|
Ózbekstan respublikasí xalíq bilimlendiriw ministrligi
|
| bet | 6/152 | | Sana | 30.05.2023 | | Hajmi | 6.4 Mb. | | #67175 |
Bog'liq OMK QQ TIL 2020 60 30 Qo’l yozma huquqida, Lugʻat tarkibin-WPS Office, 1. Harakat jadalligi Shahar ko`chalarida harakat jadalligi-fayllar.org, Presentation, malumotBuwın hám ótkerme. Pát
Buwın. Sózlerdi aytqanda ókpeden shıqqan hawa tolqını bóleklerge bólinip shıǵadı. Mısalı al, ber, jol, taw, tas sózlerin aytqanda hawa bir tegis aytılıp, pútin bir bólek bolıp shıǵadı. Al dala, paxta, balalar degen sózlerdi aytqanda hawa tolqını bólek – bólek bolıp aytıladı: da – la, pax – ta, ba – la – lar.
Sózlerdiń bólinip – bólinip aytılatuǵın dawıslı sesli bólegi buwın dep ataladı. Sózde qansha dawıslı ses bolsa sonsha buwın boladı.
Buwınlar qaraqalpaq tilinde ashıq buwın, tuyıq buwın, qamaw buwın bolıp úshke bólinedi.
Ótkerme. Jazıwda sózdiń bir qatarǵa sıymay qalǵan buwını ekinshi qatarǵa ótkeriledi. Stu – dentler yamasa student – ler.
Sózlerdi buwınǵa bóliwge bolmaytuǵın jerinen ótkermelewge bolmaydı.
1. Bir buwınlı sózler ótkermelenbeydi.
2. Sózlerdiń bas yaki aqırǵı buwını tek bir dawıslı sesten bolsa, ol bir qatarda jalǵız qaldırılmaydı.
3. Bas háripler menen qısqartılǵan sózlerdi ótkermelewge bolmaydı.
2.2. Tapsırma. Ótkermelewge bolmaytuǵın sózlerdi bir bólek, ótkermelewge bolatuǵın sózlerdi bir bólek jazıń. Ne sebep ótkermelewge boladı, ne sebep ótkermelewge bolmaydı túsindirip beriń.
Taw, men, kitap, sayaxat, qant, terek, ayt, lala, Aral, kitapxana, pedinstitut, sóz.
2.3. Shınıǵıw. Teksttegi sózlerdi buwınlarǵa bóliń. Ashıq, tuyıq, qamaw buwınlarǵa ajıratıń.
Qaraqalpaq tili – túrkiy tiller sistemasında
Dúnya júzlik tiller tuwısqanlıq dárejesi tiykarında ayırım toparlarǵa bólinedi. Házirgi til biliminde dúnya tilleri tómendegi toparlarǵa bólinedi. 1. Hind – Evropa tiller semyası: 2. Semit – xamit tilleri semyası: 3. Ugro – fin tiller semyası: 4. Kavkaz tilleri semyası: 5. Tungus – manshjur tiller semyası: 6. Qıtay – tibet tiller semyası. Ulıwma sanı on bes. Solardıń biri túrkiy tiller semyası. Buǵan kiretuǵın túrkiy tiller bir neshe toparlarǵa bólinedi.1. Bulgar tilleri: shuvash, eski bulgar hám xazar. 2. Oǵuz tilleri: túrkmen, burxman, gagauz, azerbayjan, túrk: 3. Qıpshaq tilleri toparı: qarayım, qumıq, qarashay – balqar, bashqurt, tatar, noǵay, qazaq, qaraqalpaq: 4. Qarluq tilleri, ózbek, jańa uyǵır.
2.4. Tekst boyınsha sorawlar:
1. Dúnya tilleri neshe toparǵa bólinedi?
2. Túrkiy tilleri sistemasına qaysı tiller kiredi?
3. Qaraqalpaq hám ózbek tilleri qaysı toparǵa kiredi?
4. Buwın túrleriniń bir – birinen ózgesheligin túsindiriń.
5. Sóz hám gáptegi páttiń qollanılıwıya itibar beriń.
|
| |
