|
Informaciya texnologiyalar pániniń maqseti hám wazıypaları. Informaciya texnologiyalarınıń awıl xojalıģında ornı
|
| bet | 2/73 | | Sana | 04.02.2024 | | Hajmi | 13,96 Mb. | | #151371 |
Bog'liq LEKCIYA IKT1. Informaciya texnologiyalar pániniń maqseti hám wazıypaları. Informaciya texnologiyalarınıń awıl xojalıģında ornı
Jobası:
1. Pánniń maqseti hám wazıypaları
2. Awıl xojalıǵı processlerin informaciyalastırıw
3. Esaplaw texnikasınıń rawajlanıw tariyxı.
Tayansh sózler: informaciya texnologiyaları, informaciya sistemalar, agrosanaat kompleksi, informaciyalasqan jámiyet, avtomatikalıq esaplaw mashinası, kompyuter áwladları, globallasıw procesi, integral sxema elektron lampa, tranzistor, mikrosxema.
1. Pánniń maqseti hám wazıypaları
Agrar tarawdıń óndirisiniń nátiyjeli rawajlanıwı ushın xojalıq júrgiziwdiń joqarı hám nátiyjeli sisteması talap etiledi. Informaciya texnologiyaları awıl xojalıǵı processleriniń joybarlawǵa, boljawǵa, analiz etiwge hám modellestiriwge baylanıslı úlken muǵdardaǵı máselelerdi sheshiwde zárúrli járdem beredi. Informaciyalardı jıynaw hám qayta islewdiń joqarısamarador texnologiyaları, islep shıǵarıw processlerin koordinatsiya qılıw jolı menen maqsetke erisiwdiń úskenelik quralı bolıp ámelde qollanılıp atır.
“Veterinariyada informaciya texnologiyaları” páni awıl, toǵay hám balıq xojalıǵı, mal sharwashılıqta bilimlendiriw tarawınıń professional tálimde tayarlaw sistemasınıń áhmiyetli strukturalıq bólegi esaplanadi. Pánni úyreniw waqtında zamanagóy informaciya
texnologiyanı awıl xojalıǵına qóllawdıń tiykarǵı usıl hám principlerı, informaciya hám telekommunikatsiya sistemaları menen islew texnologiyaları, informaciyalardı izlew hám qayta islewdiń operativligin asırıw mexanizmleri, informaciyalardı uzatıw hám saqlaw, informaciya dárekleriniń jaylasqan ornına baylanıslı bolmaǵan túrde olarǵa kirisiw máseleleri qaraladı. Bul pán keyinirek basqa pánlerdi úyreniwde, kurs jumısı hám qaniygelik pitkeriw jumıslarında hám de óz kásiplik iskerliginde informaciya texnologiyalardan paydalanıwǵa tiykar bolıp xızmet etedi.
Pánni úyreniwden maqset studentlerde awıl xojalıǵında informaciya texnologiyalardı qóllaw haqqında tassavurini qáliplestiriw, óz kásiplik iskerliginde qóllawı ushın pánniń teoriyalıq tiykarların ózlestiriw hám ámeliy jańalıqlardı alıw hám de zamanagóy tálim hám informaciya texnologiyalar tiykarında úzliksiz óziniń kásiplik sheberligin ǵárezsiz asırıp barıw bolıp tabıladı.
Awıl xójaligida axborot texnologiyaları
Informaciya texnologiyaları pániniń wazıypası - kompyuterdiń texnikalıq hám programmalıq qurallarında islewdi úyretiw. Informaciya texnologiyaları hám sistemaları, informaciya kommunikatsiya texnologiyaları múmkinshiliklerinen paydalanıw hám ol jaǵdayda islew kónlikpelerin bekkemlew bolıp tabıladı.
Ámeliy shınıǵıwlardıń tiykarǵı maqseti kásiplik bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerin jasalma informaciya ortalıqında keńeytiw hám bekkemlew, Internetten paydalanıw, aralıqtan oqıtıw tiykarlarınıń kónlikpelerin alıw. Bul qollanilayotgan texnologiyalarınıń maqsetke muwapıqlıǵı tiykarlanǵan temalarǵa tiyisli shınıǵıwlar ótkeriw hám individual
tapsırmalardı orınlaw jolı menen ámelge asıriladı.
Ózbetinshe jumıslar studentlerdiń sabaqtan bos payıtları, anıq temalar boyınsha ilimiy dereklerdi úyrenip, dereklerden alınǵan materiallar tiykarında ózbetinshe jumıs jazıw jáne onı qorǵaw, hám de ámeliy sabaqlarda individual tapsırmalardı orınlaw jolı menen ámelge asırıldı.
Awıl xojalıǵı processlerin informaciyalastırıw
Sotsial-ekonomikalıq, siyasiy-sociallıq processlerdiń quramalılasiwi, insaniyat iskerliginiń barlıq tarawları daǵı processler dinamikasınıń ózgeriwi, jámiyet ushın áhmiyetli bolǵan informaciyaǵa mútajlikti bilimlerdi ósiriw hám jańa qurallardı rawajlandırıwdı xoshametlew arqalı qandırıwdı shárt etip qoydı. Agrosanoat kompleksi óziniń quramalıliǵı hám yechilayotgan wazıypalarınıń qıyınlıǵı menen ajralıp turadı. Qárejetlerdi kemeytiwdi támiyinlew hám awıl xojalıq processlerin optimallastırıw ushın ilimiy-texnikalıq process jetiskenliklerinen paydalanıw, awıl xojalıǵın basqarıwdıń hám informaciya támiynatınıń jańa usıllarına ótiwde avtomatlastırılgan sistema hám informaciya texnologiyalardı keń qóllaw zárúrshiligi payda bolıwadı.
Óz gezeginde informaciya texnologiyalarınıń jedel rawajlanıwı, jámiettiiń jáne de rawajlanıwına dúmpish bóliwshi, informaciya ma`nisin asırıwshı global informaciya revolyuciyaın ózinde sáwlelengen etedi. Bul bolsa tálimdi informaciya texnologiyalarǵa, telekommunikatsiya sistemalarına, zamanagóy materiallıq texnikalıq bazaǵa tiykarlanǵan birden-bir informaciya maydanına alıp keledi. Informaciya eń áhmiyetli strategiyalıq hám basqarıw resurslarınan biri bolıp, onı jaratıw hám odan paydalanıw socialliq ómirdiń túrli tarawlarınıń nátiyjeli rawajlanıwı hám iskerlik kórsetiwi ushın zárúrli tiykar bolıp xızmet etedi. Eń joqarı dárejede paydadorlikga erisiw ushın kóp faktorli jıynaq retinde, ásirese eginlerdi kútimlewge, ıqlım sharayatlarına, tiyisli informaciyalar zárúr esaplanadi.
Awıl xójalıǵında axborot texnologiyalari- texnologiyalar tiykarında basqarıwdı jetilistiriw hám de perspektivalı ilimiy jónelislerdi rawajlandırıwǵa úlken jay jaratıp beredi.
Jámiettiiń tiykarǵı social óndiriwshi kúshi sanalmish insan bárkámallıǵı jolındaǵı informaciyalastırıw processleri rawajlanıwdıń tiykarǵı negizi bolıp xızmet etedi. Ol insanlarǵa eń zamanagóy kompyuter texnika quralların ámeliyatda keń qóllaw boyınsha mamanlıǵın asırıwǵa hám óziniń tawsılmas qábiletin ámelde sınap kóriwge úlken múmkinshilik tuwdıradı. Insannıń informaciyanı qayta islew boyınsha múmkinshiliklerin
kúshaytiruvchi zamanagóy texnologiyalar menen qurallandırıw, informaciyalastırıw sanaatın jedel rawajlandırıwdı talap etiwshi eń áhmiyetli texnikalıq, ekonomikalıq wazıypa esaplanadı. Awıl xojalıǵında informaciya texnologiyalarınan paydalanıw awıl xojalıǵı óndirisi processlerine tiyisli informaciyalar sapası, onıń anıqlıǵı, ob'ektivligi, isenimliligi hám operativligi basqarıw qararların waqıtında qabıllaw hám ámelde qóllaw múmkinshiligin támiyinleydi. Sonday eken, informaciyalashtiriwdıń milliy sistemasın qáliplestiriw sol kúnniń eń aktual wazıypalardan biri bolıp, jámiyet taraqiyotining tiykarǵı faktorı esaplanadı. Informaciya texnologiyaların engiziwdiń tiykarǵı kriteryası hár bir qánigeligine hár qanday bazar munasábetleri sharayatında mámleket basqarıwına baǵdarlanǵan máselelerin sheshiwge qaratılǵan bolıwı kerek.
Informaciya texnologiyalarınıń maxsuli insan iskerliginiń barlıq tarawlarında qollanılatuǵın, shólkemlestirilgen, ekonomikalıq jáne social dúzılıwǵa iye bolǵan informaciya sistemasın óz ishine aladı. Informaciya sistemaları hám texnologiyaları jıldan-jılǵa adamlıq iskerliginiń túrli tarawlarında jáne de keń qollanilip barılmaqta. Olardı jaratıw, jumısqa túsiriw hám keń qóllawdan maqset — jámiyet hám insannıń pútkil ómir iskerligin informaciyalastırıw boyınsha máselelerin nátiyjeli sheshiw bolıp tabıladı.
Sonı da aytıw kerek, keyingi jıllarda mámleketimizde informacion-kommunikaciya texnologiyaların jáne de rawajlandırıw, internet tarmaǵından nátiyjeli paydalanıwǵa bólek itibar qaratılıp atır. Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2002 jıl 30 maydaǵı “Kompyuterlashtirishni jáne de rawajlandırıw hám informacion-kommunikaciya texnologiyaların engiziw tuwrısında”gi Pármanı, 2005 jıl 16 noyabr degi “Informacion-kommunikaciya texnologiyaların jáne de rawajlandırıwǵa tiyisli qosımsha ilajlar tuwrısında”gi, 2005 jıl 28 sentyabr degi “Ózbekstan Respublikasınıń jámiyetlik informaciya tarmaǵın shólkemlestiriw tuwrısında”gi qararları, sonıń menen birge, Ózbekstan Respublikası Ministrler Mákemesiniń 1999 jıl 5 fevral daǵı “Maǵlıwmatlar uzatıw milliy tarmaǵın shólkemlestiriw hám jáhán informaciya tarmaqlarınan paydalanıwdı tártipke salıw tuwrısında”gi, 1999 jıl 26 mart daǵı “Ózbekstan Respublikası informaciya resurslarini tayarlaw hám olardı maǵlıwmatlardı uzatıw tarmaqlarında, sonday-aq, internette tarqatıw tártibi tuwrısındaǵı qaǵıydanı tastıyıqlaw tuwrısında”gi, 2002 jıl 23 sentyabr degi “Baylanıs hám informaciyalastırıw salasında basqarıwdı shólkemlestiriwdi jetilistiriw tuwrısında”gi, 2005 jıl 22 noyabr degi “Informaciyalashtiriw awil xójaliǵinda axborot texnologiyalari 34 salasında normativ - huqıqıy bazanı jetilistiriw tuwrısında”gi, 2005 jıl 28 dekabr degi “Zıyanet” informaciya tarmaǵın jáne de rawajlandırıw tuwrısında”gi, 2006 jıl 22 sentyabr degi “Mámleket hám xojalıq basqarıwı shólkemleriniń jámiyetshilik menen baylanısların rawajlandırıw ilajtadbirlari tuwrısında”gi, 2007 jıl 23 avgustdaǵı “Mámleket hám xojalıq basqarıwı, jergilikli mámleket hákimiyatı shólkemleriniń informacion-kommunikaciya texnologiyalarınan paydalanǵan halda yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar menen óz-ara sherikligin jáne de jetilistiriw ilajları tuwrısında”gi, 2007 jıl 17 dekabr degi “Internet tarmaǵında Ózbekstan Respublikasınıń Húkimet portalın jáne de rawajlandırıw ilajları tuwrısında”gi, 2013 jıldaǵı “Mámleketimizdiń programmalıq támiynat quralları islep shıǵıwshıların xoshametlewdi jáne de kúsheytiw ilajları tuwrısında”gi, 2013 jıl 27 iyun daǵı “Ózbekstan Respublikasınıń milliy informacion-kommunikaciya sistemasın jáne de rawajlandırıw ilajları tuwrısında”gi sheshimi hám basqa sol sıyaqlı hújjetler ámelde jámiyetimizdi zaman talaplarına uyqas túrde informaciyalastırıwǵa xızmet etedi.
Búgingi kúnde mámleketimizde alıp barılıp atırǵan bunday keń kólemli reformalar kóp jixatdan úzliksiz agrar tálim sistemasın qáliplestiriwdi talap etedi. Jańasha pikir júritetuǵın, bazar sharayatlarında tabıslı xojalıq júrgize alatuǵın maman, tereń bilimli mutahassislarni, ásirese, informacion-kommunikatsion texnologiyalarınan keń paydalana alatuǵın kadrlardı tayarlaw dáwir talabı bolıp qalıp atır.
Kórsetip ótilgen ilajlar mámleket ekonomikası natiyjeliligi ósiwinde kompyuter hám informacion-texnologiyalarining roli asıwın, insan iskerligin texnikalıq apparatlar hám xızmetlerdiń eń zamanagóy túrleri menen buyımlanıw, respublikanıń jáhán islep shıǵarıw processlerine tabıslı integraciyalashuvi imkaniyatın beredi. Sonday eken, awıl xojalıǵı tarawı boyınsha tálim alıp atırǵan studentlerdi dáwir talabına juwap bere alatuǵın jetik mutahassis, kámal insan bolıp tárbiyalanishlarida, informaciyalashtirishning milliy sistemasın qáliplestiriwde, ekonomika hám jámiyet ómiriniń barlıq tarawlarında zamanagóy informaciya texnologiyaların, kompyuter texnikası hám telekommunikatsiya quralların ǵalabalıq túrde engiziwde hám de olardan paydalanıwda, puqaralardıń informaciyaǵa artıp baratırǵan talap - mútájliklerin jáne de tolıqlaw qandırıwda, jáhán informaciya jámiyetshiligine kirisiwde hám de jáhán informaciya resurslarınan payda kóriwshi bolıwdı keńeytiwde «Awıl xojalıǵında informaciya texnologiyaları» pánin oqıtıw úlken áhmiyetke iye.
Informaciyalastırıw salasındaǵı mámleket siyasatınıń tiykarǵı baǵdarları tómendegilerden ibarat :
- hár kimniń informaciyanı erkin alıw hám tarqatıwǵa tiyisli konstituciyalıq huqıqların ámelge asırıw, informaciya resurslarınan erkin paydalaniliwdi támiyinlew;
- mámleket shólkemleriniń informaciya sistemaları, tarmaq hám aymaqlıq informaciya sistemaları, sonıń menen birge yuridikalıq hám de fizikalıq adamlardıń
1 - súwret. Esaplaw mashinaları.
Biraq adamzat, jetilisken mexanik mashina insan járdemshisin (robotni) jaratıw ármanı menen jasap kelgen edi. 1623 jılda nemis alımı Vil'gel'm Shikard (1592-1636 ) tárepinen oylap tabıw kilingan mexanik úskene mexanik esaplaw mashinalar dáwirin basladı. Biraq Shikard mashinası da tiykarınan birinshi bolmaǵan, sebebi ullı Italiyalıq súwretshi, alım hám matematikalıq Leonardo de Vinchining baspa etilmegen qol jazbasında 13 cifrlı sanlardı qosıw hám ayırıw ámellerdi orınlawshı mexanik úskenediń sızılması tabılǵan. Sonı búydew kerekki Leonardo de Vinchi hám de Vil'gel'm Shikard úskeneleri turmısda qollanilmay qalıp ketken.
Mexanik esaplaw mashinalardı jaratılıw tariyxınıń dáslepki saxifalaridan biri frantsuz filosofi, jazıwshısı, matematikalıqı hám fiziki Bleyz Paskal (1623-1662) atı menen baylanıslı. Ol 1642 jılda birinshi jámlewshi (qosıw hám ayırıw ) mashinanı jarattı. 1673 jılda bolsa basqa alım nemis Gotfrid Vil'gel'm Leybnits (1646 -1716 ) 4-arifmetik ámeldi
orınlawshı mashinanı jarattı. XIX ásirden baslap bul mashinalarǵa uqsas mashinalardıń júdá kóp túrleri jaratılǵan. 1820 jılda Sharl' de Kolmar tárepinen birinshi kal'kulyator - ARIFMOMETR jaratıldı.
2 - súwret. Birinshi arifmometr.
1642 jılı frantsuz matematigi hám fizikalıq alımı B. Paskal' qosıw hám ayırıw ámellerin atqaratuǵın mexanik mashina jaratqan.
1673 jılda nemets alımı Vil'gel'm Leybnits tórt arifmetik ámellerdi atqaratuǵın mexanik arifmometrdi jarattı.
XIX asirde arifmometr júdá keń tarqaldı. Onı xatto eń quramalı esap jumıslarına da qullay basladı. Bunday jaǵdaylarda aldın, etiletuǵın islerdiń atqarılıw ketma - ketligi tolıq jazılıp olinar hám sol tiykarda jumıs atqarılar edi. Ádetde bul qóllanba atqarılatuǵın jumıstıń programması dep atalardı.
1834 jılı Angliyalıq alım Sh. Bebbidj analitik mashinanı oylap tabıw etdi. Bul mashina programma tiykarında isleytuǵın birinshi esaplaw mashinasınıń joybarı edi.
Keyinirek 1883 jılı Sh. Bebbidj házirgi zaman degi esaplaw mashinasınıń ideyasın hám joybarın jarattı, biraq sol dáwir texnikalıq dárejesi bunday mashinalardı jaratıw imkaniyatın bermas edi. Onıń pikirine kóre bul apparat hámme esaplaw jumısların adamdıń qatnasıwisiz ózi avtomatikalıq túrde orınlawı kerek edi. Onıń ushın ol apparat esaplaw jumısınıń programmasın túsinip, sol programma tiykarında hámme islerdi atqara alıwı kerek edi.
1885 jılda amerikalıq oylap shıǵarıwshı Uil'yam Barrouz klaviatura hám qaǵazǵa baspadan shıǵarıw úskenelerinen ibarat arifmometrdi jarattı.
XIX ásirdiń aqırında hám XX ásirdiń ortalarında pán hám texnikanıń barlıq tarawlarında júdá kóplab ashılıwlar hám dóretpeler etildi. Bunıń nátiyjesinde kóp mexnat talap etetuǵın mashinalardı jaratılıwma zárúrshiligi payda boldı. Sh. Beybidjning joybarı tiykarında kóplegen ilimpazlar esaplaw mashinaların jaratılıwma háreket kilgan. 1988 jılda amerikalıq injener German Xollerit birinshi elektromexanik esaplaw mashinanı - TABULYaTORNI jarattı. Bul mashina rele tiykarında isleytuǵın bolıp perfokartalarda jazılǵan malumotlar tiykarında isley alar edi.
1930 jılda amerikalıq alım Vannevar Bush tárepinen kompyuterdiń úlken elektromexanik analogi - differentsial analizatori jaratılǵan. Bul mashinada maǵlıwmatlardı saqlaw ushın elektron lampalar qollanılǵan. 1941 jılda nemis injeneri Z3 atlı birinshi bolıp programmalarda isleytuǵın esaplaw mashinasın jarattı. 1943 jılda Ullı Britaniya jasırın laboratoriyalarında Alan T'yuring basshılıǵında elektron lampalarda isleytuǵın Kolos atlı birinshi EEM (elektro esaplaw mashinası ) jaratıldı. 1944 jılda AKShning áskerleri ushın amerikalıq injener Govard Eyken elektromexanik rele tiykarında salmaǵı 35 tonnalıq EEMni jarattı. Bul mashinanı atı MARK-1 edi. Lekin onıń tezligi sol zaman talaplarına juwap bermas edi.
Sonnan keyin XX ásirdiń 50-jıllarına kelip Amerika, Angliya, Germaniya hám burınǵı SSSRda birinshi elektron esaplaw mashinaları jaratıla baslandı.
1945 jılı Germaniyada K. Tsuze tárepinen " Ts-4", 1949 -51 jıllarda burınǵı SSSR de S. Lebedev baslıqlıǵında " MESM" hám 1950 jılı Angliyada " AKE" kompyuterleri jaratıldı.
Esaplaw mashinası - kompyuterlerdiń islew principin ulıwma halda túsinikli hám ápiwayılastırıp bergen alım ataqlı Djon fon Neyman bolıp tabıladı. Bul principti ádetde fon Neyman principi dep da júritiledi. Ol eki principden ibarat :
Hámme kerekli maǵlıwmatlardı hám máseleni sheshiw programmaların birden-bir
yadta saklab turıw ;
3 - súwret. Dáslepki elektron esaplaw mashinaları.
1946 jılda amerikalı ilimpazlar Djon Mochli hám Prespera Ekerta ENIAC atlı birinshi universal elektron esaplaw mashinasın jarattılar. Bul mashina elektron lampalar tiykarında jumıslar edi. Ol MARK-1 den mıń ret operativrok jumıslar edi, lekin onıń da kemshilikleri bar edi: salmaǵı - 30 tonna ; uzınlıǵı 170 kvadrat metr kólemdi iyelep, 18 000 elektrolampalardan quram tapqan edi; islew procesi júdá quramalı jáne bul mashina júdá tez islemes edi (sekundına 300 kóbeytiw yamasa 5000 qosıw ámelleri orınlawı múmkin edi). Sol kemshiliklerdi jónge salıw etiw ushın ilimpazlar júdá kóp mexnat etiwdi.
Birinshi EEM lar áwladı lampalar járdeminde islegen. 1947 jılda BELL laboratoriya xızmetkerleri V. Shokli, J. Bardini hám V. Berteyn tárepinen birinshi tranzistor jańalıq ashıldı. 1948 jıldan bolsa elektron lampalar ornına jańalıq ashılǵan tranzistorlar qollanıla baslandı hám sol sebepli 2 áwlad EEM lari tranzistorlı EEMlar dep atalǵan. 1949 jılda Djey Forrester tárepinen magnitlı yad úskeneleri jaratıldı hám sol jılda Kembridj universitetinde birinshi yadqa iye EEM - EDSAC atlı EEM jaratıldı.
1959 jılda Robert Noys (INTEL firmasın jaratqan insan ) bir plastinada bir neshe tranzistorlardı jaylastırıp integral sxemalar yamasa chiplarni jaratqan. 1968 jılda Ótkirughs firma tárepinen integral sxemalarda isleytuǵın birinshi kompyuterdi chikardi hám sol sebepli úshinshi EEMlar áwladı úlken integral sxemalı dep ataladı. Sol jılda amerikalı injeneri Duglas Endjelbart házirgi sichkoncha kurilma wazıypasın orınlawshı úskeneni jarattı. 1970 jıldan baslap INTEL firma yaddıń integral sxemalardı shıǵara basladı. Sol firmada islegen Marshian Edvard Xoff sol jılda mikroprotsessorni jańalıq ashqan (bir kremniy chipda bir neshe integral sxemalardı jaylastırdı ). Sol jıldan baslap mikroprotsessorlarda isleytuǵın tórtinshi EEMlar áwladı baslandı, olar kishi integral sxemalı áwlad dep ataladı.
1973 jıldan baslap EEM tariyxınıń jańa beti, personal kompyuterler beti baslandı. Sol jılda Frantsiyanıń Truong Trong Ti firması tárepinen birinshi personal kompyuter jaratıldı. Usınıń menen birge 1973 jılda dúnyaǵa teńikli XEROX firması tárepinen Alto atlı jeke kompyuter jaratılǵan. Bul kompyuterde birinshi bolıp fayllar hám programmalardı áynekler kóriniste ashıw principi qollanılǵan.
4 - súwret. Birinshi personal kompyuterler.
1977 jılda Apple Computer firması tárepinen Apple - II atlı jeke kompyuterler ǵalabalıq túrde chikarila baslaǵan. Bul kompyuterler plastmassa korpus, klaviatura hám displeyge iye bolǵan.
1980 jılda Osborne Computer firması birinshi portativ kompyuterlerdi chikara basladı. Bul kompyuter salmaǵı 11 kg, júdá kishkene kólemge iye bolǵan hám baxası atiga 1795 dollar bolǵan. 1981 jıldan baslap IBM (International Business Machines) firması tárepinen personal kompyuterler ceriyalab shıǵarıla baslandı hám pútkil dúnyaǵa keń sotila baslandı. Sonnan berli kompyuter turmısımızdıńda bekkem jaylasıp, informaciyanı kayta islewdiń eń zamanagóy quralına aylandı. Sol sebepli personal kompyuterler standartı sol kompyuter atı menen ataladı - IBM PC (personal computer).
EEM áwladları.
Kompyuterler ozınig elementler bazaları boyınsha áwladlarǵa ajıratılǵan.
I áwlad (1945 - 1956 jıllar) kompyuterleri elementler bazaları elektron lampalar ekenligi menen xarakterlenedi. Bul áwlad mashinaları úlken zallarni iyelegeni halda, júzlegen kilovatt elektr energiya sarp etiw eter hám tonnalap salmaqlıqqa iye hám de sekundına 1-2 mıń ámel atqarar, yadınıń kólemi 1-2 mıń sózdi (maǵlıwmattı ) saqlawǵa ılayıq edi. Bul áwlad mashinalarına " Ural- 1", " Ural-2", " BESM-1", " BESM-2", " M-1", " M-2", " M -20" sıyaqlı mashinalardı mısal etip keltiriw múmkin.
II áwlad (1957 - 1968 jıllar) kompyuterleri elementler bazaları tranzistorlardan ibarat edi, operativligi sekundına 10 -20 mıń ámel orınlaw, yadınıń kólemi 4-8 mıń sózdi saqlawǵa ılayıq edi. Ekinshi áwlad esaplaw mashinaları esaplaw jumısından tısqarı islep shıǵarıw processlerin basqarıw, ekonomikalıq máselelerdi sheshiw, háripler menen isley alıw" qábileti" ga da iye boldı. Bul áwlad mashinalarına " BESM-3", " BESM4", " Ural-16", " Minsk-22", IBM -608, " BESM-6" mısal etip keltiriw múmkin.
III áwlad (1969 - 1980 jıllar ) kompyuterleriniń elementler bazaları integral sxemalardan ibarat bolıp, operativligi sekundına 10 mıńnan baslap, eń aqırǵı mashinaları 2-2. 5 million ámel orınlawge shekem jetti. Yadınıń kólemi de 8-10 mıń bayttan (bul áwlad yad ólshemi halqaro ólshem báyitlerde beriletuǵın bolǵan ) 8 million báyitlerge shekem jetti. Bul áwlad mashinalarına YeS (birden-bir ceriya) esaplaw mashinaları - " YeS-1010", " YeS-1020", " YeS-1030", " YeS- 1035", " YeS-1050", " YeS-1060", " YeS-1066" larni mısal etip kórsetiw múmkin.
IV áwlad (1981 - 1990 jıllar) kompyuterleriniń elementler bazaları úlken integal sxemalar (KIS) den ibarat. Olardıń operativligi sekundına 6, 5 million ámel orınlawge shekem jetti, yadınig kólemi 64 Mb baytǵa shekem kengaydi. Bul áwlad mashinalarına Super EEMlar, " El'brus" esaplaw mashinası, " IBM PC" sıyaqlı kompyuterlerdi kórsetiw múmkin.
V áwlad (1990 jıllardan baslanǵan) kompyuterleriniń elementler bazaların oǵada úlken integral sxemalar (UKIS) quraydı. Bul áwlad kompyuterleri házirgi zamande keń qollanıladı. Bul áwlad kompyuterleri elektron hám jaqtılıq nurları energiyasınan paydalanıwǵa, dúzilisi bolsa lazer texnikasına, nurlanatuǵın diodlarga tiykarlanǵan. Ámel orınlaw tezligi sekundına 1 milliardǵa shekem, yadınig kólemi 10 millliondan 3-4 milliard
(Gbayt) baytǵa shekem kengaydi. Jeke kompyuterleriniń jaratılıwı texnikada revolyutsion xarakterge iye boldıqı, olar ommabob esaplaw mashinalarına aylanıp koldi.
Házirgi waqıtta islep shıǵarıw hám kúndelik turmısda dúnyada 100 millionlap jeke kompyuterler isletilip atır.
|
| |
