287
Xaqiqatdan, o’zidan elektron "zambarak"ni namoyish qiluvchi
displeyning elektron-nurli trubkasi ekranning tashqi tarafida musbat
zaryadlangan zarrachalarni to’planishiga yordam beradi. Agar
havodagi manfiy ionlar musbatlisidan bir necha barobar ortsh bo’lsa,
inson o’zini yaxshi xis etadi, lekin monitor
ekrani yaqinida musbat
ionlarning ortiqchalari yig’iladi. Xavoda mavjud mikrozarrachalar
(chang, tamaki tutuni va b.) ushbu ionlar yordamida xaydaladi va
monitor oldida o’tirgan foydalanuvchining yo’ziga, ko’ziga o’tiradi.
Bunday "bombardimon" natijasida operatorda bosh og’rig’i,
Uyqusizlik, ko’z charchashi, yuzlarda toshmalar hosil bo’lish
ehtimoli oshadi, allergik va asmatik ko’rinishlar paydo bo’ladi.
Avval ta’kidlanganidek, EMM xomiladorlik paytida ayol
organizmiga ta’siri aloxida xavf tutdiradi. Bir xaftada 20 soat ish
vaqtini displey ekrani oldida o’tkazadiganlarda xomilani chala tutish
extimoli shuncha vaqtda displeysiz ish bajaradiganlarnikidan 60 % ga
baland ekan. AQSHda, Shvetsiyada,
Yaponiyada olib borilgan
izlanishlar kampyuterda ishlaydigan xomiladorlarning 30 %da
xomiladorlikning qiyin kechishi, 20 % ga yaqinida esа bolani chala
tutish xolatini qayd etgan. AQSH xavo yo’llari Birlashgan
markazining ma’lumotlariga ko’ra, kompyuterda ishlaydigan 48
xomilador operatorning 15(!) tasiga yaqinida xomilasi chala
tug’ilgan, 2 tasi vaqtidan oldin tug’gan, ikkitasida esа bola tug’ma
mayib-majrux bo’lgan.
SHovqin, zararli moddalarning ta’siri, issiqlik ajralishi, elektr
tokidan jarohatlanish xavfi, yong’in chiqishi xavfi. Yuqorida
sanab
o’tilgan kompyuterda ishlash xususiyatlari xamda ko’rish, emission
parametrlar bilan bog’liq zararli faktorlardan tashqari, xususiy
kompyuter dan foydalanganda uning o’zidan va o’rnatilgan
uskunalardan shovqin, issiqlik va zaxarli moddalarni ishchi zonasida
tarqalishi xam foydalanuvchiga yomon ta’sir o’tkazishi mumkin.
Bundan tashqari, texnika xavfsizligiga so’zsiz rioya qilmaslik
natijasida elektr energiyasidan ta’minlanayotgan asbob-uskunalardan
doimo elektr toki bilan jaroxatlanishning potentsial xavfi mavjuddir.
Elektr toki bilan ta’minlash manbaiga bir necha elektr asboblarini bir
yo’la ulash xamda noto’g’ri foydalanish natijasida ortiqcha yuklanish
sababli yong’in chiqish xavfi mavjuddir.
288
Kompyuter bilan ishlash jarаyonida ushbu zararli va xavfli ishlab
chiqarish faktorlarini ko’rib chiqamiz.
Hususiy kompyuter joylashgan
xonadagi akustik shovqin
printerlarni, ko’paytirish texnikasini, xamda kompyuter ventilyatorini
o’zining sovitish tizimini va transformatorini ishlashidan yuzaga
keladi. Bundan tashqari xususiy kompyuterni yuqori chastotali
transformatori ultratovush tebranishlarni xam generatsiya qilishi
mumkin. Bunday xonalardagi shovqin darajasi 80dB ga etishi
mumkin, bu esа me’yoriy ko’rsatkichlardan ancha yuqoridir.
Ma’lumki, shovqin asab tizimiga, yurak-tomir a’zolariga, xamda
xazm qilish organlariga salbiy ta’sir ko’rsatadi.
Hisoblash
texnikasidan foydalanilganda kompyuter korpusi va uning qismlari
tayyorlangan plastik massa chiqaradigan zararli maxsulotlardan ish
zonasi
ifloslanishi
mumkin.
Xususan,
hisoblash
texnikasi
ishlatilayotgan xonada ulchangan mizdorlari hayriyatki kichik
bo’lgan. polixlorlangan bifinillar (PXB)mavjudligi qayd etilgan.
Hozirgi paytda ish joylari tekshirilganda fenol, formal degid va stirol
mavjudligini albatta tahlil qilinadi. Videoterminallar issiqlik
ajratuvchi manba bo’lgani uchun ish joylarda xaroratni oshishiga va
xavoning namligini kamayishiga, buning
oqibatida esа diskomfort
yuzaga kelishi, ish samaradorligini pasayishi, toliqishni zo’rayishi,
terini qichishi va yallig’lanishiga olib kelishi mumkin. Bundan
tashqari, xavfsiz mexnat sharoitini yaratish uchun ish joylarida
ishlatadigan xususiy kompyuterlar, boshqa uskunalar odatda 220V va
50Gs manbadan foydalaniladi, Ishlatish jarаyonida tok o’tkazuvchi
qismlarning muhоfаzа qobiqlari, simlari shikastlanishi mumkin, bu
esа o’z navbatida foydalanuvchini tok o’tkazuvchi
qismlarga yoki
kuchlanish ostida bo’lgan metalli bo’laklarga tegib ketish xavfini
yuzaga keltiradi.
EXM
foydalanuvchisning
kompyuterda
ishlaganda
xavfli
faktorlardan sog’lig’ining uzgarishi extimollari. Videoterminal bilan
ishlaganda yuqorida keltirilgan ishlab chiqarishning zararli
faktorlarini darajasi odatda quyida ko’riladigan sanitar me’yorlardan
pastdir. Bu videoterminal ishlab chiqarilgan korxonada topshiruv
jarаyonida xavfsizlik sertifikati uchun o’tkaziladigan sinovlar bilan
me’yoriy darajalariga muvofiqligi tasdiqlanadi. Lekin oxirgi paytdagi
289
izlanishlar hisoblash texnikasi foydalanuvchilarda bir qator kasbiy
kasalliklarni
rivojlanayotganini
ko’rsatayapti.
30
-jadvalda
kompyuterda ishlagandagi asosiy potentsial zararlar sog’liqni
yomonlashuviga qay darajada aloqadorligi keltirilgan (BDSST
ma’lumotlariga asosan).
30- jadval
Kompyuterda ishlaganda tavakkallik faktorlarini mumkin
bo’lgan sog’liqni yomonlashuviga ta’siri
Tavakkallik
faktorlari
