Fotoeffekt. Fotoeffekt nızamları

Fotoeffekt. Fotoeffekt nızamları

Fotoelektr hádiyseler - elektromagnit nurlanıw tásirinde elementlarda júz beretuǵın elektr hádiyseler (elektr ótkezgishliktiń ózgeriwi, e. yu. k.payda bolıwı, elektronlar emissiyasi hám basqalar ). Foton energiyası hv elektrondıń úlkenlew energiyalı jaǵdayǵa ótiwine sarplanatuǵın jaǵdaylarda júz beredi. Foton energiyası tek atomni oyatıwgagina jetkilikli jaǵdaylarda, elementtıń dielektrik sińiriwshiligi ózgeriwi múmkin (fotodielektrik effekt). Eger foton energiyası erkin elektronlar hám gewekler payda etiw ushın jetkilikli bolsa, ol halda deneniń elektr ótkezgishligi artadı (fotoo'tkazuvchanlik). Bir jınslımas yarım ótkezgishlerde, atap aytqanda, r—p ótiw salasında, yarım ótkezgish — metall kontakti qasında foto e. yu. k.payda boladı. Ótkezgishlik elektronları fotonlarni utqanda da olardıń jıldamlıǵı artıp, fotoo'tkazuvchanlik hám foto e. yu. k.payda bolıwı múmkin. Foton energiyası gaz atomları hám molekulaların ionlaw ushın jetkilikli fotoionlanish júz beredi. Suyıqlıq yamasa qattı dene elektronları utqan fotonlarning energiyaleri ádewir ulken jaǵdaylarda elektronlar deneniń sırtına jetip barıwı hám potensial tosıqtı asıp ótip, vakuumǵa yamasa basqa ortalıqqa shıǵıwı múmkin. Bul halda sırtqı fotoeffekt dep atalatuǵın fotoelektron emissiya payda boladı. Qattı dene ishinde elektronlardıń baylanısqan jaǵdaylardan erkin jaǵdaylarǵa ótiwi menen baylanıslı Fotoelektr hádiyseler " ishki fotoeffekt" dep ataladı. Metallardıń elektr ótkezgishligi kútá úlkenligi ushın olarda ishki fotoeffekt baqlanbaydı, tek fotoelektron emissiyagina júz boladı.

Fotoeffekt — elementlardıń elektromagnit nurlanıw tásirinde elektron shıǵarıwı. F. hádiysesin 1887-jılda nemis fizigi G. Gers ashqan. Dáslepki tiykarǵı izertlewlerdi orıs alımı A. G. Stoletov (1888), keyininen nemis fizigi F. Leonard (1899 ) ótkergen. F. nızamların birinshi bolıp A. Eynshteyn (1905) teoriyalıq túsintirgen. F. dıń tiykarǵı nizamlıqları : 1) shıǵarılıp atırǵan elektronlar sanı nurlanıw intensivligine proporsional ; 2) hár bir element ushın onıń sırtınıń málim jaǵdayına hám T=0 K trada shegara — nurlanıwdıń eń kishi chastotası P50 (yamasa eń úlken to'lki n uzınlıǵı ^0) ámeldegi bolıp, bul shegaradan sırtda F.júz bolmaydı ; 3) fotoelektronlarning eń úlken kinetik energiyası nurlanıw chastotası 03 artpaqtası menen sızıqlı artadı hám nurlanıwdıń intensivligine baylanıslı bolmaydı. F. — kvant hádiyse, onıń ashılıwı kvant teoriyasın eksperimental tiykarlashda zárúrli rol oynadı ; F. nizamlıqların tek kvant teoriyası tiykarında túsindiriw múmkin. Erkin elektron fotonnk jutıwı múmkin emes, sebebi bunda bir waqtıniń ózinde energiyanıń da, impulsning da saklanish nızamı atqarılmaydı. Elektron átirap ortalıq menen brg'langanligi ushın F. hádiysesi atom, molekula hám kondensatlangan ortalıqta payda bolıwı múmkin. Bul baylanısıw atomda ionlanıw energiyası ye, bn, kondensatlangan ortalıqta shıǵıw jumısı A menen xarakterlenedi. F. dagi energiyanıń saklanish nızamı Eynshteyn munasábeti menen ańlatıladı : E=hm — ye (yamasa Ehw — A), bunda Ye — fotoelektronning kinetik energiyası. T=0 K hám yoruglik intensivligi kishi bolǵanda (amadda kóp fotonli effektler bolmaǵanda ), eger h sh < ye, yamasa h sh < A bolsa, F. bolmaydı.