2.2. Matn bilan ishlash mavzusini o'qitish metodikasi
WD matn muharriri menyusi oltita buyruqdan iborat. Har bir buyruq oldidan uni bajarish uchun bosilishi mumkin bo’lgan klavish (F1, F2, …/10,) ko’rsatilgan.
Leksikon matn protsessori menyusi ichma-ich joylashgan buyruqlar tizimiga ega. Ya’ni menyuning biror buyrug’i tanlasa, Menyu satrida qo’shimcha buyruqlar hosil bo’ladi. F10 klavishi bosiladi. Natijada yurgich menyular satriga o’tadi.
Yo’nalish klavishlari (chapga yoki o’ngga) yordamida yurgich menyuning “Tekst” menyusining amallari (“yuklash”, saqlash” va hakozo) paydo bo’ladi.
Yuqorida aytilganlarni hisobga olib matn ko’rinishdagi axborotlarni qayta ishlash usullari va yo’l-yo’riqlarini hozirgi kunda eng mukammal matn protsessorlaridan biri bo’lgan MICROSOFT WORD (qisqacha WORD) matn protsessori misolida ko’rib chiqamiz. U juda ko’p amallarni bajara olishi bilan boshqa matn protsessorlaridan ajralib turadi. WORD grafik interfeysga ega bo’lib, aksariyat buyruq va amallar “sichqoncha” yordamida amalga oshiriladi. WORD bir vaqtda bir vaqtning o’zida bir nechta xujjat bilan ishlash imkoniyatiga ega. Har bir hujjat “oyna” deb ataladigan ichki maydonida tashkil etiladi. Oynalarning o’lchami va joylashish tartibi foydalanuvchi o’z hohishiga qarab belgilab oladi.
MICROSOFT WORD matn protsessorlarining o’zbek tilidagi ifodasi bilan birga qavs ichida rus tilidagi ifodasini berib borishni lozim topdik.
MICROSOFT WORD ishga tushirilganda ekranda uning ishchi maydoni va boshqarish paneli hosil bo’ladi. Boshqarish paneli, odatda sarlavha satri, va uskunalar panelidan iborat. Uskunalar panelida uskunalar rasmi chizilgan tugmalar bo’lib, Ulardan foydalanish matn protsessori bilan ishlashda qulaylik yaratadi.
Sarlavhalar satrida ishlanayotgan hujjatning nomi aks etadi:
Menyular satri quyidagilardan iborat.
– fayl menyusi
– to’g’rilash
– ko’rinish
– joylashtirish
– format
– servis
– jadval (tablitsa)
– oyna (okno)
– ma’lumot (spravka)
Mazkur menyular hujjatlar tanlashda muhim ahamiyatga ega. Endi har bir menyuning asosiy buyruqlari bilan tanishib chiqamiz
Fayl menyusi:
– ochish (открыть)
– hosil qilish (создать)
– saqlash (сохранить)
– …kabi saqlash (сохранить как)
– hujjatlarni chop etish (печать)
– WORD dan chiqish (выход)
“To’g’rilash” menyusi quyidagi amallarni bajaradi;
– yo’qotish qirqib olish (vo’rezat)
– nusxalash (kopirovat)
– joylashtirish (vstavit)
– matnni izlash va almashtirish (poisk i zamenit teksta)
“Ko’rinish” menyusi quyidagi amallarni bajaradi.
– hujjatni ko’rish rejimini tanlash buyruqlari;
– uskunalar paneli;
– kolontitul o`rnatish
– hujjat matni tasvirining masshtabini sozlash
“Joylashtirish” menyusi quyidagi amallarni bajaradi;
turli ko’rinishdagi matnlar va grafik tasvirlarni hujjat matni ichiga joylashtirish.
“Format” menyusi quyidagi amallarni bajaradi.
– matnlarni formatlash;
– grafiklarni formatlash (ularning rangi va o’lchovini o’zgartirish);
“Servis” menyusi quyidagi amallarni bajaradi.
– Hujjatlarni tekshirish;
– WORD dasturlarini sozlash
“Jadval” quyidagi amallarni bajaradi.
– Jadvallarni hosil qilish
– To’g’rilash
– Formatlash
“Oyna” menyusi quyidagi amallarni bajaradi
– ochiq xujjatlar oynasini tartibga keltirish;
– kerakli oynani hujjatda ishlash;
“Ma’lumot” menyusi quyidagi amallarni bajaradi.
– WORD dasturi bilan ishlashga doir ma’lumotlarni olishga xizmat qiladi
– WORD matn protsessorlarida bir nechta uskunalar paneli bo’lib, asosan ikkita “standart” va “format” uskunalar paneli ko’p qo’llaniladi.
Matn protsessorlari yordamida hosil qilingan matn hujjat deb yuritiladi. U rasmiy hujjat bo’lishi shart emas.
quyida hujjatlarning asosiy parametrlari keltirilgan:
– sahifa o’lchami
– sahifa yo’nalishi;
– hoshiya
– abzats chekinishi;
– shrift turi;
– shrift o’lchami;
– satrlar orasidagi masofa
Sahifa o’lchamlari va hoshiyalar o’rnatilgach, “sahifa parametrlari” muloqot oynasidagi “OK” tugmasi bosiladi.
Kerakli shriftni tanlash uchun “FORMAT” menyusiga kirib, “SHRIFT…” amali bajariladi. Ekranda “SHRIFT” muloqot oynasida berilgan shriftlardan biri tanlanadi.
“Fayl” menyusidan “hosil qilish” (sozdat) buyrug’i tanlanadi. Natijada matn terish uchun yangi sahifa vujudga keladi. Bu ishni standart uskunalar panelidagi “hosil qilish” (sozdat) tugmasini bosish bilan ham amalga oshirish mumkin. Matnda tinish belgilar va maxsus belgilar ham ishlatiladi. Bu belgilar hammasi klaviaturada mavjud. Kursor harakatini boshqaruvchi yana bir nechta klavishlar bor. Ulardan eng muhimi “ENTER” klavishidir. ENTER” klavishi bosilganda yurgich keyingi qator boshiga ko’chadi. Bu matnda abzats tugab, yangi abzats boshlanganligini bildiradi. “Chapga”, “o’ngga”, “yuqoriga”, pastga, yo’nalish klavishlari mos ravishda siljitadi. Bosh harflarni yozish uchun “SHIFT” klavishini bosishni unutmang. Ba’zan matnning biror qismini faqat bosh harflarda yozishga to’g’ri keladi. Bunday holda, odatda, “CAPS LOCK” klavishidan foydalaniladi. Yozayotgan matnni vaqt- vaqti bilan saqlab turish kerak bo’ladi.
Matnli hujjatda tuzatishlar kiritish matnni tahrir qilish deyiladi.
Matnni tahrirlashda eng ko’p bajariladigan ish bu ortiqcha belgini o’chirish yoki tushib qolgan belgini oraga joylashtirish. U quyidagicha amalga oshiriladi.
1. Yurgich o’chiriladigan belgi oldiga olib kelinadi. Buning uchun yurgich harakatini boshqaruvchi klavishlardan foydalanamiz.
2. Yurgichni matnning kerakli joyiga “sichqoncha” yordamida”
ham o’rnatish mumkin. Buning uchun “sichqon” ko’rsatgichi matnning kerakli joyiga olib boriladi va sichqonning chap tugmasi bosiladi.
3. Yurgich kerakli joyga qo’yilgach bitta yoki bir nechta belgini o’chirish mumkin. Buning uchun DELETE yoki BACKSPASE klavishlari qo’laniladi. Ularning ishlari turlicha.
4. BACKSPASE klavishi bilan yurgichdan chapda joylashgan belgilar o’chiriladi Ba’zi klaviaturalarda BACKSPASE yozuvi o’rniga mazkur klavishga chapga yo’nalgan chiziq chizilgan.
5. DELETE klavishi bilan yurgichdan o’ngda joylashgan belgilar o’chiriladi.
Matnga yangi belgilarni kiritish quyidagicha bajariladi:
1. Yurgich matnnig kerakli yeriga o’rnatiladi.
2. Kerakli belgilar klaviaturada teriladi.
WORD matn protsessori dasturiy ta’minotiga 50 dan ziyod rasmlar kirgan bo’lib, ulardan turli hujjatlarni bezatishda foydalanish mumkin. Joylashtirish (Vstavka) menyusidan “rasm” (risunok) buyrug’i tanlanadi.
Ekranda “rasm joylashtirish” muloqat oynasi paydo bo’ladi. Mazkur muloqot oynasi rasmli fayllar nomlari ro’yxatini ko’rsatib turadi.
Ushbu ro’yxatdan biror faylni belgilab, undagi rasm tasvirini ko’rish mumkin. Bu kerakli rasmni tanlash uchun juda qulay. Rasm tanlangach “OK” tugmasi bosiladi. Hosil bo’lgan rasmdan nusha olish, uni o’chirish va o’lchamlarini o’zgartirish mumkin. Belgilangan rasm o’lchamini o’zgartirish uchun “sichqoncha”ni chap tugmasi bosilgan holda qarama qarshi burchak tomonga siljitilsa, rasm kichrayadi, aksincha kattalashadi. Ixtiyoriy jadval n ta ustun va m ta satrdan iborat. Ular o’z navbatida kataklardan tashkil topadi. Jadvalning asosiy elementi – katak. Katakni o’ziga hos mikro hujjat deyish mumkin. Katakka matn yozish, uni formatlash, hatto rasmlar joylashtirish mumkin bo’ladi. Unga faqatgina yangi jadval joylashtirib bo’lmaydi.
Jadval katagiga kiritilgan axborotlar ham jadval elementi hisoblanadi. Jadvallar quyidagi amallarni bajarishi mumkin.
– jadvalga yangi ustunlar qo’shish;
– jadvalga yangi satrlar qo’shish;
– jadval kataklarini birlashtirish;
– jadval kataklarini bo’laklarga ajratish;
– jadval elementlarini saralash.
Таблица menyusidan вставить – таблица buyrug`i tanlanadi. Ekranda вставка таблицы muloqot oynasi paydo bo`ladi. Avval jadval nechta ustun va satrdan iborat bo’lishini aniqlab olish lozim. Ustun va satrlar soni aniqlangach, “jadval” (tablitsa) menyusining “jadval joylashtirish” buyrug’i tanlanadi. Hosil bo’lgan muloqot oynasida ustunlar va satrlar soni kiritiladi va “OK” tugmasi bosiladi.
Xulosa
Ovoz almashtiruvchi dasturlar sizning ovozingizning ovozini "real vaqtda" ham o'zgartirishga imkon beradi va ilgari yozib olingan ovozni qayta ishlash uchun turli xil variantlardan foydalanadi. Agar sizga ovozingizning ovozini o'zgartirish zarurati bo'lsa, yuqorida tavsiflangan vositalardan foydalaning (shuningdek Sony Sound Forge Pro, Swifturn Free Audio Editor, Moo0 Audio Effect, Voxal Voice Changer, Clownfish va boshqalar). Ular sizga ovozni kerakli darajada o'zgartirib, yuqori sifatli ovozli ishlov berishga imkon beradi. MS WORD – matnli va grafikli malumotlar ustida yuzdan ortiq operatsiyalarni bajaruvchi xamda matnli protsessorlar sinfiga kiruvchi eng takomillashgan amaliy dasturlardan biri hisoblanadi.
MS WORD – yordamida ixtiyoriy ko’rinishdagi xujjatni juda tez va yuqori sifatda tayorlash mumkin. Dasturning yana bir qulaylik tomoni shundan iboratki, unda bir nechta xujjatlar bilan, ya’ni ularni qo’shish, biridan ikkinchisiga kerakli joyni olib ko’chirish, matn oldiga tasvir tushirish, jadval tashkil qilish, turli shriftlar bilan ishlash, xarflarni istalgan shaklda yetarlicha katta formatda chop etish mumkin.
|
