1 - Amaliy mashg‘ulot
Mashina detalari va asboblari uchun ishlash sharoitiga qarab
material
va termik va kimyoviy-termik ishlash tartibini tanlash bo‘yicha
masala yechish
Amaliy mashg‘ulotni o‘tishdan maqsad:
Talaba mashina detalari va asboblari uchun ishlash sharoitiga qarab,
material markasini tanlashni, tanlangan materialni asoslab berishni hamda
malum detal uchun termik va kimyoviy-termik ishlov berish tartibini
aniqlashi bo‘yicha masala yechishni o‘rganishi kerak.
Amaliy mashg‘ulotni o‘tish bo‘yicha nazariy qism:
Mashinasozlikda qollaniladigan metall
va ularning qotishmalaridan
iborat bo`lgan materiallarga va ularning turlariga talab oshib bormoqda.
Materiallar bir qancha parametrlar asosida ajratib olinadi. Masalan,
materialning kimyoviy tarkibi, kerakli mexanik va texnologik xossalari,
detalning qayta ishlashdagi narhi va boshqa parametrlar asosida ajratib
olinadi. Zarur hollarda boshqa omillarni ham ko‘rib chiqish talab etiladi.
Bu
omillarga,
materialning
kamyob
yoki
kamyob
emasligi,
tayyorlanadigan detal uchun termik ishlash pechlari va asbob-
uskunalarining mavjudligi kabilar kiradi. Shuning uchun material tanlash
birinchi navbatda, material guruhini to‘g‘ri tanlashni talab etadi, ammo
bu material markasini to‘g‘ri ekanligini anglatmaydi.
Quyida keltirilgan masalalarda material tanlash
va uni qayta ishlash
holatlari keltirilgan. Har bir masalada ekspluatatsiya natijasida detallning
mustahkamligi ko‘rsatib o‘tilgan. Masalalarda detalarning birmuncha
soddaroq ish jarayonlari keltirilgan. Har bir sanoat tarmog‘ida shu
tarmoqning talabalariga javob beruvchi material turlari ishlab chiqilgan.
Bundan tashqari, masalalarda berilgan detal
qotishmalarining xarakterli
tomonlari ko‘rsatib o‘tilgan.
Masalani yechish uchun mashina detalining ishlash sharoitini ko‘rib
chiqish hamda ish jarayonidagi kuchlanishlarni aniqlash zarur. Chunki,
detalni qayta ishlash va uning uchun material tanlash aynan, shu omillarga
asoslangan bo`ladi. Ko‘pgina adabiyotlarda asosiy materiallar, ularning
ishlatilishiga ko‘ra tasniflanadi. Masalan, konstruksion va uglerodli
po`latlar, asbobsozlik po`latlari, issiqqa-bardosh po`latlar, zanglamas
po`latlar, temir yo‘1 transporti uchun ishlatiladigan po`latlar, ressora-
prujinali po`latlar, sharikopodshipnikli po`latlar
hamda kompozitsion-
polimer materiallar va boshqalar. Bunday tasniflash muxandis ishini
osonlashtiradi va uni kerakli materiallar sinfiga yo‘naltiradi hamda uzoq
tahlil va tanlashni oldini oladi. Ushbu maqsadda materialning asosiy
tasnifi,
kimyoviy tarkibi, tuzilishi va texnikada qodlanilishini o‘rganib
chiqish tavsiya etiladi.
Masalalarni yechishda, talabalar mashina detalining ishlash
jarayonining
muddatiga, talab etilgan xossalarning yuqori darajada
bo‘lishligiga alohida e’tibor qaratishlari lozim. Bularning barchasi
material tannarxini kamaytirishiga xizmat qiladi.
Materialshunoslik
sohasida keng bilimga ega bo‘lmagan talabalar uchun bunday yondashuv
birqancha kamchiliklarni keltirib chiqarishi mumkin. Shuni ta’kidlab
o‘tish kerakki, bu texnologiya ishlab chiqarish jarayonida material tanlash
uchun ko‘pgina xossalarni aniqlab beradi. Masalan, plastiklik,
payvandlanuvchanlik va boshqa quymakorlik xossalari. Bundan tashqari,
bir xil markadagi materiallarni boshqa turdagi detalar uchun ham
ishlatilishi mumkin. Ko‘p seriali va katta hajmli
detalarni tayyorlashda
termik tahlil usullarining kam xarajat turlarini ko‘rsatish kerak. Tarkibida
nikel, volfram, molibden bo`lgan qimmat legirlangan po`latlarni yoki
rangli metallarning mavjud qotishmalarini arzon materiallar bilan kerakli
talablarga javob bermagan hollardagina qo`llash tavsiya etiladi.
Tanlangan materialni asoslash kerak.
