|
Awıl xojalıģına tiyisli informaciyalardı toplaw, saqlaw hám qayta islew basqıshları
|
| bet | 5/73 | | Sana | 04.02.2024 | | Hajmi | 13,96 Mb. | | #151371 |
Bog'liq LEKCIYA IKTAwıl xojalıģına tiyisli informaciyalardı toplaw, saqlaw hám qayta islew basqıshları
JOBASÍ
1.Maǵlıwmatlar menen ótkeriletuǵın ámeller
2. Maǵlıwmatlardıń tiykarǵı strukturaları
Informaciya procesi dawamında maǵlıwmatlar túrli usıllar járdeminde bir túrden ekinshisine aylantırıladı. Maǵlıwmatlardı qayta islew óz ishine hár qıylı daǵı kóplegen ámellerdi kiritedi. Ilimiy-texnikalıq rawajlanıw rawajlana barǵan hám adamlıq jámiyetinde baylanıslar quramalılasqan tárepke maǵlıwmatlardı qayta islewge ketetuǵın miynet sarpı to'xtovsiz asıp baradı. Bul, bárinen burın, islep shıǵarıwdı hám jámiyeti basqarıw shárt-shárayatlarınıń turaqlı túrde quramalılasıp baratırǵanlıǵı menen baylanıslı. Maǵlıwmatlardı qayta islew kóleminiń ulıwma artıwın keltirip shıǵarıwshı ekinshi faktor da ilimiy-texnikalıq rawajlanıw menen, áyne maǵlıwmatlar tasıwshılardıń hám de olardı saqlaw hám jetkiziw qurallarınıń jańaların payda bolıwı, engiziliwi menen baylanıslı.
Maǵlıwmatlar menen ótkeriliwi múmkin bolǵan ámeller strukturasınan tómendegi túpkiliklilerin ajıratıp kórsetiw múmkin:
• maǵlıwmatlar toplaw - qarar qabıllaw ushın zárúr muǵdardaǵı tolıq informaciya jıynaw;
• maǵlıwmatlardı formaǵa salıw (formalızatsiya qılıw ) - túrli dereklerden túsip atırǵan maǵlıwmatlardı olardı bir-biri menen salıstırıwlaw múmkin bolıwın támiyinlew, yaǵnıy olardan paydalana alıw dárejesin asırıw ushın birdey formaǵa keltiriw;
• maǵlıwmatlardı filtrlew (tazalaw ) - qarar qabıllaw ushın zárúrshiligi joq bolǵan" artıqsha" maǵlıwmatlardı shıǵarıp taslaw, bunda " shawqım" dıń dárejesin tómenlewi, maǵlıwmatlardıń shınlıǵı hám adekvatlıǵı ósiwi kerek;
• maǵlıwmatlardı saralaw - paydalanıwǵa qolay bolıwı ushın maǵlıwmatlardı berilgen belgiler boyınsha tártipke keltiriw; bul informaciyaǵa murajaatni ańsatlashtiradi;
• maǵlıwmatlardı arxivlastırıw - maǵlıwmatlardıń qolay hám paydalanıwǵa ańsat formada saqlanıwın shólkemlestiriw; maǵlıwmatlardı saqlawǵa ketetuǵın ǵárejetlerdi tómenletiwge xızmet etedi hám informaciya procesiniń ulıwma isenimliligin asıradı.
• maǵlıwmatlardı qorǵaw - maǵlıwmatlardıń joǵatıp qoyılıwınıń aldın alıwǵa, olardı qayta jaratılıwma hám modifikatsiyalawǵa jóneltirilgen sharalar kompleksi;
• maǵlıwmatlardı transportirovka qılıw - informaciya procesiniń bir-birinen uzaqlasqan qatnasıwshıları ortasında maǵlıwmatlardı qabıllaw hám uzatıw bolıp tabıladı. Bunda informatikada maǵlıwmatlardıń bazasın server, qarıydardı klient dep ataw qabıl etilgen;
• maǵlıwmatlardı qayta dúziw - maǵlıwmatlardı bir formadan basqasına ótkeriw bolıp tabıladı. Maǵlıwmatlardı qayta dúziw kóbinese informaciya tasıwshınıń túri ózgeriwi menen baylanıslı boladı. Mısalı, kitaplardı ádetdegi qaǵaz sırtqı kórinislerde saqlaw múmkin, biraq onıń ushın elektron formadan hám mikro qayıstan da paydalanıw múmkin. Maǵlıwmatlardı kóp márte qayta dúziw (basqa formaǵa salıw ) zárúrshiligi, sonıń menen birge, olardı transportirovka qılıw waqtında, ásirese, bul jumıs bul túrdegi maǵlıwmatlardı transportirovka etiwge mólsherlengen qurallar menen ámelge asırılıp atırǵan waqıtta payda boladı. Mısal jol menende sonı eskertiw múmkin, maǵlıwmatlardıń cifrlı aǵısların telefon tarmaqları (olar aldısında tek analog signallardı diapazonda uzatıwǵa mólsherlengen edi) kanalları arqalı transportirovka qılıw ushın cifrlı maǵlıwmatlardı dawıs signallarına uqsas zatqa aylandırıw zárúr boladı. Bul jumıstı arnawlı úskeneler - telefon modemlari atqaradı.
Maǵlıwmatlardıń tiykarǵı strukturaları
Maǵlıwmatlar tártipke salınǵanda, yaǵnıy olar berilgen strukturanı shólkemlestirgeninde maǵlıwmatlardıń úlken jıynaqları menen islewdi avtomatlastırıw ańsatlaw boladı. Maǵlıwmatlar strukturalarıniń ush tiykarǵı tipi bar. Bular, sızıqlı, ierarxik hám keste tipleri bolıp tabıladı. Olardı ápiwayı kitap mısalında kórip shıǵıw múmkin.
Eger kitaptı bólek betlerge ajıratıp, olardı almastırıp taslasak, kitap óz mazmun-mánisin joǵatadı. Tuwrı, ol aldınǵı sıyaqlı maǵlıwmatlar jıynaqlıǵınsha qolaveradi, biraq odan informaciya alıw ushın adekvat usıldı tańlap alıw júdá qıyınshılıqlı (eger kitaptan hár bir harfni bólek qırqıp alsaq, jaǵday bunnan da qıyınshılıqlılasadı - bunday jaǵdayda kitaptı oqıw ushın adekvat usılınıń tabılıwınıń ózi amri mahol boladı ).
Eger biz betlerdi izbe-izlilikde yig'sak, maǵlıwmatlar strukturasınıń eń ápiwayı sızıqlısın payda etemiz. Bunday kitaptı biz endi oqıwımız múmkin, biraq ózimiz zárúr maǵlıwmatlardı tabıw ushın onı basınan aqırıǵa shekem oqıwimizga tuwrı keledi. Bul bolsa mudam da qolay emes.
Maǵlıwmatlardı tez ızlep tabıw ushın ierarxik struktura bar bolıp tabıladı. Mısalı, kitaplardı bólimler, bólimler, baplar, paragraflar hám taǵı basqalarǵa bolıw múmkin. Strukturanining salıstırǵanda quyiroq dárejedegi elementleri strukturanıń joqarılaw dárejedegi elementleri quramına kiritiledi: bólimler baplardan, baplar paragraflardan dúziledi hám taǵı basqa.
Úlken dızbekler ushın ierarxik strukturada maǵlıwmatlar izlew sızıqlı strukturadagiga qaraǵanda talay ápiwayı, biraq bul jerde de, álbette, kórip shıǵıw zárúrshiligi menen baylanıslı móljeldı anıq ala biliw, tuwrı jol tańlay alıw zárúr bolıp tabıladı. Ámeliyatda bul wazıypa kópshilik kitaplarda ierarxik strukturanıń elementlerin sızıqlı strukturanıń elementleri menen baylaw járdemshi kesiwiwshi, yaǵnıy bólimler, baplar hám paragraflardıń nomerleri menen baylaw keste bar ekenligi menen ápiwayılastırıladı. Ápiwayı ierarxik strukturalı, izbe-izlik menen oqıwǵa mólsherlengen kitaplarda bul kesteni bas bet, tańlap oqıw múmkin bolǵan, quramalı strukturalı kitaplarda onı mazmun dep ataydilar.
Sızıqlı strukturalar (maǵlıwmatlar dizimi, maǵlıwmatlar vektorı )
Sızıqlı strukturalar - bul bizge jaqsı tanıs bolǵan dizimler bolıp tabıladı. Dizim bul maǵlıwmatlardıń eń ápiwayı strukturası bolıp tabıladı. Bul struktura maǵlıwmatlardıń hár bir elementi dızbekte óz qatań nomeri menen belgilengenligi menen ajralıp turadı. Shashıp jiberilgen kitaptıń bólek betlerine nomerler qoyar ekenbiz, biz dizimdiń strukturasın jaratamız. Mısalı, shınıǵıwlarǵa qatnasıw jurnalı dizim strukturasına iye, sebebi gruppanıń kólemi talapları ol jaǵdayda óz jeke nomerleri menen belgilengen. Cifrlardıń jeke deyilishining boisi sonda, bir gruppa daǵı eki student bir nomer astında belgilengenler etiliwi (dizimge alınıwı ) múmkin emes.
Maǵlıwmatlardıń qálegen strukturasın jaratıp atırǵanda maǵlıwmatlardıń elementlerin bir-birlerinen qanday ajıratıw kerek hám kerekli elementlerdi qanday etip ızlep tabıw kerek degen eki máseleni sheshiw kerek boladı, mısalı, qatnas jurnalında bul sonday sheshiledi: dizimdiń hár bir jańa elementi jańa qatardan kiritiledi, yaǵnıy qatardıń aqırı bóliwshi wazıypasın atqaradı. Ol jaǵdayda zárúr elementti qatardıń nomerine qaray ızlep tabıw múmkin.
1. 1-keste
Tuwılǵan jılı Atı -sharıfi, ákesiniń atı
1 Aistov Aleksandr Alekseevich
2 Bobrov Baris Barisovich
3 vorob'eva valentina Ivanovna
……………………………………………… …………………………………………….
27 Sorokin Sergey Semyonovich
Qálegen arnawlı belgi de bóliwshi bolıwı múmkin. Bizge sózler ortasındaǵı bóliwshiler - bos jaylar (probel) jaqsı málim. Orıs tilinde hám basqa Evropa tillerinde gáplerdiń ulıwma qabıl etilgen bóliwshisi noqat bolıp tabıladı. Biz kórip shıqqan klass jurnalında bóliwshi retinde maǵlıwmatlardıń ózinde uchramaydigan qálegen belginen, mısalı " q" belgisin isletiw múmkin. Ol jaǵdayda dizim tómendegishe kóriniske iye boladı :
Aistov Aleksandr Alekseevich Bobrov Baris Barisovich vorob'yova valentina Ivanovna Sorokin Sergey Semenovich.
Bunday halda № cifrlı elementti izlep tabıw ushın dizimdi basınan baslap kórip shıǵıw hám dus kelgen bóliwshilerdi qayta sanap shıǵıw kerek boladı. №1 bóliwshi sanap alınǵannan keyin zárúr element baslanadı. Keyingi bóliwshi dus kelgeninen keyin ol tawsıladı.
Eger dizimdiń hámme elementleri birdey uzınlıqqa iye bolsa, háreket qılıw jáne de ańsatlaw boladı. Bunday jaǵdayda dizimde ajıratıwshı ulıwma kerek emes. N cifrlı elementti tabıw ushın dizimdi basınan kórip shıǵıw hám A (N-1) belgin esaplab shıǵıw kerek, bunda A-bir elementtiń uzınlıǵı bolıp tabıladı. Keyingi belginen zárúr element baslanadı. Onıń uzınlıǵı da A ga teń, sol sebepli onıń aqırın anıqlaw qıyın emes. Teń uzınlıqtaǵı elementlerden shólkemlesken ápiwayılastırılgan dizimler, maǵlıwmatlar vektorları dep ataladı. Olar menen islew júdá qolay.
Sonday etip, maǵlıwmatlardıń sızıqlı strukturaları (dizimler) elementtiń adresi onıń nomeri menen qatań belgilep qoyılatuǵın, tártipke salınǵan strukturalar bolıp tabıladı.
|
| |
