|
Atomnıń Tomsom modelı. Rezerford tajriybesı
|
| bet | 6/20 | | Sana | 18.12.2023 | | Hajmi | 0,61 Mb. | | #122832 |
Bog'liq Atomnıń Tomsom modelıTájiriybeler nátiyjeleri tiykarında sızılǵan volt-Amper xarakteristikada tok kúshi maksimumlari payda bolishini tómendegishe túsindiriw múmkin: volt-amper xarakteristikada tok kúshi aldın monoton artıp baradı hám potensiallar parqı U=4, 9 v ga jetkende maksimumga erisedi, keyin Ol taǵı asırılıwı menen tok kúshi keskin azayıp minimumǵa erisedi, Ol taǵı arttırıp barılǵanda hám U=9, 8 v ga jetkende tok kúshi maksimumga erisedi. Tok kúshiniń bunday maksimumi U=14, 7 v de taǵı tákirarlanadı. Hár eki maksimumlar arasındaǵı potensiallar parqı 4, 9 v ga teń. volt-Amper xarakteristikanıń bunday kóriniste bolıwı atomlarda energetikalıq ústtiń diskret ekenligin hám atomlar energiyanı tek málim bir porsiyalar formasında qabıl ete alıwın, yaǵnıy sınap atomları 4, 9 ev diskret energiyanigina qabıllawın kórsetedi. Elektronlar energiyası 4, 9 ev den kishi ho'lganda, elektronlar menen sınap atomları arasında dúgilisisler elastik boladı. Elektronlar A tor hám B plastinka arasındaǵı tormozlaytuǵın potensialdı jeńip B plastinkaǵa kelip túsediler. Bul waqıtta shınjırda tok kúshiniń artpaqtası hám elektronlar energiyası 4, 9 evga jetkende tok kúshiniń maksimumga jetiwi baqlanadı. Elektronlar energiyası 4, 9 ev bolǵanda, olar sınap atomları menen elastik bolmaǵan to'qnashadilar hám óz energiyalerin sınap atomlarına berediler. Energiyasın sınap atomlarına bergen elektronlar B plastinkaǵa jetip kela almaydılar, bul waqıtta tok kúshiniń keskin azayıp ketiwi kórinedi. Potensiallar ayırması taǵı arttırıp barılǵanda tok kúshi artıp baradı. Elektronlar energiyası 9, 8 evga jetkende tok kúshi taǵı maksimumga erisedi. Bunda elektronlar sınap atomları menen taǵı elastik bolmaǵan to'qnashadi hám óz energiyalerin sınap atomlarına beredi. Energiyasın sınap atomına bergen elektronlar B plastinkaǵa (anodga) jetip kela almaydılar, tok kúshi taǵı keskin azayıp ketedi. Nátiyjede elektronlar energiyası 14, 7 evga jetkende de elektron hám sınap atomı arasında elastik bolmaǵan dúgilisisler boladı. Bul tájiriybelerden elektronlar energiyası hár 4, 9 evga asqanda sınap atomları menen elastik bolmaǵan dúgilisisler bolıwı kórinedi. Sonday eken, tájiriybede sınap atomında 4, 9, 9, 8, 14, 7 ev diskret energiyalerge iye bolǵan statsionar jaǵdaylar bar ekenligi anıqlandi. Atomdagi jaǵdaylar kvantlanǵan bolıp, tek diskret △E=E2—E1=9, 8-4, 9=4, 9 ev energiyalernigina qabıllawı yamasa shıǵarıwı múmkin. Elastik bolmaǵan dúgilisiwlerde 4, 9 ev energiyanı qabıl etken sınap atomları uyg'ongan jaǵdayǵa ótediler. Uyg'ongan jaǵdayda 10 -7—10 -8 sekundǵana jasap, keyin alǵan energiyalerin jaqtılıq (chaqnash) kvant retinde shıǵarıp taǵı tiykarǵı jaǵdayǵa ótediler. Sınap atomı nurlanıwında shıǵarǵan energiyası 4, 9 ev ga teń. Yamasa basqasha aytqanda, sınap atomları tiykarǵı jaǵdaydan uyg'ongan jaǵdayǵa ótiwinde energiyanı utadı, atom uyg'ongan jaǵdaydan tiykarǵı jaǵdayǵa ótiwinde utqan energiyasın yoruglik kvantı kórinisinde shıǵaradı. Atom shıǵaratuǵın diskret baha daǵı energiyaler diskret spektrni payda etedi. Energiyanıń hár bir diskret ma`nisine spektrda málim spektral sızıq tap 'g'ri keledi. Ulıwma halda ótiwler eki uyg'ongan jaǵdaylar arasında bolıwı múmkin. Tómengi energetikalıq qáddinen joqarıǵa ótiwde energiya jutıladı, joqarı qáddinen tómengi qáddine ótiwde bolsa energiya shiǵarıladı. Tiykarǵı jaǵday qatnasatuǵın ótiwler rezonans ótiwler dep ataladı. Sınap atomı shıǵaratuǵın 4, 9 ev energiya (jaqtılıq kvantı ) sınap atomınıń tolqın uzınlıǵı 253, 7 nm bolǵan rezonans sızıǵına tiyisli bolıp tabıladı, yaǵnıy sınap atomı 4, 9 ev energiya shıǵarǵanda rezonans ótiw boladı, sebebi bunda tiykarǵı jaǵday qatnasadı. 4, 9 v sınap atomı rezonans potensialı dep ataladı. Tájiriybe nátiyjelerinen sonday juwmaq qılıw múmkin, sınap atomında keminde eki energetikalıq jaǵday ámeldegi: oyatilmagan jaǵday (bul jaǵday tiykarǵı jaǵday dep ataladı ) hám birinshi uyg'ongan energetikalıq jaǵday. Bul jaǵday tiykarǵı jaǵdaydan 4, 9 ev energiya menen parıq etedi. Lekin sınap atomında taǵı joqarı uyg'ongan energetikalıq jaǵdaylar bar ekenligi anıqlanǵan. Atomlar nurlanıwlarında uyg'ongan jaǵdaylarınıń diskret energetikalıq spektrleri ónim boMadi. Atom shıǵaratuǵın spektral sızıqlaming spektrda jaylasıwı atom de energetikalıq ústtiń jaylasıwına baylanıslı. Soǵan uqsas tájiriybeler basqa elementlar menen de ótkerilgen. Barlıq tájiriybelerde de joqarıda bayanlaingan processler baqlanǵan. Mısalı, kaliy hám natriy atomları menen tájiriybeler ótkerilgen. Kaliy ushın rezonans potensial 1, 63 v, natriy ushın 2, 12 v ekenligi anıqlanǵan.
|
| |
