|
Zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti axborot texnologiyalari va kompyuter injiniringi fakulteti
|
| bet | 3/5 | | Sana | 05.01.2024 | | Hajmi | 180,5 Kb. | | #130757 |
Bog'liq Meliboyeva Ominaxon2. INTERNET XIZMATI TURLARI
Internet avvalambor uning foydalanuvchilariga axborot xizmat kursatish uchun yaratilgandir. Xush, bu xizmat nimadan iborat va uning banday turlari mavjud? Ushbu sahifada biz mana shu xizmat turlari habida suz yuritamiz.
Umuman olganda internet xizmat turlari nihoyatda kup va xilma xil bulib (yangi xizmat turlari kun sayin paydo bulib, ba’zilari yubolmobda) ularni buyidagi guruhlarga ajratish mumkin:
· WWW - elektron sahifa xizmati
· Elektron pochta xizmati
· Telekonferensiya (Usenet)
· Fayllarni uzatish (FTP)
· Slujba imen domen (DNS)
· Telnet xizmati
· IRC - xizmati yoki CHat konferensiya.
· Ma’lumotlarni izlash xizmati
Internetda eng mashhur izlovchi tizimlar, ularning ishlash tamoyili, afzalliklari va kamchiliklari, Internetda axborot qidirish usullarini egallash.
WWW foydalanuvchilar ixtiyoriga bir qancha hujjatlar to’plamini taqdim etadi. Shuning uchun foydalanuvchilar oldiga tarmoqda joylashgan hujjatlar orasidan uning o’zini qiziqtirgan hujjatlarni izlash masalasi doimo turadi. Ushbu masalani echish uchun izlovchi tizimlar qo’llaniladi.
Izlovchi tizimlar maxsus - Web tugundan iborat. Foydalanuvchi izlovchi tizimga birlamchi Web sahifa mazmuni haqida ma’lumotlar beradi. Sistema talabga mos sahifalarga ishoralar ro’yxatini chiqaridi. Izlovchi tizimlarning ishi bir necha modellarga asoslangan.
Izlovchi kataloglar va izlovchi ko’rsatkichlar
1. Izlovchi kataloglar.
Izlovchi kataloglar katta bibliotekadagi tizimli katalogar tamoyili bo’yicha qurilgan. Izlovchi kataloglarga murojaat qilib, uni asosiy sahifasidan yirik keng mavzuli kategoriyalarning qisqa ro’yxatini topish mumkin. Masalan: «Ekonomika i predprinimatelstva», «Iqtisod va tadbirkorlik», «Biziness & Ekonomy»
Кategoriyalar ro’yxatidagi har bir yozuv - bu gipertimsoldir.
Izlovchi katalogni navbatdagi sahifasini ochadi, unda ushbu bo’lim batafsilroq berilgan. Masalan: «Predprinimatelstvennoe pravo» ya’ni «Tadbirkorlik huquqi» mavzusi bo’yicha istemolchining huquqini himoyalash, «Reklama va marketing», «Elektron tijorat» va boshqalar aniqlanadi.
Mavzuga kirishni davom ettirib,aniq Web – sahifalar ro’yxatiga etish mumkin
Izlovchi kataloglarni berilgan mavzu bo’yicha birlamchi, referativ izlash uchun qo’llaniladi. Ular klassik, eng mazmunli resurslarni izlashni ta’minlaydi.
Dunyoda izlovchi kataloglar soni nisbatan ko’p emas. Bu ularni ishlatishda ko’p mehnat talab etilishi bilan bog’liq (izlovchi kataloglar qo’lda yaratiladi). Dunyoda yirik izlovchi kataloglardan biri Yahoo katalogidir.
Izlovchi ko’rsatkichlar
Izlovchi ko’rsatkichlar unikal (takrorlanmas) maxsus axborotni izlashni ta’minlaydi. Izlovchi ko’rsatkichning asosiy ish tamoyili kalitli so’z (mavzuni tayanch atamalari va iboralari) bo’yicha Web-hujjatlarni izlashdan iborat. Foydalanuvchi izlanuvchi hujjatni kalitli so’zlar yordamida tavsiflaydi, so’ng izlashga vazifa beradi. Izlovchi tizim ma’lumotlar omborida saqlanadigan berilganlarni taqlil qilib, talabga mos Web sahifalar ro’yxatini chiqaradi.
Internetda biror sahifani ochib kurmobchisiz. Sahifa adresini kiritdingiz va uni ochdingiz. Banday bilib bir necha dabibada sahifa sizning ekraningizda paydo buladi? Bu sahifalarni topish uchun, sizning WWW kurish programmangiz URL dan banday foydalanadi? Sahifani topish uchun programma provayderda joylashgan domen nomlari xizmati programmalar majmuidan foydalanadi. U DNS (Domain Name Service) deb ataladi va Internetni kompyuteringizga urnatganda kiritiladi. Netscare Windows bilan birgalikda ishlayotganda sizning TCR/IR protokolingizni bu domen nomini sizning DNS serverinigizga uzatadi.
E’tibor bergan bulsangiz domenlar nomi kupincha .com, .edu yoki .org bilan tugaydi. Buyida ommabop identifikatorlar misollar bilan keltirilgan.
*.som Tijorat tashkilotlari uchun ishlatiladi, masalan: microsoft.com, ibm.com.
*.edu Ubuv muassasalari uchun ishlatiladi, masalan: vcu.edu (Virginia Commowealth University), cmu.edu (Kornegi Mellon Universiteti), wsu.edu (Washington State University)
*.gov Davlat muassasalari uchun ishlatiladi, masalan: whitehouse.gov (Ob uy), jro.gov (US Goverment Rrinting Office).
*.org Notijorat tashkilotlar uchun ishlatiladi, masalan: irex.org (Ayreks tashkiloti). *.net Internet ning xizmat provayderlari uchun ishlatiladi, masalan: internic.net (InterNIC), si.net (Srrint International).
Oddiy, kengaytirilgan, kontestli va maxsus izlash usullarini farqlash lozim. Oddiy izlash deb bir yoki bir necha kalitli so’zlar bo’yicha Web-resurslarni izlash tushuniladi.
Кengaytirilgan izlashni bajarishda kalitli so’zlarni o’zaro mantiqiy munosabat operatorlari bog’laydi.Agar oddiy izlash usullari hadan ko’p natijalar bergan hollarda kengaytirilgan izlashni qo’llaydilar.
Кontekstli izlash - aniq jumla (fraza) bo’yicha hujjatlarni izlashda,.berilgan URL-adreslarga ishoralar hamda xizmatchi maydonlarda talab etilgan ma’lumotlar bor bo’ladi (masalan sarlavha maydonida).
Web sahifani izlashda maxsus izlash qo’llaniladi.
So’rovlar tili
Кalitli so’zlar (tayanch atama va iboralar) bo’yicha axborotlar izlashda ko’pchilik qidiruv tizimlari mantiqiy operatorlarni qo’llashni ko’zda tutuvchi maxsus so’rovlar tilidan foydalaniladi. Asosiy mantiqiy amallarga and(&) mantiqiy «I» («va») tegishli. Masalan atama1 and aatama2 – hujjatlarni izlash, unda atama1 va atama2 bir vaqtda uchraydi. OК (/) - mantiqiy «ILI» («Yoкш»). Masalan, atama1 OR atama2 - hujjatlarni izlash, ularda atama1 yoki atama2 albatta uchraydi. Not mantiqiy «NE» («Emas») . Masalan, atama1 and not atama2 - hujjatlarni izlash, ularda atamalar uchraydi, ammo atama 2 esa uchramaydi.
Eslatma. Кalitli so’zlar orasidagi bo’sh o’rin (probel), har xil izlov tizimlarida har xil anglanishi mumkin. (ko’pincha mantiqiy «VA» bog’lovchi deb tushuniladi). Qidiruv tizimlari, qoida sifatida (rus tili sintaksis qoidalariga asoslanib), so’zlarni istalgan grammatik shaklda izlaydi. So’rovlarni tuzishda metasimvollardan foydalanish mumkin. * - simvollarini ixtiyoriy ketma-ketlikni belgilash uchun va ?- birgina ixtiyoriy simvolni belgilash uchun.ishlatiladi.
Masalan, slova* - hujjatlarni izlash, ularda (slovo, slovom, slovosochetanie va sh.o’.) «slovo» simvoli ketma – ketligi bilan boshlanuvchi atamalar uchraydi. SL?V? hujjatlarini izlash, ularda birinchi ikkita simvoli «SL», oxiridan bitta oldingi «V» , uchinchi va beshinchilar istalgan (slovo, slova, slove, sleva va sh.o’.) atamalar uchraydi.
Atamalar qavslar yordamida guruxlashtirilgan bo’lishi mumkin. Qavslar mantiqiy amallar ta’siri tartibini bildiradi.
Masalan, (atama1 & atama2 ) OR (atama3 AND NOT atama4) –hujjatlarni izlash natijasida olingan ma’lumotlarda atama1 va atama2 uchraydi, yoki bo’lmasa atama3 uchraydi, atama4 esa uchramaydi.
Xujjatlarni izlash uchun turg’un so’z birikmalari (so’zlarni qat’iy tartibli ketma – ketligi , jumlasi, iborasi ) mavjud, ularni qo’shtirnoqqa oladilar.Qo’shtirnoqli so’zni grammatik shakli, qoida sifatida, inobatga olinmaydi. Bazi bir izlovchi tizimlar so’z birikmalarini yoki bir biridan ma’lum masofadagi so’zlarni izlay oladi. Ushbu so’z (yoki ifodalar) mavjud hujjatlarni relevantligini oshirib, barcha so’zlarni (yoki ifodalarni) berishi mumkin. Hujjatni aniq- zonalari (maydonlari) – odatdagi matnda, sarlavhada, tavsifida, kalitli so’zlarda va sh.o’. larda izlash qo’shimcha imkoniyatlarni beradi..
Shu bilan birga bitta server yoki bir necha serverlar bilan ishlashni cheklash mumkin, aniq URL - adres yoki tasvirlarning fayllariga giperishoratlar bor hujjatlarni izlash mumkin.
6. Elektron pochta adreslarini izlash
Jaxon kompyuter tarmog’ida elektron adreslarni izlash uchun mo’ljallangan bir necha qidiruv tizimlari bor. Ushbu tizimlar ro’yhati va ularni URL – adreslari 2-jadvalda keltirilgan.
Elektron adreslarni qidirish uchun tizimlar.
Nomlanishi
URL - adres
Bigfoot
http://www.bigfoot.com
Internet Addres Finder (IAF)
http://www.ief.net/
Yahoo
http://www.yahoo.com.rips/
WhoWhere ?
http://www.WhoWhere ?
InfoSpace Directory Service
http://www. InfoSpace.com
Switchboard
http://www Switchboard.com.
Moskva va Peterburg shaxar telefon ma’lumotnomasi
http://www.interweb.spb.ru/phone
Ushbu ma’lumotlar bazalariga chiqish uchun faqat pochta mijozining «Adresnaya kniga» sini ochish lozim, «Poisk lyudey» tugmasi bosiladi va «Mesto poiska» ro’yhatidan kerakli tizim tanlanadi.
Outlook Express dasturi quvvatli qidiruv tizimlariga to’g’ridan to’g’ri chiqishni ta’minlaydi.
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
Zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti axborot texnologiyalari va kompyuter injiniringi fakulteti
|
