|
-Tema. Kompyuter túrleri. Kompyuterlerdiń ishki hám qosımsha qurılmaları. Informaciyanı kiritiw-shıģarıw qurılmaları.Informaciyanı uzatıw hám saqlaw qurılmaları
|
| bet | 11/73 | | Sana | 04.02.2024 | | Hajmi | 13,96 Mb. | | #151371 |
Bog'liq LEKCIYA IKT6-Tema. Kompyuter túrleri. Kompyuterlerdiń ishki hám qosımsha qurılmaları. Informaciyanı kiritiw-shıģarıw qurılmaları.Informaciyanı uzatıw hám saqlaw qurılmaları
Jobası:
1. Kompyuter túrleri hám olardıń xarakteristikası.
2. Zamanagóy texnikalıq qurallar xarakteristikası.
3. Informaciyanı uzatıw hám saqlaw qurılmaları
Tayansh sózler: mini kom'pyuter, portativ kompyuter, server kompyuter, super kompyuter, qattı disk, operativ yad, saqlawshı apparat, 3 D texnologiya, programmalıq támiynat, sistemalı programma, ámeliy programma, úskenelik programma, utilita, drayver, arxivator, antivirus.
1. Kompyuter túrleri hám olardıń xarakteristikası.
Kompyuter - esaplawlardı orınlaw, sonday-aq elektron formadaǵı informaciyanı aldınan belgilengen algoritm boyınsha qabıllaw, qayta islew, saqlaw hám qayta islew ushın mólsherlengen elektron mashina. Kompyuter sózi anglichan tilinen alınǵan bolıp, “esaplaw”, “esaplagich” degen mánislerdi ańlatadı.
Sonday bolsada ol házirde tek esaplaytuǵın bolmaydıden, tekstler, dawıs, video hám basqa maǵlıwmatlar ústinde de ámeller atqaradı. Soǵan qaramastan házirde onıń eski atı - kompyuter saqlanǵan. Onıń tiykarǵı waziypası túrli maǵlıwmatlardı qayta islewden ibarat. Áwele sonı búydew kerekki, kópshiliktiń túsiniginde góyoki biz kúndelikte paydalanatuǵın tek jeke kompyuter bar tek. Buǵan álbette sebepler kóp. Usılardan biri házirgi zaman jeke kompyuterleri ilgeri universal dep esaplanǵan kompyuterlerden tezligi hám yad kólemi tárepinen talay asıp ketkenliginde bolsa, ekinshi tárepden kóp máselelerdi sheshiw ushın bul kompyuterler paydalanıwshılardı qánaatlantirishida bolıp tabıladı. Házirde kompyuter termini kóp ushrassada, usınıń menen birge EHM (elektron esaplaw mashinaları ), HM (esaplaw mashinaları ) terminleri de turmısda kóp isletip turıladı. Biraq biz ápiwayılıq ushın tek kompyuter termininen paydalanamız.
Kompyuterlerdiń ámelde hár qıylıları ámeldegi: cifrlı, analogli (úzliksiz), cifrlı -analogli, qánigelestirilgen. Biraq, cifrlı kompyuterler paydalanılıwı, atqaratuǵın ámellerdiń universallıǵı, esaplaw ámelleriniń anıqlıǵı hám basqa kórsetkishleri joqarı bolǵanı ushın, olardan kóbirek paydalanılıp atır. Ámelde bolsa házir rawajlanǵan mámleketlerde kompyuterlerdiń bes toparı keń qollanılıp atır. Kompyuterlerdi yadınıń kólemi, bir sekundta atqaratuǵın ámeller tezligi, maǵlıwmatlardıń razryad tórinde (yacheykalarda) suwretleniwine qaray, bes gruppaǵa bolıw múmkin:
1. super kompyuterler (super Computer);
2. server kompyuterler (server Computer);
3.jeke kompyuterler (pc-personal Computer);
4.portativ (noutbook) kompyuterler.
5. mini kompyuterler (minicomputer);
Super kompyuter- kútá úlken tezlikti talap etetuǵın hám úlken kólemdegi máselelerdi sheshiw ushın mólsherlengen sistema bolıp tabıladı. Bul kompyuter sistemaları 1 sekundta on trillion ámel atqaradı.
Server kompyuter- pán hám texnikanıń túrli tarawlarına tiyisli máselelerdi sheshiwge hám de tarmaqtaǵı kompyuterlerge óz resurslarini usınıwǵa mólsherlengen kompyuterler. Olardıń ámel orınlaw tezligi hám yad kólemi jeke kompyuterlarnikiga qaraǵanda talay joqarı esaplanadı.
Personal kompyuterler - úyde hám jumıs jayında túrli máselelerdi sheshiwde paydalaniletuǵın PC markası daǵı kompyuterler. Informaciyalarǵa qayta islew tezligi hám yad kolemi jumısımızdaǵı máselelerdi sheshiwge jetkilikli esaplanadı.
Portativ kompyuterler (Noutbuk) - mobil ıqsham jeke kompyuter bolıp, onıń tiykarǵı bólegi hám monıtorı birlesken halda boladı. Bunday kompyuterlerdiń kóbisi derlik standart klaviaturaǵa, kompyuter grafikası qurallarına iye.
12-súwret. Noutbuk
Mini kompyuter (bloknot)- ólshemi hám atqaratuǵın ámeller kólemi tárepinen júdá kishi esaplanadı.
13. Mini kompyuter (bloknot)
Zamanagóy kompyuterlerdiń barlıǵı fon Neyman principlerı tiykarında jaratılǵan, yaǵnıy olardıń barlıǵı birdey funktsional strukturaǵa iye.
Kompyuter konfiguratsiyasi dep onıń quramına kiretuǵın apparatlar dizimine jáne bul apparatlardıń tiykarǵı parametrlerine aytıladı.
Zamanagóy kompyuterler tómendegi tiykarǵı bólimlerden dúziledi.
1. Protsessor (sistema ) blokı ;
2. Monıtor ;
3. Klaviatura hám tıshqansha.
Protsessor blokı quramına keminde tómendegi apparatlar kiredi.
1. Korpus hám elektr támiynatı blokı;
2. Tiykarǵı plata;
3. Mikroprotsessor jáne onı sawıpıwshı kuler;
4. Operativ yad.
Qattı disk (Vinchester) túrindegi sırtqı yad.
Olardan tısqarı, protsessor blokı ishinde optikalıq disklar: CD hám DvD larni oqıytuǵın hám olarǵa maǵlıwmat jazatuǵın apparatlar, videoprotsessor platası, internetge jalǵanıw ushın túrli marka daǵı modemlar, FM radio, ápiwayı yamasa jasalma joldas televideniyasın qabıl etiwshi apparatlar hám basqa soǵan uqsas úskeneler jaylanıwı múmkin.
Kompyuterge jalǵanatuǵın basqa apparatlar : klaviatura, tıshqansha, jaystik, dawıs kúsheytgish, mikrofon, printer, skaner, foto hám video kamera, mobil' telefon, flesh yad, sırtqı vinchester, jergilikli kompyuter tarmaǵı hám internetge jalǵanıw kabeli hám basqa soǵan uqsas apparatlar protsessor blokına onıń old hám arqa tárepine shıǵarılǵan jalǵanıw noqatlarına jalǵanadı.
Kompyuterge jalǵanatuǵın, tuwrırog'i, onıń quramına kiretuǵın apparatlar jaylawına kóre tórt taypaǵa bólinedi: jaylanǵan, ishki, sırtqı hám qosımsha. Jaylanǵan apparatlar tiykarǵı plata quramına kiredi. Ishki apparatlar túrli shinalar arqalı tiykarǵı plataǵa jalǵanadı hám kompyuterdiń protsessor blokı ishinde jaylasqan boladı. Sırtqı apparatlar dep kompyuterdiń tiykarǵı konfiguratsiyasi quramına kiretuǵın hám protsessor blokınan sırtda
jaylasqan apparatlar : klaviatura, tıshqansha, monıtor, printer, flesh yad, dawıs kúsheytgish sıyaqlı apparatlarǵa aytıladı. Qosımsha apparatlar dep kompyuterdiń tiykarǵı konfiguratsiyasi quramına kirmaydigan hám protsessor blokınan sırtda jaylasqan apparatlar : proektor, skaner, videokamera hám basqalarǵa aytıladı.
Funktsional wazıypası (maǵlıwmatlardı kirgiziwi hám shıǵarıwına ) kóre apparatlar úsh taypaǵa ajratıladı : kiritiwshi, shıǵarıwshı, hám de kiritiwshi hám shıǵarıwshı apparatlar. Mısalı, klaviatura kiritiwshi, monıtor shıǵarıwshı, vinchester de kiritiwshi, de shıǵarıwshı apparat bolıp tabıladı.
Korpus. Kompyuter korpusları ádetde tik hám yotiq kóriniste boladı. Tik korpuslar Tower (minar ) dep ataladı hám olardıń ush túri bar: big (úlken, bálentligi 19 dyuym), midi (orta, 16 dyuym), mini (kishi, 13 dyuym). Olardan birinshisi ádetde serverler hám oǵada kúshli kompyuterler, ekinshisi ǵalabalıq kompyuterler, úshinshisi arzan kompyuterler ushın mólsherlengen. Yotiq korpuslardıń bálentligi júdá tómen bolıp, olar ádetde ústine monıtor
qoyıwǵa mólsherlengen. Keyingi waqıtta super mini tower hám monoblok dep atalıwshı korpuslar ǵalabalıqlasıp barıp atır. Olardıń ǵalabalıqlashuvining tiykarǵı sebebi birinshiden olar kem jay iyeleydi, ekinshiden olardıń basqalardan ajralıp turıwshı dizayni bolıp tabıladı. Super mini tower korpuslarınıń bálentligi basqa korpuslardıń bálentliginen 2-3 ret kem.
Monobloklarda bolsa sistema korpusınan pútkilley waz keshilgan. Ol jaǵdayda barlıq apparatlar monıtor korpusına jaylanadı.
Ilgerileri mikroprotsessorlarga da 5 vol'tli kernewli elektr tokı berilardi. Mikroprotsessorlarda tranzistorlar sanı asıwı menen olarda ajraladi`ǵan ıssılıq muǵdarın kemeytiw ushın 5 vol't kernew aldın 3 vol'tgacha, keyin 1, 1 vol'tgacha kemeydi.
Elektr energiyasın úzliksiz támiyinlew sistemaları. Kompyuterlerdiń eń birinshi dushpanı elektr energiyasın támiyinlew sisteması bolıp tabıladı. Bul sistemada elektr tokı kernewi kóbinese nominal
ma`nisi 220 Vol'tdan parıq etedi. Elektr energiyasına talap, kúnniń qaysı waqıtılıǵına qaray ózgerip turadı. Kúndiz elektr energiyasına talap azayadı, qechqurun bolsa kópayadi. Kunduz kúnleri kernew 250 Vol'tgacha kóterilse, keshki payıt 180 vol'tgacha tómenlep ketedi. Bul sıyaqlı elektr kernewiniń udayı tákirarlanatuǵın ózgeriwine qarsı sharalar qashannan berli islep shıǵılǵan bolıp, hár qanday elektron apparatlardıń elektr quwatı támiynatı blokları óz stabilizatorlariga egalar hám olar kernewdiń bunday ózgeriwin tabıslı jónge salıw eta aladılar. Lekin elektron apparatlarǵa eń úlken qáwip olardı qosıw hám óshiriw waqtında payda boladı. Itibar bergen bolsańız, ápiwayı jaqtılandıriw lampochkalari da tek olardı qosıw waqtında kuyadi yamasa yonmay qaladı (olar óshiriw waqtında kúygen boladı ). Buǵan sebep, elektr ásbapların qosıw hám óshiriw waqtında kernew qısqa waqıt ishinde 220 Vol'tga ózgeredi. Bul bolsa, úlken elektr impul'slarining payda bolıwına alıp keledi jáne bul impul'slarning quwatı elektr ásbapları chidab beretuǵın quwatlardan ádewir ulken boladı. Usınıń sebepinen elektron apparatlar qosılǵanda olardıń elektr impul'slariga bayqaǵısh bólimlerine elektr tokı tezlik penen jalǵanbay, aste uyań jalǵanadı, óshirilganda da sol sıyaqlı jumıs tutıladı.
Elektr támiynatı sistemasındaǵı úlken quwat talap etiwshi birpara apparatlar, mısalı ishxonadagi lift motorı, xana daǵı konditsioner yamasa tońlatqıshlar jumısqa túsip atırǵanında kata kernewli impul'slar payda etiwi jáne bul impul'slar jaqın orta daǵı kompyuter texnikasınıń qayta júkleniwine sebep bolıwı múmkin. Lekin eń úlken qáwip elektr tokınıń birdan óship qalıwı bolıp tabıladı. Kompyuterdiń birdan óship qalıwı onıń fayl sisteması ushın úlken qáwip tuwdıradı. Sırtqı yadlarǵa jazılǵan maǵlıwmatlardan paydalanıw ushın olar kompyuterdiń operativ yadına júklenip alınadı.
Kompyuter bir waqıtta ónlab fayllardı kompyuter yadına júklep aladı vaular menen turaqlı túrde paydalanadı. Basqasha aytqanda, kompyuter islep atirǵanda ónlab fayllar olardan maǵlıwmat oqıw yamasa olarǵa jazıw ushın ashıq halda boladı hám olar tek kompyuter óshirilishidan aldın jabıladı. Elektr tokınıń birdan óship qalıwı bul fayllar ústinde atqarılıp atırǵan ámellerdiń tamamlanılmay qalıwına jáne bul fayllarda aljasıqlar payda bolıwına alıp keledi. Fayl sistemasında payda bolǵan máseleler maǵlıwmatlardıń óship ketiwine, programmalıq támiynatninnadurıs islewine yamasa pútkilley islemey qalıwına alıp keledi.
Nátiyjede programmalıqta'minot hám geyde operatsion sistemanı qayta ornatıwǵa tuwrı keledi. Bunıń aldın alıw hám kompyuter texnikasın qorǵaw ushın úzliksiz támiyinlew sistemaları (BPS - bespereboynoe pitanie sistemi yamasa UPS Unlimited Power System) den paydalanıladı.
Tiykarǵı plata. Kompyuterdiń tiykarǵı apparatı onıń mikroprotsessori bolıp tabıladı. Qalǵanqurilmalar oǵan xızmet etediler. Tiykarǵı plata bolsa olardı bir-birine baylanıstıradı. Ádetde jańa mikroprotsessor islep shıǵılǵanda, ol ushın mólsherlengen tiykarǵı platada paydalanıw ushın jańa mikrosxemalar da jaratıladı. Bul mikrosxemalar birgelikte chipset
(mikrosxemalar kompleksi) dep ataladı. 3 Bir túrdegi mikroprotsessorlarning tezligi waqıt ótiwi menen asıp baradı, olardan ayrıqsharavishda chipsetning chastotası ózgermeydi. Sol
nátiyjesinde jańa chipsetlar mikro protsessorlardan kóre tezirek payda boladılar.
Olardan da kóbirek bul chipsetlarda jasalǵan jańa tiykarǵı platalar satıwǵa shiǵarıladı.
Ádetde tiykarǵı plata quramına tómendegi qosımsha apparatlar da kiredi.
1. Dawıs platası ; 2. Video plata ; 3. Lakal tarmaq kartası (LAN card). Bul apparatlar tiykarǵı plataǵa jaylanǵan dep ataladı, bul hám basqa apparatların tiykarǵıplataning slotlariga da ornatıw múmkin. Bunday apparatlar ishki apparatlar (korpus ishindegi) dep ataladı. Bunnan tısqarı, apparatlardı tiykarǵı platanıń korpus tısqarısına shıǵarılǵan raz'emlariga da jalǵaw múmkin. Bunday apparatlar, mısalı flesh yad sırtqı apparatlar depataladi.
Tiykarǵı platanıń eki úlken mikrosxemasi áyne shinalar ushın mólsherlengen. Olarkópriklar dep ataladı. Arqa kópir oǵada operativ apparatlar : operativ yad hám videoprotsessorniulash ushın isletiledi.
Qubla kópir salıstırǵanda aste isleytuǵın basqa apparatlar: klaviatura, tıshqansha, PCI, SATA, USB slotlarga jalǵanatuǵın apparatlarǵa xızmet kórsetedi.
Shinalar haqqında gáp ketkende mikroprotsessorlarning bir tárepine bólek toqtalıw kerek. Mikroprotsessorlar kompyuter quramına kiretuǵın túrli apparatlardı basqarıw ushın waqıtı -waqıtı menen óz jumısın toqtatıp turadı. Bul toqtap qalıwlar úzilisler dep ataladı. Úzilisler eki túrge bólinedi. Birinshileri udayı tákirarlanatuǵın úzilisler dep ataladı hám olar málim waqıttan keyin tákirarlana beredi. Ekinshileri talapǵa kóre úzilisler dep ataladı. Udayı tákirarlanatuǵın úzilisler mikroprotsessor itibarın turaqlı talap etetuǵın apparatlar ushın mólsherlengen. Mısalı, klaviaturadan maǵlıwmat turaqlı túrde kiritiledi. Usınıń sebepinen,
mikroprotsessorlar hár sekundta 50 ret (hár 20 millisekundda) klaviaturada qandayda tuyme basılǵanlıǵın tekseriw ushın óz jumısın toqtatadı. Bunnan tısqarı, hár sekundta 18900 ret (har21 3 Discovering Computers 2011 235-240 mikrosekundda) protsessor óz jumısın toqtatıp operativ yadqa shaqırıq etedi. Operativ yad sonday dúzilgen-ki, oǵan 50 mikrosekund dawamında shaqırıq etińmasa, onıń yacheykalaridagi zaryad sonadı hám odaǵı maǵlıwmat óship ketedi. Házirgi waqıtta klaviatura hám operativ yadqa kópirler arqalı xızmet kórsetilsa-de, turaqlı úzilisler eski programmalardıń tuwrı islewi ushın saqlap qalınǵan hám olardan programma jaratıwda paydalanıw múmkin.
Qandayda bir apparat ózine xızmet kórsetiliwin hoxlasa, ol basqarıw shinasiga talapǵa kóre úzilis signalın jiberedi. Bul signaldı alǵan mikroprotsessor óz jumısın toqtatıp oǵan xızmet kórsetedi. Hár bir apparattıń óz drayveri (oǵan xızmet kórsetiwshi programması ) bolıp, úzilis waqtında sol drayver jumısqa túsedi.
Talapǵa kóre úzilislerden mikroprotsessorlar bir waqıtta kóp máseleler menen shuǵıllanıwda paydalanadılar. Bir waqıtta ónlab processler menen islep atirǵan mikroprotsessor bir process menen islewdi úzip, ekinshisi menen isley baslaydı, keyin ekinshisin de waqtınsha toqtatıp úshinshisine ótedi. Bul ótiwler tez-tez orınlanǵanı ushın paydalanıwshına barlıq processler parallel túrde (bir waqıtta) atqarılayotgandek tuyuladi. Zamanagóy kompyuterlerdiń bir waqıtta bir neshe máseleler menen shuǵıllana alıwı olardıń islewlerin júdá turaqlılashtirishi menen birge, paydalanıwshılarǵa da bir qatar qolaylıqlar tuwdıradı. Kompyuterde hújjet jarata turıp, bir waqıtta muzıka esitiw, internetten jańa kitaptı júklew hám basqa islerdi orınlaw múmkin.
FSB (Face Side Bus - old tárep shinasi) arqa kópir shinasi bolıp, operativ yad ushın mólsherlengen. Ol kompyuterdiń ırǵaq chastotasın ikkilantirish tiykarında payda boladı. Arqa kópir mikroprotsessor ushın da ırǵaq chastotasın islep shıǵaradı. Ol kompyuter chastotasın qandayda sanǵa kóbeytiw tiykarında jaratıladı.
Mısalı, mikroprotsessorning chastotası 1, 8 Gega Gerts, kompyuterdiń ırǵaq chastotası 100 Mega Gerts bolsa, ol 18 ge kóbeytiriledi. Eger mikroprotsessor chastotası 2, 4 GG bolsa, kompyuterdiń ırǵaq chastotası 24 ke kóbeytiriledi. Arqa kópir videokarta jalǵanatuǵın PCI E (Peripheral Components Interface Express - operativ sırtqı apparatlar interfeysi) shinasiga da xızmet kórsetedi. Bul shina chastotası 16 retge shekem kópaytirilishi múmkin. Qubla kópir USB (User's Serial Bus- Paydalanıwshı ushın izbe-iz shina), IDE (Interface for Data Exchance - informaciya almasıwı ushın interfeys), PCI hám SATA shinalari ushın da
xızmet kórsetedi.
Kompyuter texnikasın islep shıǵıw daǵı báseki onıń konfiguratsiyasida da bir qatar ózgerisler bolıwına alıp kelip atır. Ilgeri sırtqı yamasa ishki apparat retinde islep shıǵılǵan bir qatar apparatlar tiykarǵı plataǵa jaylana baslaǵan bolsa, endi tiykarǵı platanıń bir neshe wazıypaları protsessor moynına júkleniwi
Operativ yad. Mikroprotsessor tsirkdagi kóz boylagichga uqsaydı. Kóz boylagich túrli káramatlar kórsete aladı, lekin ózinden bir neshe metr naridagi toptı ala almaydı. Onı járdemshileri arqalı aladı. Kóz boylagichga uqsap, mikroprotsessorga da járdemshi kerek. Bul wazıypanı operativ yad atqaradı. Operativ yadta mikroprotsessor ushın programmalar, maǵlıwmatlar hám esap -kitap nátiyjeleri waqtınsha saqlanadı.
Operativ yad elektron apparatlar - tranzistorlardan yasaladi hám mikro sxema kórinisinde boladı. Mikrosxemalarda jasalǵan yaddıń qolay tárepleri: ólshemleri kishi, kem quwat sarplaydı, sıyımlılıqı úlken hám tez islewi bolıp tabıladı. Operativ yad mikrosxemalari eki qıylı boladı: dinamikalıq hám statikalıq. Statikalıq mikrosxemalarda hár bir yad ketekshesi
registr kórinisinde bolıp, bul registrlarning hár biri ushın 6 tranzistor isletiledi. Bul mikrosxemalar salıstırǵanda tez isleydi.
Dinamikalıq mikrosxemalarda hár bir ketekshe eki tranzistor járdeminde yasaladi, olardan biri keteksheni tańlaw ushın gilt wazıypasın atqarsa, ekinshisi kishkine kondensator wazıypasın atqaradı, kondensatordıń zaryadlanǵan jaǵdayı 1 ge, zaryadsız jaǵdayı 0 ge sáykes keledi.
Bunday mikrosxemalardan jasalǵan operativ yad salıstırǵanda aste isleydi hám olardaǵı maǵlıwmat óship ketpewi ushın olardı bir sekundta bir neshe on mıń ret zaryadlap turıw kerek boladı. Bul kemshiliklerine qaramay, olardıń sıyımlılıqı úlkenlew hám olardıń baxası talay arzan. Házirgi waqıtta operativ yadlardıń derlik barlıǵı dinamikalıq mikrosxemalar tiykarında islep shıǵıladı.
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
-Tema. Kompyuter túrleri. Kompyuterlerdiń ishki hám qosımsha qurılmaları. Informaciyanı kiritiw-shıģarıw qurılmaları.Informaciyanı uzatıw hám saqlaw qurılmaları
|
