Yangi yilingiz bilan

Reja:

Rivojlanish tarixi.

Taxminan yuz yillarcha avval rus arbobi Nikolay Chernishevskiy

alyuminiy haqida gapirib, uni yorqin va buyuk kelajak kutayogani va

insonlarga ulkan foyda keltirishini aytgan edi. Haqiqatan ham XX asrga

kelib alyuminiy ko’plab konstruktiv materiallarning asosiga aylandi.

Keling, endi alyuminiyning bir yarim asrlik tarixiga ega bo’lgan ishlab

chiqarish dinamikasi bilan tanishsak.

Birinchi o’ttiz yillik uchun (1825-1855yy) aniq raqamlar mavjud emas.

Ushbu davrda sanoatda alyuminiy olishning imkoni bo’lmay, faqat

laboratoriyalarda grammlab, eng omadli holatlarda esa kilogrammlab

olingan. 1855 yilda Butunjahon Parij ko’rgazmasida namoyish qilingan

alyuminiy parchasiga yig’ilganlar eng noyob qimmatbaho metal sifatida

e’tibor qaratishgan. Aynan o’sha yilda fransuz kimyogari Anri Et’yen Sent

Kler Devil alyuminiyni ajratib olishning yangi usulini ishlab chiqdi. Unga

ko’ra 13 raqamli element xlorid natriy va alyuminiydan tarkib topgan

metalsimon natriyni ajratishdan hosil qilinadi.

Shundan so’ng 36 yil davomida (1855-1890yy) ushbu olimning usuli orqali

200 tonna metal alyuminiy olingan.

XIX asrning so’nggi o’n yilligida endi yangi usulni qo’llagan ravishda 28

ming tonna alyuminiy hosil qilinga

1930 yilga kelib ushbu metalning butunjahon ko’rsatkichi – 300 ming tonnani tashkil qiladi. 1975 yilda faqat kapitalistik mamlakatlarda 10 mln. tonna alyuminiy eritildi. Lekin bu eng yuqori ko’rsatkich emas, albatta. AQSHning “Engeneering and mining journal” ma’lumotlari bo’yicha alyuminiy ishlab chiqarish kapitalistik mamlakatlarda 1975 yilda undan avvalgi yilga qaraganda 11%ga qisqargan. Endi alyuminiyning qiymati haqida so’z yuritsak. Uning narx ko’rsatkichlari ham tarixi singari juda qiziqarli. 1825 yilda u temir narxidan 1500 baravar ko’p bo’lgan, bugungi kunda esa bor-yo’g’ 3 baravar qimmat xolos. Hozirda alyuminiy uglerodli po’latdan qimmatroq, biroq zanglamaydigan po’latdan arzon. Agarda alyumin va po’lat mahsulotlarni ularning og’irligi hamda zanglanishga qarshi chidamliligi bo’yicha olib ko’radigan bo’lsak, ayni davrda po’latga qaraganda alyuminiyni qo’llash anchayin foydaliroq ekani ma’lum bo’ladi.