279
12.3. Kompyuterda ishlaganda yuz beradigan zararli va xavfli
faktorlar.
Kuchaygan ko’rish zo’riqishi. Ortiqcha ekranga qarash uzoqni
ko’ra olmaslik kasalligiga yo’liqishiga, ko’zni charchashiga, bosh
og’rishiga, xavotirlanishni kuchayishiga, asabni buzulishiga, stress
yuzaga kelishiga olib keladi. videoterminal foydalanuvchisi
ekranning doimo lipillab, shakllarni noaniq ko’rinishidan, xamda
displey yoritilganligi bilan xonaning yoritilganligi orasidagi
tafovutga tez-tez moslashishidan toliqadi. Ma’lumotlarni kiritish
paytida boshlang’ich xujjatning sifatini yomonligi, farqlovchi
ob’ektlarni turli xil masofada joylashganligi ko’rishga yomon ta’sir
qiladi. Ko’ruv toliqishini yana ish yuzasi va uning atrofi bir tekisda
yoritilmagani, klaviatura va ekranda yorug’lik oqimining aks etishi
hisobiga yorig’ dog’lar paydo bo’lishini zo’raytiradi.
Shunday qilib, shuni qayd etish mumkinki, displeyni texnik
xarakteristikalari: ishlash qobiliyati, ravshanligi, kontrastligi, ekranni
tez-tez lipillashi, va tabiiyki, agar qurilmani o’rnatayotganda yoki
tanlayotganda bularga e’tibor qilinmasa - ko’rish ishlariga juda
yomon ta’sir qiladi.
Kuchaygan ko’rish noqulayligi va keyingi ko’rishni buzulishi
xarflarning grafikasi yomon, shakllarning ravshanligi past, ranglari
noaniq, ko’zga sezilarli lipillash va qaltirash va x.k bo’lgan eski
videoterminallardan foydalanganda paydo bo’ladi.
Hisoblash texnikasi operatorining ko’rishiga salbiy ta’sir
ko’rsatadigan sabablar majmuasidan, birinchi navbatda, ekrandagi
shakllarning vaqt va fazoviy bir maromda emasligi bilan bog’liq
kontrasti еtarlicha bo’lmasligi, monitorni keragidan ortiq ravshanligi,
xamda displey yuzasidan qaytgan no’rni aks etishini ajratish joizdir.
Bundan tashqari, ko’rish juda yorug’ displey ekranidan kamroq
yoritilgan klaviaturaga, xujjatlarga nigoxni tez-tez o’tib turishi
natijasida qattiq aziyat chekadi va boshqa sabablar bilan birgalikda
ko’zning toliqishi - astenopiyasiga olib keladi. Shunday fikr
mavjudki, "displey astenopiyasi" paydo bo’lishining еtakchi faktori-
ekrandagi shakllarning o’ziga xosligi, xususan qog’ozdagi matnni
shakllaridan farqlanishi tufayli yuzaga keladi. Elektron-nurli trubkali
ekrandagi shakl qog’ozdagi matnlar shaklidan bir qator alomatlar
280
bilan farqanadi: shakl yarqirab turadi, lekin uzluksiz emas, chunki u
diskret nuqtalar- piksellardan iborat, u lipillaydi, chunki bu nuqtalar
ma’lum chastotalarda yonadi va o’chadi.
Ko’rish toliqishining muxim faktorlaridan biri-kompyuter
joylashgan xona va ish joyining yoritilganligidir. Videoterminal bilan
ishlaganda yorug’lik muhiti xarakteristikalari ko’pincha umumiy
kamchiliklarga egаdir: ko’rish chegаrasida ko’plab to’g’ri va qaytar
yorqinliklar (ekrandan va klaviaturadan, deraza va yoritgichlardan)
bo’lishi, ravshanlikning bir tekisda taqsimlanmaganligi, yoritilganlik
darajasining pastligi va x.k. Ular asosan uskunalarni xonadagi
yorug’lik manbaiga nisbatan savodsizlarcha joylashtirilganligi va
ko’rish organlarining operator ish joylaridagi toliqtiruvchi faktorlarga
nisbatan elementar ximoyasi yo’qligiga bog’liqdir. "Astenopiya"
terminiga
mutaxassislar
ko’rish simptomlarini (ko’z oldini
xiralashuvi, predmetlarni shakl ko’rinishini noaniqligi, ular rangini
o’zgarishi va b.) va ko’z simptomlarini (ko’z charchaganini xis etish,
ulardagi xaroratining oshganligi, noqulayligi, ko’zda og’riqlar paydo
bo’lishi va b.) aks etishini kiritadilar. Bu tushunchani orqasida
ko’rish analizatorining barcha bo’g’inlaridagi funksiyalarning, ya’ni
ko’zning muskul apparati (akkomodatsiyaga va konvergentsiyaga
javob beruvchi) zo’riqishi bilan birgalikda ko’z to’r pardasi
elementlarida ko’rish organining optimal ishlashini ta’minlovchi
(yorug’likni sezuvchanlik, rangni ajratish kabi) biokimyoviy
reaksiyalarning buzulish alomatlari turadi.
Ob’ektiv izlanishlar ko’rishning asosiy funksiyalari (rangni ajrata
bilishni o’zgarishi 19-25 %, ko’ra olish ko’rsatkichini o’zgarishi 12-
33 % va boshqalar) yomonlashgani, xamda sezilarli darajada ishlash
qobiliyati va diqqatining pasayishini tasdiqaydi. Maxsus apparatura
yordamida o’tkazilgan izlanishlar shuni ko’rsatdiki, operatorlarda
aniq ko’rish turg’unligi, ko’rish analizatorining elektr sezuvchanligi
va labilligi (xarakatchanligi), ko’rish o’tkirligi va moslashuvi
pasayadi, shuningdek ko’z muskullarining muvozanati bo’ziladi. Bu
esа videoterminal bilan ishlaydiganlarning 80 % yaqinni ko’rishi
yomonlashuvidan aziyat chekib, ko’zoynakdan foydalanishiga olib
keladi.
281
Xususiy kompyuterda ko’rish ishlarining yana bir muxim
xususiyati shundan iboratki, displeydan tarqalayotgan nurlar spektri
ko’zning nurini yutish spektriga mos tushmasligidir. Olimlarning
ko’pgina izlanishlari nafaqat ultrabinafsha nurlanish, balki xavorang-
binafsha yorug’likning ortiqcha kattaligi xam ko’zning optik muhitini
xiralashuviga olib kelishini ta’kidladi. Bu vaqt-soatida ko’z
to’rpardasining turli shakllarni aniqligini yomonlashtiradi.
Ko’rish jarаyonida nafaqat ko’zlar, balki miya xam ishtirok
etishini nazardan qochirmaslik kerak. Ko’rishning tashqi juft organi
(ko’zlar) - uncha mukammal optik asbob bo’lmay, ko’z to’rpardasiga
predmetlar shaklini bo’zib ko’rsatilgan, noaniq, ustiga-ustak ag’darib
"uzatadi". Shundan so’ng ko’z to’rpardasidan tushirilgan shakl
bizning miyamizda qiyin "matematik" qayta ishlanadi. Shakl 180
gradusga ag’dariladi, undagi geometrik noaniqliklar tekislanadi.
Albatta, ko’z to’rpardasida boshlang’ich shakl qanchalik aniq bo’lsa,
uni qayta ishlash miyaga shunchalik oson bo’ladi. Miyaga ortiqcha
yuklanganlik 0,3 mm dan ortiq doni (pikseli) bo’lgan sifatsiz
monitorlar bilan ishlaganda kuzatiladi.
Shunday qilib, ko’rish yomonlashuvini oldini olishning eng
samarali
chorasidan
biri
xavorang-binafsha
yorug’likning
ortiqchaligidan, ko’z to’rpardasida shakllarning aniqligini oshirish
bilan birgalikda ximoyalashdir.
Bioenergetiklarning fikricha, xususiy kompyuterda ishlaganda
agar ko’rish organlariga ortiqcha og’irlik tushsa, og’irlikdan
ximoyalanish, bu organning korrektsiyasi va davolanishi boshqa
organlarning energiyasi hisobiga amalga oshadi, u esа yurakda,
buyrakda, bosh miyada, asab tizimida, ichak-me’da traktida
og’irlikning oshishiga olib keladi. Inson organizmidagi bioenergetik
jarаyonlarni bunday bog’lanishi kompyuterda qanchalik uzoq vaqt
ishlansa, ortiqcha asabning taranglashuvini va bosh оg’riqlari
sabablaridan birini tushuntirishga imkon beradi.
| 