|
Yo‘l to‘shamalari asosini qurish
|
| Sana | 18.09.2023 | | Hajmi | 1.22 Mb. | | #82565 |
Bog'liq 6-maruza 1-amaliy mashg\'ulot(Asоsiy temоdinamik hоlat parametrlari), Elektromagnit tizimli asboblar, Adittiv va multiplikativ xatoliklar, Xorijiy mamlakatlarda texnik jihatdan taribga solish soxasidagi faoliyati, Amaliy ish, Sementbeton qoplamalari, Avtomobil yo`llari bo`ylab joylashtiriladigan damo olish maydonlarini loyihalash, Boshqaruv qarorlar qabul qilish usullari, Bitiruvchi talabalarni mutaxassiliklari bo’yicha ishga yo’naltirish, marketing. Ishlab chiqarish sohasidagi korxona va tashkilotlar bilan hamkorlik, Dissertatsiya mavzusi, Avtomobil yo‘llarini me’moriy-landshaft bezash va manzarali ko‘kalamzorlashtirish, МАЪРУЗАЛАР МАТНИ, 4-mavzu. Biznesda tashkiliy-farmoyish hujjatlar Reja, Binolarning energiya tejamkor muhandislik kommunikatsiyalari, 1-maruza
YO‘L TO‘SHAMALARI ASOSINI QURISH
Yo’l to’shamalarini qurish
Avtomobil yo’llari qurilishi ayrim jarayonlardan iborat uslubli, yahni Yo’l poyi, Yo’l to’shamasi va sung’iy inshootlarni qurilish ishlarini uz ichiga oladi. Yo’l qurilish ishlarining texnologiyasi materiallarga, yarim tayyor maxsulotlarga, Yo’l inshootlarining bulak va kismlarini tayyorlash, xamda sifat kursatkichlarini tahminlashga karatilgan. Yo’l qurilishi jarayonlarini keng kulamli mexanizatsiyalashgan va avtomatlashgan usulda bajarilishini rejalashtirish kerak. Avtomobillarning yil buyi xarakatlanishini tahminlash uchun Yo’lning katnov kismida Yo’l to’shamasi kuriladi. Yo’l poyining sirtiga iklim omillariga va transport gildiraklarining tahsiriga yaxshi karshilik kursatadigan materiallardan yotkiziladi. Transport gildiraklarining tahsir kuchi va iklim tahsirini uzluksiz kabul kila turib, Yo’l to’shamasi mustaxkam, yedirilish va xaroratga chidamli, xamda xarakat xavfsizligini tahminlashi uchun ravon va gadir-budir yuzali bulishi lozim To’shama katlamlari kalinligi pastdan yukoriga karab kamayib boradi (3,1-, 3,2-, 3,3-rasmlar), bunga sabab yukori katlam materiallari narxining ortib borishi va unga bulgan talabning kuchayishidadir. SHuning uchun qoplama uta mustaxkam materiallardan qurilib, 1, 2 katlamdan iborat buladi. Yo’l qoplamasining ustki katlami doimo transport gildiraklari tahsirida bulib, yedirilishi natijasida uning kalinligi kamaya boradi. Bundan tado’ari qoplamada xar xil xolat uzgarishlari buzilish va deformatsiyalar namoyon bulib turishi bois, bu katlamni vakti-vakti bilan tiklab turish talab kilinadi, kupincha yupka yediriluvchi katlamga ustki ishlov beriladi. SHNQ, 2.05.02-07 ga ko’ra Yo’l to’shamasining turlari, qoplamaning asosiy kurinishlari va ularni kullash doirasi 1-jadvalda keltirilgan.
Qoplamaga tasir etuvchi kuchlar to’shama asosiga utib, gruntli to’shama tomon tarqaladi. To’shama katlami asosi bir va kup katlamli bulishi mumkin. Asos katlami qoplamaga nisbatan tahsirlarga kamrok bardosh berib ishlashi natijasida, uning uchun ishlatiladigan material mustaxkamligiga bulgan talab kam pastrok buladi.
1-jadval
SHNQ 2.05.02-07 ga asosan Yo’l to’shamasi qatlamlari kalinliklari 2-jadvalda keltirilgandan kam bo’lmagan qiymatlarda qabul qilinishi lozim.
2-jadval
2. Yo’l to’shamalari katlamlarini zichlash texnologiyasi
Yo’l to’shamasi bir necha katlamdan iborat buladi va kuyilgan talabga javob beradigan umumiy mustaxkam Yo’l konstruktsiyasi xosil kilish uchun xar bir katlam tekislanishi va zichlanishi kerak. Avtomobil Yo’llari qurilishi jarayonida yotkiziladigan Yo’l-qurilish materiallari (shebeng’, asfalg’tbeton va tsementbeton aralashmalari) yumshatilgan xolatda buladi va ularning zichligi, mustaxkamligi avtomobillarning xarakatlanishini tahminlashga yetarli bulmaydi. SHu sababli yotkizilgan materiallarni sunhiy ravishda zichlash talab etiladi va ular zichlash mashinalari yordamida amalga oshiriladi. Asfalg’tbeton va tsementbeton kabi materiallar bikir plastik materialllar katoriga kiradi. SHagal va shebeng’ materiallarini zichlashda tashki kuch ostida zichlash jarayonida xajm va zarralar shakli buyicha bir jinsli bulmagan materiallar orasida paydo buladigan ishkalanish kuchini yengishga tugri keladi va buning natijasida ular uzaro birikib zichlashib koladi. Jarayon shuningdek, vakt davomida sodir buladi, bundan kelib chikkan xolda vakt omili bu yerda xam xuddi kattik plastik materiallar deformatsiyasidagi kabi axamiyatga ega.
Zichlash mashinalarini tanlash printsiplari
Yo’l qurilishi amaliyotida kuyidagi zichlash usullari kullaniladi: zichlash, shibbalash, vibrozichlash.Zichlash vaktida zichlanadigan katlam yuzasida val dumalatiladi, ogirlik kuchining tahsiri ostida material katlamida koldik deformatsiya yuzaga keladi. Material zichligi oshgani sayin bu deformatsiya kamayadi va zichlashning oxiriga borib nolga yakinlashadi. Material zichligini yanada oshirishga valga beriladigan yuk mikdorini oshirish Yo’li bilan erishiladi. Zichlash tahsiri katok ogirligiga, ishchi organning tekislanayotgan katlam bilan kontakt yuzasiga, dumalatpsh tezligiga va katokning bitta izdan yurishlar soniga boglik. SHibbalash ishchi organning birorta massasini davriy ravishda mahlum masofaga kutarish va keyinchalik zichlanayotgan materialning yuzasiga erkin tushishi Yo’li bilan amalga oshiriladi. SHibbalash katta chukurlikkacha zichlanish bilan xarakterlanadi. SHuning uchun bunday usul kuprok katta kalinlikdagi katlamdan iborat bulgan gruntni zichlashda kullaniladi. Yo’l to’shamalari katlamlarini zichlash uchun shibbalash usuli kam ishlatiladi, sababi tosh katlamlarida shebeng’ zarralarini yemirilishini oldini olish uchun zarb kuchi chegaralangan bulishi kerak. Vibrozichlash usulining mox;iyati kuyidagidan iborat: tebranayotgan t massa vibrouygotuvchining zonasida joylashgan material zarralari yoki donalariga kinetik energiya beradi va ularni tebranish xolatiga olib keladi. Tebratish Yo’li bilan zichlash samarasi tebranish amplitudasiga, uning chastotasiga, vibrouygotuvchining tezlanishi va massasiga boglik. Vibrouygotuvchining amplitudasi va massasining oshishi bilan vibratsiyada zichlashish tahsiri oshadi.
4. Boglovchi moddalar bilan ishlov berilmagan mineral materiallardan asoslar qurish
Yo’l asoslari - Yo’l qoplamalari katlamlari yotkizilgan Yo’l to’shamalarining asosiy katlamidir. Asoslarning vazifasi - bu avtomobillardan tushadigan ogirlikni qoplama orkali kabul kilish va ularni yer polotnosi yuzasiga taksimlashdir. Yo’l asoslari uchta katlamdan iborat - yukori katlam, eng chidamli materiallardan, pastki katlam - kamrok chidamli axalliy materiallardan amalga oshiriladi, uchinchisi, yahni asosning kushimcha katlami maxsus vazifaga ega. Asos bitta, bahzi paytlarda esa ikki katlamdan iborat buladi.
Yukori katlamga 10 - 15 sm kalinlikda chidamli va yirik bulmagan, pastki katlamga esa 15-25 sm kalinlikda kuchsizrok va yirikrok kirrali shagal yotkiziladi. Asosiy katlam uchun 40-70 mm ulchamdagi I-1 va I-P (emirilish buyicha) markali, 70-120 mm ulchamdagi, kamrok chidamli shagal yotkiziladi. Yaxshi navli shebendan kilingan Yo’l asoslari mustax,kam xisoblanadi va bikrlikning xisobiy moduliga ega, tarkibida changsimon loyli zarrachalar yuk va ortikcha namlanganda barkarorligini yukotmaydi, qoplamada yoriklar xosil qilmaydi.
4-rasm.Yo’l to’shamasini zichlovchi katoklar
SHebenni talab etiladigan kalinlikda zichlash koeffitsientini xisobga olgan xolda taksimlanadi, tekislanadi va zichlashtiriladi. Birinchi katlamda shebenning barkarorligini xosil kilish uchun zichlashtiriladi. Katokning yurishlar sonini katlam zichligini tekshirib, namunaviy zichlashtirish Yo’li bilan aniklanadi. Asosiy katlamni zichlashdan keyin uning ustidan ponasimon material sifatida ikkinchi katlam shebeng’ yotkiziladi. Agar asosiy katlamdagi shebeng’ ulchami 40-70 mm bulsa, ponalash uchun ulchami 20-40 mm bulgan shebeng’ yotkiziladi, ulchami 70-120 mm shebenni ulchami 40-70 mm li shebeng’ bilan ponalanadi. U ni zichlab bulgandan keyin ponalash uchun ulchami 10-20 mm bulgan shebeng uchinchi katlam kilib tushaladi. Mustaxkam jinsli shebeng’ uchun dastlab 6, keyin 10-12 va oxirida 10-18 t massali metall valdan iborat bulgan katok kullaniladi. Agar pnevmogildirakli katok bilan zichlansa, dastlab 10-16 tonnalik, keyin 16-35 tonnalik, kamrok mustax- kamlikka ega bulgan shebeng’ uchun dastlab 3-5 t, keyin 6-8 tonna metall valikli katok, agar pnevmogildirakli katok bulsa dastlab 10, keyin 10-16 tonnaligi kullaniladi. Zichlashni tezlashtirish uchun vibrozichlashlarni kullash maksadga muvofik va eng samarali xisoblanadi. SHebeng’-shagal asos ikkita katlam kilib kuril ad i: pastki katlam 25 sm gacha shagal materialidan, yukori katlam 8-10 sm kalinlikda ulchami 40 mm gacha bulgan shebendan iborat. Bunday turdagi asoslar shebenni tejash va uni shagal materiali bilan almashtirish maksadida kuriladi. SHlakli asoslarni barcha turdagi va ulchamdagi shlaklardan kuriladi. SHlaklarni maydalash Yo’li bilan olingan yaxshi navli shlakli shebendan yasalgan asoslar xuddi shebenli asoslar kabi ponalash usuli bilan kuriladi. Barcha turdagi yirikligi 0 dan 150 mm gacha bulgan chikindi metallurgiya shlaklaridan kuriladigan asoslar, xuddi shebenli va shagal aralashmali kabi 20-40 sm kalinlikda katlam kilib kuriladi, ogir katok bilan suv sepib turgan xolda zichlashtiriladi. Asosiy metallurgiya shlaklaridan kuriladigan asoslarga ularning boglovchi xususiyatlari mavjudligi tufayli past markali beton sifatida karalishi mumkin. Yokilgi shlaklari ularning galvirsimonligi va mustaxkamligi kam bulgangi uchun asoslarning fakat kushimcha katlamlarini qurish da yarokli.
Suyuq bitum, tsement yoki boshka boglovchi bilan aralashtirilgan grunt yaxshilab zichlashtirilgandan keyin Yo’l to’shamalarining konstruktiv katlamlariga zarur bulgan mustaxkamlikka, suvga va sovukka chidamli buladi. Birinchi marta boglangan gruntlarni kuydirish Yo’li bilan ularning mustaxkamligini oshirish ishlari utgan yuz yillikda amalga oshirilgan. TSementlangan grunt(tsementgrunt) yetarli darajada mustaxkamlikka ega buladi, ammo yemirilishga chidamliligi past, shuning uchun ular yemirilish katlamisiz to’shamalarni qurish ga yarokdi emas. Mineral boglovchi materiallar bilan bir katorda gruntlarni mustaxkamlash uchun organik boglovchi moddalar - suyuq bitumlar keng qullanilmoqda. Mustaxkamlangan gruntlarni kullash soxasini kengaytirish, ularning mustaxkamligini, sovukka chidamliligini, deformativ va boshka xususiyatlarini oshirish maksadida eng samarali aralashma tarkibini tanlashda kupchilik xollarda turli tarkibdagi va maksaddagi sirt-faol moddalardan kam mikdordagi kushimchalar kullaniladi. Portlandtsement yoki oxak (aralashma massasi buyicha 3-6%) dan kam mikdorda kushib samarali mustaxkamlash uchun jalb etiladigan maxalliy material sifatida sanoatning turli kattik chikindilari yoki mustaxkamligi kam bulgan oxaklichiganoklarni kesishda xosil buladigan bulaklar yoki kam boglangan kumlarning chikindilari kullaniladi. Okib chikkan va sovigan tog jinslari maxsulotlarini mustaxkamlashda ijobiy natijalarga erishish mumkin. Asoslarning yukori va pastki katlamlarini, yemirilish katlamiga ega bulgan yengil turdagi qoplamalar, x,amda sovukka chidamli katlamlarni joylashtirish uchun 3-jadval talablariga javob beradigan mineral boglovchilar bilan mustaxkamlangan gruntlar qullaniladi.
3-jadval
Eslatma. 1. Gruntlarni portlandtsement bilan, shlak-portlandtsement bilan va boshka turdagi portlandtsementlar bilan mustaxkamlangan gruntlar uchun 28 sutkada kotadigan namunalar uchun berilgan. Gruntlarni boshka kurinishdagi sekin kotuvchi mineral boglovchilar (oxak, faol kul, tsement yoki oxak kushilgan kul, oxakshlakli tsement, maydalangan granulali shlaklar va boshka) bilan mustaxkamlashda 90 sutkada kotadigan namunalarning xususiyat kursatkichlari berilgan. 2. Portlandtsement bilan mustaxkamlangan gruntlar strukturasining kattikligi va ularning yorik xosil bulishga moyilligi sababli sikilishdagi mustaxkamlikning yukori chegarasi bunday mustaxkamlangan gruntlar uchun 6 MPa kilib chegaralangan. Sekin kotuvchi mineral boglovchi materiallar xam kristallsimon strukturani xosil kiladi, ammo pastrok qattiqlikda; ular yorik xosil kilishga nisbatan kamrok moyil buladi. SHu sababli sekin kotuvchi boglovchilar kushish Yo’li bilan mustaxkamlangan grunt namunalarining sikilishdagi mustaxkamlik yukori chegarasi 8 MPa dan kam bulmagan kilib ruxsat etiladi.
TSementgruntli yoki boshka aralashmani tayyorlash va yotkizish usuli farklanadi:
1. Yer polotnosidagi gruntni kup yuradigan mashinalarda foydalanib, avtogreyderlar va Yo’l frezlarini kullab aralash mustaxkamlash.
2. Yer polotnosiga sifatli gruntni olib kelish va fre bilan, yaxshirogi avtomatlashtirilgan mashina bilan aralashtirish.
Bitum emulg’siyalari yoki suyuq bitumlar bilan tsement yoki bitum emulg’siyasini aralashtirish Yo’li bilan yoki xom neftni karbomid formalg’degid smolasini aralashtirish Yo’li bilan gruntlarni mustaxkamlashda ular 4-jadvalda kursatilgan kursatkichlarga ega bulishi kerak.
4-jadval
Eslatma. 28 sutkada kotadigan namunalar uchun xususiyatlar kursatkichlari berilgan.
|
| |
