Zardo’zilikda kompozitsiya eskizlarini tuzishni o’rganish

Download 334.62 Kb.
Sana	02.10.2023
Hajmi	334.62 Kb.
	#86005

Bog'liq
amaliy 4
Документ Microsoft Word (2), Havoni konditsiyalash tizimining prinsipial sxemalari, Кишлок хужалиги менежменти КК 2, Tema, Zeeman, Atomnıń Tomsom modelı, 1169 8-Mavzu Ped Nazariya, portal.guldu.uz-BOLALAR ADABIYOTI VA FOLKLOR (1), Mashina detallari (R.Tojiboyev va b.), 5- tema.Bug\'latkich(1), Yangi 5-sinf nazorat ishlari (3), 6-sinf Science (Yozma ish javoblari), 10-sinf SINF SOATI ish reja va dars ishlanmasi 2023-2024-yil, Tarif narx uz

Tavq turunji naqshlarining turli-tumanligi va talqini bilan ajralib turadi.
Ularning ko'rinishlari bilan bir-biridan farq qiladi. O'lchamlari diametrda 36X45dan 48X56 santimetr orasida hisob qilinadi. Turunj-arabcha "limon" degan ma'noni bildiradi. Ruscha medalon. Naqshlarda kompozitsiyaning markaziga chiziladigan naqsh turi. O'rta Osiyoda o'ziga xos ko'rinishiga va mazmunga ega bo'lib, qadimdan ishlatilib kelinadi. Turunj hech qanday naqshga ulanmay muallaq turadigan kompozitsiya bo'lib, uning shakli asrlar davomida rivojlanib boyigan. Hozir uning doira, 5-l0 raxli yulduz, oval, romb va elips shakllari bor (l7, 20,2l,22 rasmlar).
Tavq turunjlarining tuzilishi sistemasi bo'yica ularni ikki turga bo'lish mumkin. Birinchi tur turunjlariga yopiq xalqa ichida tuzilgan kompozitsiyalar kiradi. Eng keng qo'llaniladigan bu kompozitsiya umumiy markazga ega xalqanamo kashta gullar bilan yoki oralari islimiy naqshlarga to'la olti burchak qatlamalari bilan to'ldirib chiqiladi: Ba'zan bu oraliqlar trapesiyanamo qator yo'llarga ajratilib, bu butalar naqshi bilan bezab chiqiladi.
Doira ichiga ko'pincha olti yoki sakkiz qirrali yulduz shakli tushirilgan bo'lib, markaziy qismda bo'rtma girihli xalqa aks ettiriladi.

2 1-22 rasm. Turnnj.

Naqshlarning har bir qismi mayda gul, barg, butoq va xurmo barglari shaklida tikiladi.
Ikkinchi tur turunjlarning kashta gullari sernaqsh yo'llardan to'qima usulida yasalgan sakkiz qirrali yulduzlar, galma-galdan almashinib keluvchi gulli guruh va butoqchalar kompozitsiyasi, guldon shakli ichiga joylashtirilgan, yerga qaragan yarimoy xalqasiga kiydirilgan murakkab islimiy kompozitsiyalardan iborat.
K ompozitsiya (mujassamot) -lotincha "kompositio" so'zidan olingan bo'lib, to'qish, tuzish, bir-biriga solishtirish, naqshni g'oyasi, xarakteri va vazifasiga muvofiq uyg'un hamda mutanosib joylashtirish degan ma’noni anglatadi. Zardo'zlikda kompozitsiya tuzishda simmetriyani, markaz topishni, bezaklarning davriy takrorlanishi, bezakning dinamikligini, chiroyliligini, tabiiyligi, g'oyaviyligini, ranglarning yorqinligi va uyg'unligi kabi komponentlarni hisobga olish kerak. Bulardan har birining ham o'ziga xos qonuniyatlari bor. Ustalar chizadigan nushalar o'z xususiyatiga ko'ra namoyon, kitoba, ruta, turunj va hokazo maxsus kompozitsiyalarga bo'linadi. Komponovka ya'ni joylashtirish -chizish kerak bo'lgan naqsh kompozitsiyasini karton, tikiladigan buyum yuzasiga to'g'ri joylashtirish.
Simmetriya -grekcha so'zdan olingan bo'lib, o'lchovlarning bir-biriga munosibligi tushuniladi.
Assimmetriya–kompozitsiyada simmetrik qonun - qoidalari muvozanatining buzilishidir .
Ritm -naqsh kompozitrsiyasining ma’lum bir qismi ma'lum bir masofada doimiy ravishda bir tekisda takrorlanib kelishi bo'lib, naqshdagi harakatning uzluksiz va go'zal ko'rinishini ta'minlaydi.
Stilizatsiya -tabiatdagi o'simlik va boshqalarning tasviri, rangi, shakli va tuzilishini badiiy usulda umumlashtirishdir.
Turunj kompozitsiyasi amalda quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi.
Tlifunj naqsh kompozitsiyasining tikiladigan buyum yuzasiga, mo'ljallab uning hajmi aniqlab olinadi. Shu o'lcham bo'yicha bir necha xomaki rasmlar (ya'ni, eskizlar) tayyorlanadi. Xaqiqiy kattalikdagi o'lcham bo'yicha to'rt, sakkiz, o'n, o'n oltidan bir qismga, ya 'ni naqshning taqsimiga turunj kompozitsiyasi bajariladi. (22-rasm)
Shu naqsh shaffof qog'ozga ko'chirilib, uning axtasi tayyorlanadi.
Naqsh kompozitsiya o'lchamiga moslab karton qo'yiladi, unga naqsh nusxasi tushuriladi va tuya bo'yin qaychi bilan qirqiladi.
Ayollar va bolalar poyafzali ancha oddiy guruh va xalqalar bilan bezatilib, ularning oralari yaproq nushalar yoki tagalak gajaklari bilan to'ldiriladi. Bodom kashtasi kompozitsiyasi juda ko'p uchraydi va guldo'ziy, hamda zamindo'ziy usulida tikiladi.
Do'ppi O'zbekistonda keng tarqalgan yengil bosh kiyim. Ayollar do'ppisi ham, erkaklar do'ppisi ham sidirg'a rang barxtga, baxmalga, satinga, sidirg'a shoyiga ip, ipak va zar ip bilan gullari tikiladi. Do'ppilarga islimiy kashtalar, turli ko'rinishdagi geometrik shakllar bilan ham oro berib chiqilgan.
Geometrik shakllar olti va sakkiz qirrali shakllar bo'lib, ko'pincha ular bir-biriga qalashtirib tikiladi va oralari gul, yaproq nusha naqshlar bilan to'ldiriladi. Do'ppilar zardo'ziy, guldo'ziy va zamindo'ziy usulida tikiladi. Chorgul naqshi erkaklar hamda ayollar do'ppisida barobar ishlatiladi. Chorgul kompozitsiyasida zargarlikka yoki zardo'zlikka oid qubba-bo'rtma taqinchog'i qo'llanilib, har bir butoq yoki gulga uch donadan qo'yib tikilgan. Bunday do'ppilar o'n ikki qubbati to'rtgul deb atalgan (25-rasm). Turli xildagi to'rt qirrali yulduzchalar erkaklar do'ppisi uchun xos kashtalardan hisoblanadi. Erkak va ayollar do'ppilarining gardishi zar ipda tikilgan yoki rangli joyi jiyak bilan aylantirib chiqiladi.
Ko'zoynak, yelpig'ich, taroq, pul va cho'ntak soatlar singari buyumlarni solib yuradigan turli g'iloflar bir xil rangdagi silliq barxtdan tikiladi. Bunday g'iloflarga islimiy ko'rinishdagi butoqcha, bodomcha nusha kashtalar bilan bezak beriladi. Hamyonlar har ikki tomonidan, qolgan barcha buyumlarni faqat bir tomonidan kashtalar tikiladi. Uy ro'zg'or buyumlaridan so'zana, yostiq jildi, lo'la-bolish g'ilofi, beshik yopg'ich, igna qadagich, qiyiqcha, choynak yopqich, joynamoz, ko'zoynak g'ilofi, tumorlar guldo'ziy va guldo'ziy-zamindo'ziy usulida zar ipda tikiladi. So'zana-forscha so'zani deb yuritiladi, igna bilan tikilgan ma'noni beradi. U satin, baxmal, shoyi va boshqa matolarga zar ipda tikib tayyorlanadi.
So'zana va yostiq jildi uchun kompozitsion joylashgan o'simliksimon naqshlardan, turunj yoki burchak-burchagida islimiy naqshlar bilan bezatilib tikiladi. (29-rasm.)So'zanadagi butalar orasi ochiq qolgan qismlar ancha mayda butachalar bilan to'ldirib tikiladi. Peshonaband barxtga, shoyiga zamindo'ziy va guldo'ziy usulida kashta tikiladi. Peshonaband aslida zardo'ziy do'ppi ustidan o'ralgan. Majnuntol kashtasi peshonaband uchun eng sevimli mavzu hisoblanib, moh yarimoy kompozitsiyasi ham tez-tez uchrab turadi. Moh peshonabandi zargarlik to'g'nog'ichlari bilan bezaladi (24-rasm). Ayollar nimchasi, xalati, ko'ylak oldi naqshlari rang-b arangli va serbezakli qilib tikiladi.

Download 334.62 Kb.