|
Atomnıń Tomsom modelı. Rezerford tajriybesı
|
| bet | 1/20 | | Sana | 18.12.2023 | | Hajmi | 0,61 Mb. | | #122832 |
Bog'liq Atomnıń Tomsom modelı
Atomnıń Tomsom modelı. Rezerford tajriybesı.
Atom (áyyemgi grekshe: ἄτομος — atomos — bólindis) — ximiyalıq elementtiń barlıq ózgesheliklerin ózinde sáwlelengenlestirgen eń kishi bóleksi. Dáslepki „bo'linmas“ atınıń alǵan bul bólektiń ishki dúzilisi ádewir quramalı. Atom oń zaryadlanǵan negiz (yadro ) hám yadro átirapında háreketleniwshi elektronlardan shólkemlesken. Atom orayında barlıq massası jıynanǵan oń zaryadlanǵan negiz (yadro ) jaylasqan ; átirapında ólshewleri (~ 10~8 sm) atom ólshewlerin ańlatatuǵın elektron qabıqların payda etiwshi elektronlar háreket etedi. Atom yadrosı protonlar hám neytronlardan shólkemlesken. Atomdagi elektronlar sanı yadro daǵı protonlar sanına teń (atomdagi barlıq elektronlar zaryadı yadro zaryadına teń), protonlar sanı elementtiń dáwirli sistemasındaǵı tártip nomerine teń. Atom elektronlardı tutıp alıp yamasa berip, teris yamasa oń zaryadlanǵan ionlarǵa aylanadı. Atomning ximiyalıq ózgeshelikleri tiykarlanıp sırtqı qobikdagi elektronlar sanı menen anıqlanadı ; ximiyalıq qosılıp, atomlar molekulalar payda etedi. Atomning ishki energiyası onıń zárúrli kórsetkishi esaplanadı. Ishki energiya málim (diskret) bahalarǵa ıyelewi hám ol sekrewsimon kvant ótiwlerdagina ózgeriwi múmkin. Málim baha daǵı energiyanı yutib, atom qo'zg'algan jaǵday (energiyanıń joqarılaw júzesi) ga ótedi. Atom foton shıǵarıp, qo'zg'algan jaǵdaydan kishi energiyalı jaǵday (energiyanıń tómenlew júzesi) ga ótedi. Atomning eń kishi energiyasına uyqas júzesi tiykarǵı úst, Atom orayında Ze oń zaryadlı dızbek yadro jaylasqan, yadro átirapında — Ze elektronlar aylanadı. Atomning derlik hámme massası yadroda tóplanǵan. qalǵanları bolsa qo'zg'algan úst dep ataladı. atom dúzilisi haqqındaǵı pán („Atom fizikasi“ „Yadro fizikasılıq“, „Elementar bólekler fizikasi“ hám basqa jónelisler) teoriyası talay quramalı bolıp, fizikaning derlik barlıq jetiskenliklerine hám házirgi zaman matematikalıq apparat jetiskenliklerine tayanad.
Tomson atomi modeli. Elektron jańalıq ashılǵannan bir az waqıt ótkennen keyin, 1903-jılda ingliz fizigi Jozef Jan Tóbeson diametri tahminan 10 −10 m, ishine elektronlar „sochilgan“, kólemi boyınsha oń zaryadlanǵan sfera formasındaǵı atom modelin usınıs etdi. Elektronlardıń sfera orayına salıstırǵanda tebranganda, atom jaqtılıq nurlantiradi. Tosmon, elektronlar sfera orayı átirapında qatlam bolıp gruppalarǵa bólinedi, dep esapladı.
|
| |
