|
Zamonaviy muammolari va rivojlanish tendensiyalari
|
| Sana | 14.03.2024 | | Hajmi | 32.45 Kb. | | #171366 |
Bog'liq 1-mavzu ppt 1, Oraliq nazorat Javoblari, 5-mustaqil ish, 5-мустақил иш, Илмий тадқиқот методологияси ишчи дастур 2020, grokking-algorithms-illustrated-programmers-curious, Allayarov A. 2, ТПроформа договора по лоту №73719 (1), 7-topshiriq, 7-8-9 lab, Amplitudali modulyatsiya, 1-1610, fazliddin fozilov 123, Dasturlash 3 natija, Calendar plan-Maxsus fanlarni o\'qitish metodikasi (3)
Mavzu: Axborot va ma’lumot xizmatlarini faniga kirish. Fanning ahamiyati, maqsadi va vazifalari. Fanining maqsadi, vazifasi va mazmuni. Fanning ob’ekti va predmeti. Mazmuni va asosiy yo‘nalishlari. Zamonaviy muammolari va rivojlanish tendensiyalari.
Reja:
Axborot va ma’lumot xizmatlarini faniga kirish.
Fanning ahamiyati, maqsadi va vazifalari.
Fanning ob’ekti va predmeti. Mazmuni va asosiy yo‘nalishlari.
Zamonaviy muammolari va rivojlanish tendensiyalari.
«Axborot» tushunchasining mazmun-mohiyati, genezisi va ilmiy talqiniga to‘xtalib o‘tilgan, unga ko‘ra, «axborot» (arabcha- xabar,ma’lumot), zamonaviy fan va texnikaning, falsafa va sotsiologiyaning asosiy tushunchalaridan biri hisoblanib, bir sub’ektdan ikkinchisiga turli shakl (og‘zaki, yozma, elektron va boshqa)larda uzatiladigan ma’lumotni anglatadi. (1)
Kibernetika fanining asoschisi Norbert Viner axborotni jismoniy o‘zgaruvchi miqdor sifatida qabul qilishni birinchi bo‘lib taklif etgan edi. Uningcha, jonli tabiat, jamiyat va mashinalardagi barcha boshqaruv va aloqa jarayonlari axborot uzatish, saqlash va qayta ishlash jarayonlari sifatida qaraladi. Ammo bu jarayonda aloqaning mazmuni axborot qay shaklda (yozma, og‘zaki, turli tillarda, imo-ishora, shartli signal va hokazolar bilan) berilganiga bog‘liq bo‘lmaydi .
XXI asr -axborot asri, deya e’tirof etildi. Bunga asosiy sabab-ushbu asrga kelib, misli ko‘rilmagan ulkan hajmdagi axborotni katta tezlikda uzatish texnologiyalari paydo bo‘ldi. Boshqacha aytganda, axborot texnologiyalari sohasida chinakam inqilob sodir bo‘ldi. 1986 yilda Internetning dunyoda barqaror o‘ringa ega bo‘lishi axborot va axborotlashtirish borasidagi, qolaversa, butun insoniyat hayotida olamshumul voqeaga aylandi.
Garchi amerikalik olim R.Xartli «axborot» tushunchasini texnik aloqa kanallari bo‘ylab tarqatiluvchi ma’lumotlarning miqdoriy mezonini belgilash uchun 1928 yilda birinchi marta ilmiy muomalaga kiritgan bo‘lsa-da, bu atamaga jiddiy e’tibor 1948 yildangina qaratila boshlagan edi. XX asrning 60-yillaridagi ko‘p tadqiqotlar axborotni qidirish muammolari bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, ayni shu davrda axborotni qidirish tizimi va usullari yaratildi . Kibernetikaning rivojlanishi va axborot
nazariyasi fanining maydonga kelishi bu sohaning keng miqyosda taraqqiy etishiga olib keldi.
«Axborot» tushunchasi uzoq tarixi va ko‘p qirrali ma’nosiga ega. Ijtimoiy hayotda axborot - insonlar, faktlar, hodisalar va boshqa jarayonlar haqidagi ma’lumotni anglatadi. «Axborot» tushunchasiga oid tahlillardan kelib chiqib, axborot jamiyat uchun faqat muloqot predmeti emas, balki insonlar orasida muloqotda axborot almashinuviga ta’sir ko‘rsatadigan omil, deya xulosa qilish mumkin.
«Axborot almashinuvi» tushunchasi, uning «muloqot» va «kommunikatsiya» kabi kategoriyalar bilan aloqadorligining tahlilga ko‘ra axborot bu - xabar, ma’lumot. Ammo jamiyatda axborot almashinuvining butun mexanizmini ijtimoiy-falsafiy nuqtai nazaridan tushunish uchun «axborot»ning bunday talqini yetarli emas. Shu bois, axborotning barcha umumiy xususiyatari, axborot almashinuvi jarayonining hodisa sifatidagi mohiyatini tadqiq etish maqsadida har qanday jarayon uchun tipik bo‘lgan jihatlarga e’tibor qaratish maqsadga muvofiq.
«Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari to‘g‘risida» gi O‘zbekiston Respublikasining qonuning 3-moddasida axborot bu - manbalari va taqdim etilish shaklidan qat’i nazar shaxslar, predmetlar, faktlar, voqealar, hodisalar va jarayonlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar deya ta’rif berilgan5.
Bundan tashqari, axborotning mohiyati - xabar belgilarida emas, balki axborot almashinuvi ishtirokchilarining tashkiliy tayyorgarligi darajasiga ham bog‘liq. Axborot almashinuvi esa ishtirokchilarning tashkiliy jihatdan hilma-hiligi, tuzilmalarning faoliyat turlari o‘rtasidagi farqlardan kelib chiqadi. Albatta, bu hol axborot almashinuvi jarayoni ishtirokchilarini maksimal darajada uyg‘unlashgan tizimlar sifatida qarash asosida yuzaga keladi. Matematika, kibernetika, falsafa sohasida o‘tkazilgan tadqiqotlar axborot sig‘imi bilan tizimning tartibga solinganlik holati o‘rtasida muayyan bog‘liqlik shakllanishini isbotlagan .
Axborotlashgan jamiyat to‘g‘risidagi zamonaviy nazariyalarda axborot va axborot almashinuvi jarayoni muhimligi ta’kidlanib, bu ijtimoiy o‘zaro bog‘liqlikning bir bo‘lagi sifatida talqin qilinadi7. Axborot almashinuvi va uning boshqa fundamental jarayonlar bilan aloqalari modeli tizim yasovchi elementlarni o‘zida mujassamlashtiradi.
Fanning ahamiyati, maqsadi va vazifalari.
Zamonaviy jamiyat uchun sifatli va o'z vaqtida axborot asosiy qadriyatlardan biridir. Uni yaratish va tarqatish ommaviy axborot vositalarining vazifasi bo'lib, ular orasida eng qadimiylaridan biri davriy matbuotdir.
Gazeta - doimiy nom ostida va kamida oyda bir marta nashr etiladigan bosma davriy nashr. Gazeta prototipi qadimiy qo'lyozma xabar byulletenlari hisoblanadi. Hatto Yuliy Tsezar ham Senat aktlarini, so'ngra "Xalqning kundalik ommaviy aktlarini" nashr eta boshladi.
Dunyodagi birinchi bosma gazeta 8-asrda Xitoyda chiqa boshlagan Capital Bulletin edi. Unda imperatorning farmonlari va eng muhim voqealar haqidagi xabarlari bor edi. Germaniyadagi birinchi gazeta 1605 yildan Strasburgda (o'sha paytda hali ham nemis) ilgari qo'lyozma gazetalarni tuzgan Iogann Karolus tomonidan nashr etilgan "Munosabatlar" edi. Uzoq vaqt davomida Germaniyada birinchi gazeta kim va qayerda chop etilganligi, umuman olganda, nima gazeta deb qarash kerakligi haqida bahslar bor edi. Zamonaviy nemis tilida "Zeitung" so’zi "gazeta" degan ma’noni anglatadi. Bosma nashrning yangi turi bo'lgan "gazeta" tushunchasi uchun o'sha paytda «Avisen» va «Relationen», so'zlari ishlatilgan, keyinchalik ular zamonaviy "Zeitung" so'zi bilan almashtirilgan.
1913-yilda M.Behbudiy “Samarqand” gazetasini chiqara boshladi. Shaxs o‘z asarlarida “turkiy til” atamasini o‘zbek tilining sinonimi sifatida ishlatgan. Behbudiy boshqa jadidlar singari milliy san’at va adabiyotni rivojlantirish, ayollarning teng huquqliligi, qayta tashkil etish tarafdori edi.
Jurnal (fransuzcha Journal - kundalik, kunlik eslatma, fransuzcha Jour - kun) -
doimiy sarlavhaga ega bo'lgan va turli xil ijtimoiy-siyosiy, ilmiy, ishlab chiqarish va boshqa masalalar bo'yicha maqolalar yoki tezislar, adabiy - asarlarni o'z ichiga olgan bosma yoki elektron davriy nashr san'at Jurnal ham gazeta kabi asosiy ommaviy axborot vositalari va targ‘ibot vositalaridan biri bo‘lib, u jamoatchilik fikriga ta’sir ko‘rsatadi, uni ma’lum mafkuraviy guruhlar, ijtimoiy tabaqalar, siyosiy partiyalar, tashkilotlar manfaatlaridan kelib chiqqan holda shakllantiradi.
Jurnallarning eng dastlabki namunasi 1663 yilda Germaniyada nashr etilgan Erbauliche Monaths Unterredungen adabiy va falsafiy jurnal edi. Birinchi marta 1731 yilda Londonda nashr etilgan Gentleman’s jurnali birinchi ommaviy jurnal edi. 1842 yilda Gerbert Ingram tomonidan asos solingan Illustrated London News birinchi illyustratlangan jurnal edi. Jurnallar gazetalarga qaraganda kamroq nashr etilishi sababli, ular ma'lumot berishda past samaradorligi bilan ajralib turadi, lekin ularda voqealarni batafsil tahlil qilish, fikr yuritish, xulosa qilish va hokazolar uchun ko'proq imkoniyatlar mavjud.
O‘rta Osiyodagi eng qadimiy jurnal 1932-yil sentabrda “O‘rta Osiyo xalqlari sovet adabiyoti” nomi bilan tashkil etilgan. 1934-yilda bo‘lib o‘tgan Sovet yozuvchilarining I Butunittifoq qurultoyidan so‘ng u o‘zgartirilib, 1935 yildan “Adabiy O‘zbekiston” nomi bilan nashr etilmoqda.
Barcha bosma ommaviy axborot vositalarini quyidagilarga bo’lish mumkin:
1. Ommaviy - ijtimoiy-siyosiy nashrlar, ular panoramasi bilan ajralib turadi.
2. Maxsus - millatiga, kasbiy faoliyat sohasiga, ijtimoiy mavqeiga qarab, turli ijtimoiy guruhlarga bo'linadi: yoshi, jinsi, diniy.
Bugungi kunda bosma ommaviy axborot vositalari o‘zining xilma-xilligi bilan o‘z o‘rnini elektron ommaviy axborot vositalariga bo‘shatib bermoqda va bosma OAVning vazifasi universallik, faktlar, axborotning mantiqiy ravshanligi va ishonchliligiga intilishdan iborat.
Global kommunikatsion makon jahonda falsafa, sotsiologiya, madaniyatshunoslik va texnika fanlarining rivojlanishi bilan chambarchas bog‘liq. Yangi aloqa tizimlarining kuchli ta'siri ostida "haqiqiy virtuallik" madaniyati tug'ildi. Virtual dunyoning kuchi inson ongining turini, ruhiy dunyosini, qadriyatlar tizimini va ijtimoiy munosabatlarni o'zgartiradi. Virtual dizayn insonning psixofiziologik tizimini qayta quradi, uni ma'lumotni og'zaki bo'lmagan shaklda, fikrlash va muloqotda - mantiqiy tuzilish shaklida emas, balki energiya kvantlarida, vizual tarzda qabul qilishga odatlantiradi. Axborot hajmining o'sishi va uni tarqatish tezligi insonning jamiyatga, boshqaruv tuzilmalariga bog'liqligini oshiradi. “Axborot portlashi”ning tabiati va oqibatlari qarama-qarshi fikrlarni keltirib chiqaradi. Ba'zilarning fikricha, axborot orqali yangi asr ajoyib tushunchalar va ajoyib g'alabalar davri bo'lishi mumkin. Boshqalar esa axborot totalitarizmi xavfini ko'rishadi.
Fanning ob’ekti va predmeti. Mazmuni va asosiy yo‘nalishlari.
Darslik va shu bilan birga, ta'lim o'zaro bog'liq, ammo nisbatan mustaqil faoliyatning ikkita sohasini - ta'lim va ta'limni o'z ichiga oladi degan pozitsiya. O'quv jarayonining ma'nosi juda aniq - bilim, ko'nikma, malaka va usullarni o'zlashtirish. Asosan, bu axborot jarayoni va shuning uchun uni aniq fanlar, xususan, axborot nazariyasi nuqtai nazaridan rasmiylashtirish va tavsiflash mumkin.
Ta'limning ob'ektiv haqiqati va shuning uchun uning kontseptsiyasi unchalik aniq emas, shuning uchun ularning mazmunini biroz noaniq va hatto o'zboshimchalik bilan talqin qilish mumkin emas. Shu sababli, pedagogik faoliyatda va ta'lim haqiqatida ta'limning roli haqida amaliy noaniqlik mavjud bo'lib, u umuman ta'lim jarayonida o'ynaydi. O'zining ekstremal ifodasida, bu noaniqlik ta'limning faqat axborot komponentiga qisqarishiga olib keladi.
Ommaviy axborot vositalari har bir inson hayotida katta rol o'ynaydi. Ular "shaxsga o'zining ijtimoiy rollari jamida - fuqaro va oila boshlig'i, butun jamiyat vakili va ma'lum bir hududda yashovchi shaxs sifatida murojaat qiladi. Ommaviy axborot vositalarining mazmuni shaxsning jamiyat va uning quyi tizimlari bilan munosabatlarining barcha tomonlarini, shaxs tarkibiga kiradigan ijtimoiy munosabatlarning barcha sohalarini qamrab oladi.
Ommaviy axborot vositalari deganda, odatda, ommaviy miqyosda axborotni to'plash, qayta ishlash va tarqatishni ta'minlaydigan ijtimoiy institutlar tushuniladi. Ommaviy axborot son jihatidan katta, odatda geografik jihatdan tarqoq auditoriya uchun mo‘ljallangan bo‘lib, tarqalish tezligi va muntazamligi, deyarli bir vaqtning o‘zida iste’mol qilinishi, vositachilik, ma’lum darajada stereotip xarakteri bilan ajralib turadi. Amerikalik nazariyotchilar va matbuot tarixchilari ommaviy axborot vositalarini tavsiflovchi to’rtta nazariyani ajratib ko’rsatishadi, ularning har biri o’ziga xos maqsadga ega.
Birinchidan, bu avtoritar nazariya bo'lib, uning maqsadi amaldagi hukumat siyosatini saqlab qolish va amalga oshirish, shuningdek, davlatga xizmat qilishdir.
Ikkinchidan, libertar nazariya. Uning maqsadi - ma'lumot berish, ko'ngil ochish va sotish, lekin asosan haqiqatni topishga yordam berish va hukumatni nazorat qilish.
Uchinchidan, bu ijtimoiy mas'uliyat nazariyasi bo'lib, uning maqsadi ma'lumot berish, ko'ngil ochish va sotish, lekin asosan konfliktni muhokama qilish darajasiga o'tkazishdir. To’rtinchi nazariya esa sotsialistikdir. Uning maqsadi sotsialistik tuzumning, xususan, diktaturaning muvaffaqiyati va saqlanishiga hissa qo'shishdir.
Axborot inqilobi sharoitida qadriyatlar tizimining tez o'zgarishi davrida ta'lim jarayonida ommaviy axborot vositalarining ijtimoiy-madaniy roli va uning zamonaviy jamiyatda rivojlanish istiqbollari to'liq tushunilmagan. Oila va maktabda ta’lim va tarbiyani tas hkil etishning mavjud stereotiplari, zamonaviy ommaviy axborot vositalari mazmunining yo‘nalishi va mazmuni o‘sib kelayotgan avlodni o‘smirlik jamiyati talablari bilan tanishtirishning dolzarb muammolarini hal etishda ularning imkoniyatlarini to‘liq baholash va bashorat qilish imkonini bermayapti. zamonaviy jamiyat, zamonaviy madaniyat.
Bugungi kunda ta'lim va ommaviy axborot vositalarining o'zaro ta'siri muammolari faylasuflar, psixologlar, o'qituvchilar, jurnalistlar va sotsiologlar tomonidan olib boriladigan fanlararo tadqiqot sohasidir. Zamonaviy ommaviy axborot vositalarining auditoriyaning axborot madaniyatini shakllantirish jarayonlariga, yosh talabalarning ijtimoiylashuviga, yosh avlodning ijtimoiy moslashuviga hissa qo'shadigan bilimlarni oqilona tanlash ko'nikmalarini rivojlantirishga ta'sir qilish mexanizmlari. zamonaviy dunyoda doimiy o'zgarib turadigan hayot sharoitlari hali aniqlanmagan.
Ushbu tadqiqot doirasida o'quv jarayoni ishtirokchilarining (ota-onalar, o'qituvchilar, o'quvchilarning o'zlari) ommaviy axborot vositalariga bo'lgan munosabati o'zgarishini tahlil qilish va ularning ta'lim jarayonida ommaviy axborot vositalarining rolini baholashni ko'rib chiqishga harakat qilindi. .
Zamonaviy ommaviy axborot vositalarining sotsiologiyasi sohasida keng qamrovli, yaxlit, asosli tadqiqotlarning yo'qligi akademik tadqiqotchilarning ham, pedagogik amaliyotchilarning ham vaqti-vaqti bilan e'tiborini qaratadigan hodisa bo'lgan "parallel maktab" holatini tahlil qilishga urinishlarning tarqoqligini talab qiladi. Ta'lim va tarbiya uchun qimmatli ma'lumotlarni o'z ichiga olgan juda ko'p sonli ommaviy axborot vositalarining mavjudligi va ushbu ma'lumotlar bilan ishlash usullari va usullarining pedagogik arsenalining yo'qligi o'rtasidagi qarama-qarshilik tadqiqotning dolzarbligini belgilaydi.
Ushbu sohadagi tadqiqotlarning dolzarbligi 20-asr oxirida shakllangan media tizimining rivojlanishi va ommaviy aloqaning an'anaviy kanallari (ommaviy bosma, televidenie, radio) va yangi (birinchi navbatda elektron) o'rtasidagi o'zaro ta'sir dinamikasi bilan bog'liq. ) ommaviy axborotni yaratish va tarqatish shakllari. Zamonaviy ommaviy axborot vositalarining sotsiologiyasi sohasida keng qamrovli, yaxlit, asosli tadqiqotlarning yo'qligi akademik tadqiqotchilarning ham, pedagogik amaliyotchilarning ham vaqti-vaqti bilan e'tiborini qaratadigan hodisa bo'lgan "parallel maktab" holatini tahlil qilishga urinishlarning tarqoqligini talab qiladi.
Zamonaviy muammolari va rivojlanish tendensiyalari.
Bugun biz zamonaviy dunyoning global o‘zgarishlari, O‘zbekistonning jadal ijtimoiy-iqtisodiy va demokratik rivojlanishi sharoitida yashayapmiz. Yuqorida aytilganlarning barchasi mamlakatimiz fuqarolarining tashqi qiyofasini, dunyoqarashini tubdan o‘zgartirib, eng muhimi, bularning barchasi natijasida ularning siyosiy faolligi oshib bormoqda. Ta’kidlash joizki, davlatimiz tomonidan bosqichma -bosqich va izchil amalga oshirilayotgan islohotlar natijasida ommaviy axborot vositalarining jamiyatdagi o‘rni va rolini kuchaytirish, ommaviy axborot vositalarining ommaviy axborot vositalari tizimida amalda faollashishiga qaratilgan vazifalarni hal etish o‘z ifodasini topgan.
fuqarolik jamiyati institutlari. Shu bois ham ommaviy axborot vositalarining o‘rni va ahamiyatini kuchaytirish, ularni rivojlantirishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Ommaviy axborot vositalarini isloh qilish, axborot va so‘z erkinligini ta’minlash bo‘yicha ustuvor vazifalar belgilab berilgani buning yorqin tasdig‘idir.
Mamlakatimizda ommaviy axborot vositalarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, ularni zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bilan jihozlash, zamonaviy jahon sifat standartlari darajasida faoliyat yuritishi uchun zarur sharoit va imkoniyatlar yaratishga alohida e’tibor qaratila boshlandi.
Bugungi kunga qadar ommaviy axborot vositalari faoliyatini tartibga soluvchi 10 dan ortiq qonun va qonun hujjatlari qabul qilingan, jumladan, “Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risida”, “Jurnalistning kasbiy faoliyatini himoya qilish to‘g‘risida”, “Telekommunikatsiyalar to‘g‘risida”gi, “Nashriyot faoliyati to‘g‘risida”, “Axborot olish kafolatlari va erkinligi to‘g‘risida”, “Reklama to‘g‘risida”, “Aloqa to‘g‘risida” va boshqalar.
Ommaviy axborot vositalarini yanada rivojlantirish uchun qo‘shimcha soliq imtiyozlari va preferensiyalar berilishi barcha axborot tuzilmalari, matbaa korxonalari, bosma nashrlarni tarqatish korxonalari va boshqa turdosh korxonalarni rivojlantirishda muhim o‘rin tutadigan qo‘shimcha imkoniyatlar yaratish yo‘lidagi yana bir muhim qadam bo‘ldi. milliy ommaviy axborot vositalari.
Ommaviy axborot vositalari endilikda fuqarolik jamiyatining strategik muhim instituti sifatida belgilanib, u ham butun jamiyat, ham har bir shaxsning individual rivojlanishining ko‘plab omillariga ta’sir ko‘rsatadi. Ommaviy axborot vositalarining rivojlanish darajasi, erkinlik darajasi, mustaqilligi fuqarolik jamiyati holatini baholash imkonini beradi. Ommaviy axborot vositalarini fuqarolik jamiyatining o‘ziga xos ko‘zgusi sifatida ko‘rish mumkin, lekin ayni paytda ochiq jamiyat uchun muhim vositadir. Binobarin, fuqarolik jamiyatining shakllanishi va rivojlanishi jarayonlari ommaviy axborot vositalari faoliyati bilan chambarchas bog‘liqdir.
Shunday qilib, milliy davlatchilik uchun keyingi yigirma besh yil huquqiy, iqtisodiy, siyosiy va madaniy hayotning sezilarli rivojlanishi bilan ajralib turdi. Ushbu rivojlanish jarayonining eng muhim tarkibiy qismlaridan biri keyingi rivojlanish va ommaviy axborot vositalariga bo'lgan ehtiyoj bo'lib qolmoqda.
Ayni paytda mamlakatimiz va xorijiy ekspertlar tomonidan e’tirof etilganidek, O‘zbekistonda ommaviy axborot vositalarining erkin rivojlanishi uchun demokratik talab va standartlarga javob beradigan qonunchilik bazasi yaratilgan. Bu ularning jamiyat siyosiy va ma’naviy hayotida munosib o‘rin egallashini, axborot sohasi va yangi axborot texnologiyalarini jadal rivojlantirishni, jurnalistlar faoliyatini ijtimoiy-huquqiy himoya qilish kafolatlarini, kadrlar tayyorlashni, ommaviy axborot vositalari bozorini rivojlantirishni ta’minlaydi. adolatli raqobat muhitini shakllantirish, aholi, jamoat birlashmalari va ommaviy axborot vositalarining axborotdan keng foydalanishini ta’minlash.
|
| |
