INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR Vol.52, No. 4, 2023
ISSN 2181-4732
72
(2) ifodaning tahlilidan ko‘rinib turibdiki, agregatning ish tezligi qanchalik yuqori bo‘lsa,
kesaklarni maydalash uchun sarflanadigan energiya shunchalik yuqori bo‘lar ekan va demak, ularning
uvalanish darajasi ham shunchalik yuqori bo‘ladi, ya’ni tuproqning uvalanish sifati ortadi. (2)
ifodaning tahlili yana shuni ko‘rsatadiki, kesaklarni maydalash uchun sarflanadigan energiya va
kesaklarning uvalanish darajasini yumshatkichning ilgarilanma harakat tezligini o‘zgartirish yo‘li
bilan erishish mumkin ekan.
Yumshatkichning kritik tezligini topish uchun kesakning deformatsiyalanish (maydalanish)
jarayonida bajariladigan ishni aniqlaymiz. Buning uchun tish zarbasidan so‘ng kesakda hosil
bo‘ladigan kuchlanish chiziqli funksiya bo‘yicha tarqaladi deb qabul qilamiz [4], ya’ni
;
max
k
l
X
(3)
bu yerda
max
tish bilan zarbali to‘qnashuv natijasida kesakda hosil bo‘lgan maksimal kuchlanish;
k
l
kesakning uzunligi;
X
kesakning zarbaga uchragan tomonidan qaralayotgan kesimgacha
bo‘lgan masofa;
kesakning qaralayotgan kesimida hosil bo‘lgan kuchlanish.
U holda kesakni deformatsiyalash jarayonida bajarilgan ish quyidagiga teng bo‘ladi:
;
6
2
max
E
l
F
A
k
(4)
bu yerda:
F - kesak ko‘ndalang kesimining yuzasi;
E - kesakning egiluvchanlik moduli.
Yuqorida aytib o‘tildiki, yumshatkich tishlari va tuproq yuzasidagi kesaklarning o‘zaro
to‘qnashuvi natijasida yo‘qotilgan kinetik energiya kesaklarni deformatsiyalash uchun sarflanadi.
Buni e’tiborga olib, (2) va (4) ifodalarni bir-biriga tenglashtiramiz va hosil bo‘lgan ifodani
ga nisbatan yechamiz:
;
)
1
(
3
2
1
max
k
n
l
F
E
K
m
V
(5)
bu yerda
k
l
F
m
1
- kesakning zichligi ekanligini hisobga olib, (5) ifodani quyidagi ko‘rinishga
keltiramiz:
;
)
1
(
3
2
max
K
E
V
n
(6)
Yumshatkich tishi borib urilgandan so‘ng kesak maydalanib ketishi uchun kesakda hosil
bo‘ladigan maksimal kuchlanish uning chegaraviy kuchlanishiga teng va undan katta bo‘lishi kerak,
ya’ni:
B
max
, (7)
bu yerda
B
- kesakning chegaraviy kuchlanishi.
(6) va (7) ifodalardan foydalanib kesakni maydalash uchun zarur bo‘lgan kritik tezlikni topamiz.
2
1
.
3
(1
)
kp
B
V
E
K
(8)
Demak, yumshatkichning kritik tezligi kesakning mustahkamligiga to‘g‘ri proporsional va
uning egiluvchanlik moduliga va zichligiga teskari proporsional ekan.
