|
Ózbekstan respublikasí joqarí bilim, PÀn hàm innovaciyalar ministrligi
|
| bet | 6/7 | | Sana | 03.01.2024 | | Hajmi | 0,52 Mb. | | #129850 |
Bog'liq ogabek-orgBoyawlardıń túrleri
Indigoid boyawlar. Bul boyawlar ishinde eń áhmiyetlisi indigo bolıp tabıladı. Indigo insanǵa áyyemgiden málim bolǵan boyaw esaplanadı. Ol ayırım ósimliklerde glyukozid qorınishida bolatuǵın indoksildiń oksidleniwinen payda boladı. Indoldiń oksituwindisi-indoksil eki utomer formada boladı. Gezlemeni boyawdan aldın kók indigonı aldın aq indigoǵa qaytarıladı. Aq indigo molekulasında fenol gidroksillari bolǵanı ushın siltide ańsat eriydi. Aq indigonıń siltidegı eritpesi hawada ańsat oksidlenip, aldińǵi kók indigo payda boladı.
Sol sebepli boyalıwı kerek bolǵan gezleme aq indigonıń sıltıiy eritpesi salınǵan vannaǵa (kubga) túsiriledi. Eritpe tolıı menen gezlemege shimilǵannan keyin gezleme boyaw vannasinan alıp hawada qaldıriladi. Hawa kislorodı aq indigonı kók indigoǵa deyin oksidleydi.
Kók indigo bolsa gezlemege bekkem órnasip qaladı. Sol sebepli bul boyawdı kubda boyaw dep júritiledi. Indigo menen boyalǵan materiallar toq reńli boladı. Sintetik talshıqlar ushın boyawlar. Házirgi waqıtta sintetik hám polimer materiallar tiykarında kiyim keshek, ayaq kiyimleri hám basqalar islep shıǵarılıp atır. Islep shıǵarılıp atırǵan materiallarǵa uyqas reń tańlaw, olardıń túrli fizikalıq hám ximiyalıq hám mexanik tásirlerge shıdamlılıǵın asırıw boyawlar sapasın jaqsılaw házirgi kún talaplarınan biri esaplanadı. So Azaboyawlar tiykarınan talshıqlardı boyawda isletiledi. Olardan geyparaları teri boyawda, soniń menen birge, poligrafiya hám lak-boyaw sanaatında isletiledi. Azaboyawlar - metiloranj analitik ximiyada indikator retinde isletiledi. Mámleketlerara tovar ayırbaslaw rawajlanǵan tárepke bir qatarı ekonomikalıq hám basqa máseleler kelip shiǵa baslaydi.
Ásirese tovarlardı atawda shatasiwlar payda boladı. 1850-jıllarda bólek xalıqaralıq ómir dúzilip tovarlardı ataw boyınsha iskerlik kórsete basladı. 1892-jılǵa kelip Jeneva qalasında dáslepki xalıqaralıq nomenklatura qabıllandı. Bul nomenklatura keyinirek ̏ Jeneva nomenklaturasi ̋ dep ataldı. Jeneva nomenklaturasi tiykarınan ximiyalıq elementler haqqında bolıp, nomenklatura tiykarǵı prinsplarni qabılladı. Ximiyalıq elementler nomenklatura xalıqaralıq kólemine kiriwi menen tovarlar atları haqqındaǵı mashqala sheshilmedi. 1950-jılǵa kelip tovar atlı boyınsha ómir iskerlik kórsete basladı. 1983-jılda tovarlarǵa (bólek hújjet) xalıqaralıq at beriw boyınsha bólek hújjet qabıllandı. Bul hújjette tovarlar nomenklaturasi dep at berildi. 1988-jılda basqa mámleketlikler qatarında ámeliyatqa kirgizildi. 1994-jıl 1-yanvarda Ózbekstanda tovar nomenklaturasi paydalanıw ámeliyatına engizildi.
Hár bir tovarǵa toltirilatuǵın dekloraciyasina bólek bánt menen tavar kodı kórsetiletuǵın boldı. Tovarlar nomenklaturasin ekonomikler, yuristler, tovarshunoslar, texnologlar tárepinen dúzilgenligi ushın olardıń ximiyalıq quramına derlik itibar berilmedi. Aqıbette tovarǵa berilgen kod ximiyalıq quramnan pútkilley uzaqtan qalıp ketti. Áqıbette ekonomikalıq jınayatlar ushırasıp tura basladı. 1995-jılda tovarlardı ximiyalıq quramı tiykarında sinflash qániygelikligin ashıw tuwrısında usınıs kirgizildi. Ózbekstan Respublika Pán-texnika komiteti tárepinen úyrenip shıǵılıp, ̏ Tovarlardı ximiyalıq quramı tiykarında klasslaw - sertifikatlaw qániygeliklerin ashıw haqqında ̋ Joqarı attestatsiya komissiyasına rásmiy usınıs jiberildi. Joqarı attestatsiya komissiyası 30 ǵa jaqın unamlı recenziyalarge qaramastan qániygelik ashıw maqsetke muwapıq emes dep qarar qabılladı. 1997-jıl 15-iyun Ózbekstan Respublikası Pán hám texnika komiteti tovarlardı ximiyalıq quramı tiykarında klasslaw hám seretifikatlaw qániygeliklerin bólek pán siyasatında dizimge alıw haqqında qarar qabılladı hám dúnyanıń rawajlanǵan mámleketlerinde Ózbekstanda jańa pán ashilǵanliǵi haqqında xabar jiberildi hám oǵan 02, 00 22 shirf nomeri berildi.[4] ̏ Tovarlardı ximiyalıq quramı tiykarında klasslaw hám sertifikatlaw ̋ boyınsha alıp barılatuǵın ilimiy izertlewler ushın ximiya hám texnika pánleri kandidati, doktor, úlken ilimiy qaniyge, dotsent, professor ilimiy dáreje hám ataqları beriletuǵın boldı.
Tovarlardı ximiyalıq quramı tiykarında klasslaw hám sertifikatlaw pániniń maqseti: hár bir mámleketke ekonomikalıq potencialın asırıw maqsetinde tovarlarǵa beriletuǵın kod nomerlerin hám sertifikatların hám olarǵa ximiyalıq quramı tiykarında belgilew tiykarǵi maqsetlerinen biri bolıp tabıladı. Bul pánniń wazıypaları bolsa tovarlarǵa xalıqaralıq kod nomerlerin beriwdi jetilistiriw usılların islep shıǵıw. Sertifikatlawdı ápiwayı operativ usılların engiziw hám jetilistiriw arqalı insan salamatlıǵın saqlaw; tovarlar sapasın yaxsxilash hám ekologiyalıq ortalıqtı asırawdan ibarat.
Tovarlardı ximiyalıq quram tiykarında sinflashda hár bir tavardı quramına kiretuǵın ximiyalıq elementler, olardı ózgeshelikleri, bul ximiyalıq elementlardı anıqlaw usılları analiz etiledi. Nátiyjede hár bir tavardı anıqlaw usılı islep shıǵıladı. Uyqaslasqan sistema arqalı tavardıń atı hám altı xanalı kod nomeri anıqlandi. Tovarǵa sertifikat beriwde bolsa qanday sertifikat beriwligi hám tovardı ximiyalıq quramı qaysı elementlerden hám qanday brikmalardan quram tapqanlıǵi anıqlap alınadı. Tovarlardı ximiyalıq quramı tiykarında sinflash hám sertifikatlawda Uz.Standart agentliginiń arnawlı laboratoriyaları hám bajıxana ekspertiza laboratoriyaları bólek iskerlik kórsetedi. Tovarlardı kod nomerlerin anıqlawda olarǵa sertifikatlar beriwde Uz. Standart agentliginiń arnawlı bólimleri tárepinen akrezatsiyadan ótkerilgen Uliwmalasqan sistema, TIF tovarlar nomenklaturasining tiykarın quraydı. Uliwmalasqan sistema tiykarında tovarlardı klassifikaciyalaw ushın tovarlardı tómendegi tiykarǵi kórsetkishleri esaplanadı;
Material yamasa komponenttiń xarakteristikası,
- kolemi,
- sapası,
- muǵdarı, - salmaǵı,
- ma`nisi,
-tavardı sırtqı sawda daǵı potencialı sońǵı jıllarda júdá kóp túrdegi boyawlar islep shıǵıldı.
|
| |
