Mavzu
:
Rezistiv zanjirlarda Kirxgof qonunlarini eksperimental
tadqiq etish
Ishning maqsadi
: tok va kuchlanish manbalari bo‘lgan rezistiv
zanjirlarda Kirxgof qonunlari amal qilishini tekshirish.
3.1. Qisqacha nazariy ma’lumot
Elektr zanjirlarining tahlili va sintez qilinishida nemis
olimi Kirxgof kashf
etgan qonunlar yotadi. Ular barcha – chiziqli va nochiziqli
elektr zanjirlari uchun
taalluqlidir.
Kirxgofning birinchi qonuni
- elektr zanjirining biror tuguniga ulanuvchi
barcha shoxobchalaridagi toklarning algebraik yig‘indisi nolga teng.
Bu qonunga ko‘ra, zanjirning biror tuguniga n ta
shoxobcha ulangan va ular toklari I1, I2, . . ., In bo‘lsa,
unda vaqtning ixtiyoriy oni uchun
∑𝑛
𝑘=1
e’tiborga olinib, tugunga kirayotgan va undan
chiqayotgan toklarishoralari teskari bo‘lishi
shart.
𝐼𝑘 Misol sifatida 3.1-rasmda biror elektr zanjirining C tugunidagi yo‘nalishlari
tanlangan: musbat ishorali (tugunga kiruvchi) I2, I4 va manfiy ishorali (tugundan
chiquvchi) I1, I4 toklari sxemasi keltirilgan. Kirxgofning birinchi qonuniga
muvofiq - I1+ I2+ I3 - I4= 0.
Kirxgofning 1-qonuni
Kirxgofning 1-qonuni zanjir tugunlariga tegishli boʻlib, unda shunday deyiladi:
“Tugunga kiruvchi barcha toklarning yig‘indisi tugundan chiquvchi barcha
toklarning yig‘indisiga teng”.
Kontur kuchlanishi
Quyida toʻrtta rezistor va kuchlanish manbaidan tashkil topgan zanjir berilgan. Biz
uni Om qonunidan foydalanib yechamiz. Keyin natijaga qarab mulohaza qilamiz.
Masalani yechishdagi birinchi qadam – tok kuchini topish. Keyin esa alohida
rezistorlardagi kuchlanishlarni hisoblaymiz.
Bu zanjirning elementlari ketma-ket ulanganligi bois
beshta elementning
barchasida faqat bitta \[\blueD i\] toki oqadi. \[\blueD i\] ni topish uchun toʻrtta
ketma-ket ulangan rezistorni bitta ekvivalent rezistor holatiga keltirish mumkin.
\[R_{ketma-ket} = 100 + 200 + 300 + 400 = 1000\,\Omega\]
Om qonuni orqali tokni topamiz:
\[\blueD i = \dfrac{V}{R_{ketma-ket}} = \dfrac{20\,\text V}{1000\,\Omega} =
0{,}020\,\text A = 20 \,\text{mA}\]
Endi bizga tok kuchi ma’lum. Keyingi qadamda toʻrtta rezistordagi kuchlanishni
topamiz. Dastlabki sxemaga qaytib, \[5\] ta elementning barchasidagi
kuchlanishlarni yozib chiqamiz.
Tartib: element kuchlanishlarini kontur boʻylab qoʻshish
1-qadam: boshlang‘ich tugunni belgilaymiz.
2-qadam: kontur boʻylab harakat yoʻnalishini tanlaymiz (soat mili boʻylab yoki
unga teskari yoʻnalishda).
3-qadam: kontur boʻylab harakatni boshlaymiz.
[yordam]
Quyidagi qoidalar asosida kuchlanishlarni oʻsuvchi yig‘indi tartibida joylashtiring:
•
Yangi elementga duch kelganingizda, birinchi kuchlanish ishorasiga qarang.
•
Agar ishora \[+\] boʻlsa, u holda bu element musbat kuchlanish
tushuviga ega
boʻladi. Element kuchlanishi
ayiriladi.
