozid), alkaloidlar, efir moyi vitamin C, karotin, oshlovchi va moddalar bor. Dori preparatlari damlamasi, surmasi (nastoykasi) va Suyuq ekstrakti tinchlantiruvchi vosita sifatida qon bosimi oshishi, asabiylanish va ba’zi yurak kasalliklari, yurak nevrozida hamda kardiosklerozni davolash uchun qo‘llaniladi.
|
| |
