|
Bolalarga ilk iqtisodiy, huquqiy va ekologik tarbiya berish usullari
|
| Sana | 12.05.2023 | | Hajmi | 25.5 Kb. | | #58909 |
Bog'liq Mektepki shekemgi jastaǵı balalarǵa huqıqiy tálim beriw Ahamoniylar, AQSH 80-90 yil, Matematik savodxonlik, MAVZU, Hamidov Begzod Abdiboqi o`g`li, 13, Бино ва иншоотларнинг номи, Сурхондарё вилояти Қўриқлаш бошқармаси бошлиғининг 2023 йил 07 январ кунидаги 2, 1489738009 65863, SANOATDA FOYDALI QAZILMALARNI VA ASOSIY MINERALLARNI QO`LLANILISHI., 111, «Zarbulmasal», 16-mavzu, Документ Microsoft Office Word (2)
Tema:Mektepki shekemgi jastaǵı balalarǵa huqıqiy tálim beriw
Joba :
1. Mektepge shekem jas daǵı balalarǵa ekonomikalıq tárbiya beriw usılları.
2. “Konstitutsiya saboqlari” programmasınıń maqset hám wazıypaları.
3. Ekologiyalıq tárbiya beriwde paydalanatuǵın usılları.
Úskene:oyınshıqlar, pul suwretlengen qaǵazlar, suwdı, hawanı pataslanıwı boyınsha súwretler, jonivorlarga ozor berip atırǵan, ósimliklerdiń payhon qılınıp atırǵanı suwretlengen súwretler, bayraq, tamǵa súwretleri, flamaster reńli qálemler.
Sabaq usılı :Tıńlawshılar “Shınjır” usılında “ekonomist”, “tábiyaatchunos”, “huqıqchi” sózlerin aytıwadı hám 3 gruppaǵa ajratıladı. Hár qaysı gruppa mektepge shekem jas daǵı balalarǵa (atına kóre-eger “ekonomist” lar toparı bolsa ) shınıǵıwlarda, waqıyaband oyınlarda, sawda etiw, arzan, qımbat, tavar, pul, barter, isbilermen túsiniklerin ashıp beredi. Gruppa aǵzaları jumıs oyınınan, suwretleytuǵın illustrasiyadan rekladan paydalanǵan halda dóretiwshilik yondashadi.
“Tábiyatshiler” toparı mektepge shekem jas daǵı balalardı nápes alatuǵın hawanı, suwdı, yerni pataslamaslik, jonivorlarga ozor jetkizbewlik, ósimliklerdi payhon etpeslikka úyretiw boyınsha óz toparın qorǵaw etedi.
“Huqıqchilar” toparı balalarǵa ne múmkin, ne múmkin emes, mámleket nishanları, tuwılıp ósińki úlkesine, ata-anasına miyir-muhabbat oyatıw máselelerin úyretiw boyınsha óz toparın qorǵaw etedi. Oqıtıwshı aqırında hár qaysı gruppanıń shıǵıwın tahlik etedi, toldıradı juwmaqlaydı.
Balalardı ekonomikalıq bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi iyelewge tayarlaw. Onıń ushın mektepge shekem tárbiya jasındaǵı balalardıń pikirlew sheńberin keńeytiw hám tereńlestiriwge múmkinshilik jaratıwshı túrli jaǵdaylardı islep shıǵıw, bul jaǵdaylardıń sheshiw variantların ámelge asırıwǵa sharayat jaratıw ; ekonomikalıq bilimlerdi iyelewge jay bóliwshi logikalıq, matematikalıq pikirlerin rawajlantıratuǵın oyınlar kompleksin ámelge asırıw zárúr.
Ekinshi basqıshnı turmısqa nátiyjeni ámelde qollanıw etiw baǵdarları
1. Mektepge shekem tárbiya jasındaǵı balalardıń ekonomikalıq sawatlılıq dárejesi kriteryalardı islep shıǵıw. Soǵan kóre programma bólimlerdi integrasiya qılıw.
“Matematika - ekonomikalıq - miynet”, tárbiya - ekonomikalıq, “Ruwxıylıq - ekonomika”, “Shet el tiller - ekonomika”, sıyaqlılar. 2. Mektepge shekem tárbiya jasındaǵı balalar ushın “Oyınlar lobirinti” sistemasın islep shıǵıw hám ámelde sınap kóriw.
3. “Tábiyaat daǵı tálim” kompleksi programmasın jaratıw. Bul kompleks programmasında mektepge shekem tárbiya jasındaǵı balalarǵa tikkeley tábiyaatda oyın formasında tábiyǵıy baylıq, naǵıymetleriniń ekonomikalıq áhmiyetin kórsetiwshi bilimlendiriwge tiyisli, tábiyaat qoynidagi salamatlandırıw sıyaqlı ilajlar sawlelenedi. Bunda shet el tillerden orıs hám ingliz tillerin úyreniwge ekonomikalıq túsinik hám sózlerdi isletiwge bólek itibar beriledi.
Házirgi kúnde bazar ekonomikasına ótiw dáwirinde hámmege, atap aytqanda mektepge shekem tárbiya jasındaǵı balalar da ekonomikalıq tárbiya boyınsha baslanǵısh túsinik beriw zárúrli bolıp tabıladı. Bul jas daǵı balalarǵa ekonomikalıq tárbiya boyınsha túsinikler arnawlı túrde tashkil etilgen shınıǵıw, sabaq formasında emes, bálki kúndelik turmısda oyın, miynet xızmetleri processinde balalar sanasına sińiriledi.
Tárbiyashiniń sheberlik menen balanıń jas ózgesheliktini, ózlestira alıw dárejesin esapqa alǵan halda sharayat jaratılıwması zárúrli ro'l oynaydı.
Balalar bog'chasining mektepke tayarlaw toparında ekonomikalıq tárbiya boyınsha túsiniklerdi payda etiwge járdem beretuǵın bólek múyesh yamasa múmkinshiligi bolsa bólek bólme shólkemlestiriw kerek. Bólme yamasa múyeshda “Dúkan -dúkan”, “Mektep- mektep”, “Bazar -bazar”, oyınların oynaw ushın tómen degi úskeneler bolıwı kerek.
1. Dúkanshınıń qalpoqcha hám xalati
2. Oyinchoqlar sawda qatarları
3. Oqıw quralları sawda qatarları
4. Miyweler sawda qatarları
5. Palız eginleriler sawda qatarları
6. Kassa
7. TáreziQarıydarlar ushın sumkalar.
1. Qaǵazdan jasalǵan pullar
Mektepge shekem tárbiya jasındaǵı balalar hár qıylı waqıyaband ijroli oyınlar oynaw arqalı ekonomikalıq tárbiyaǵa tiyisli tómendegi ápiwayı túsiniklerdi ózlestirip aladılar.
Baha sifatsiz zat
Tavar tejamkorlik
Pul zarar
Arzan foyda
Qımbat barter
Sapalı zat valyuta
Bank biznesmen
Reklama
Bunnan mámleketimizdiń ekonomikalıq hám ruwxıy turmısı hár tárepleme saw, quwatlı potencialǵa iye boladı. Olar mámleketimizdiń tiykarǵı Nızamın jetilisken biliwi, onıń normalarına ámel etken halda jumıs júrgiziwleri kerek.
Mektepge shekem tálim mákemelerinde Konstitutsiyani úyreniw “Konstitutsiya saboqlari” arnawlı stul uyretiledi.
Hár bir bala óziniń insan eń ullı zot ekenligin, basqa tiri janzatlardan ne menen ajralıp turıwın gódekliginen kewili menen sezim etiwi kerek.
Mektepge shekem tálimde huqıqıy tálim-tárbiya beriw 3 basqıshda alıp barıladı.
1. o'rta jas (3-4 jas )
2. katta jas (4-5 jas )
3. maktabga tayarlaw dáwiri (6 -7 jas )
Programmanıń maqseti balalarda, ulıwma etika normaları talaplarına juwap beretuǵın, olardıń shaxs retinde jetilisiwine tiykar alatuǵın bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi qáliplestiriwden ibarat. Programmanıń wazıypaları :
- balalarda turmıs daǵı dóretiwshilik hám unamsız jaǵdaylarǵa salıstırǵanda bayqaǵıshlıqtı quram taptırıw ;
- ulıwma etika kónlikpelerin rawajlandırıw, úlkenler, qatarlasları pikirli menen esaplawıw, zárúr bolǵanda óziniń qarawların qorǵawǵa úyretiw;
- mámleket, onıń nishanları, Konstitutsiya hám nızamlar tuwrısındaǵı dáslepki qıyalların quram taptırıw ;
- mektepge shekem tálim jasındaǵı balalarǵa dáslepki huqıqıy tálim-tárbiya beriwde balalardıń jas qásiyetlerin esapqa alıw zárúr. Huqıqıy qaǵıydalardı bayanlaıp beriwde oyın usıllarınan paydalanıw usınıs etiledi. Balalarǵa dáslepki huqıqıy túsiniklerdi beriw arqalı olardı nızam -qaǵıydalarǵa tioya etiwlerine eriwiladi. Huqıqıy tálim sáwlelengen shınıǵıw formasında orta (3-4 jas ), úlken (4-5 jas ) hám mektepke tayarlaw dáwir (6 -7 jas ) larida aylana, tábiyaat menen tanıstırıw, kórkem ádebiyat, ádepnama shınıǵıwların sáwlelengenlantirib, hár bir jónelisti bir-birine iykemlestirip, ajıralmas túrde alıp barıladı.
Orta jas dáwiri (3-4 jas )
- balalarda tuwılıp ósińki jayı, ana watanǵa salıstırǵanda miyir-muhabbattı tárbiyalaw - 1 shınıǵıw.
- shańaraq aǵzaları ata-ana, ájaǵa -úke, apa -qarındaslarına salıstırǵanda bolǵan húrmet sezimin tárbiyalaw - 1-shınıǵıw
- múmkin, múmkin emes, jaqsı, jaman sıyaqlı túsiniklerdi parıqlay alıwǵa hám de onıń mánisin túsiniwge úyretiw - 1-shınıǵıw
- balalardı ádep saqlaw, ıntızamlı bolıw, saqlap -álpeshlewge úyretiw - 1-shınıǵıw
Jámi: 5 tema
Úlken jas dáwiri (4-5 jas )
- balalardıń tuwılıp ósińki Ana -watanı, qala, qishlog'I, máhellesi, xalqi, úrp-ádetleri, tariyxıy jayları haqqında dáslepki túsinikler beriw - 2-shınıǵıw
- Ózbekstan Respublikası nishanları : bayraq, gerb, maqtaw qosıǵı menen tanıstırıw hám de olarǵa húrmet menen qarawdı tárbiyalaw 2-shınıǵıw
- balalarda áskeriy áskerlerge salıstırǵanda qızıǵıwshılıq oyatıw arqalı batırlıq, batırlıq, patriotlıq sezimin sindirib barıw - 1 shınıǵıw
- balalarǵa tártip-ıntızam qaǵıydaların úyretiwde dawam etip, jaqsı, jaman, múmkin emes degen túsiniklerin ráwiyatlar arqalı túsintirip barıw - 1 mashg'ulot Ózbekstan Respublikasınıń mámleket tili - ózbek tili ekenligin túrli sırtqı kórinislerde (tez aytıw, naqıllar úyretiw, sh'er yadlaw arqalı hám de ertekler aytıp beriw arqalı ) balalarǵa túsindiriwde dawam etiw - 1 shınıǵıw
Mektepke tayarlaw dáwiri (6 -7 jas )
Ǵárezsiz Ózbekstan haqqındaǵı túsiniklerin keńeytiw, erkinlik, azatlıq, óz mámleket tiline ıyelew, milliy bayramlardı qayta tiklenlıgi tuwrısında túsinikler berip barıw - 2 shınıǵıw
Ózbekstan Respublikamizning nishanları : bayraq, gerb, maqtaw qosıǵı haqqındaǵı alǵan bilimlerin jáne de bekkemlew, milliy valyutamız haqqında bilim beriw - 1 shınıǵıw
Konstituciyamızdıń balalarǵa uyretiletuǵın elementları (1, 4, 5, 6, 29, 36, 37, 40, 41, 49, 50, 52, 55, 64, 54, 68, 70, 89, 122, 126 ) ni balalar sanasına jetkezip barıw - 3 shınıǵıw
Balalar kewilinde ózbek milleti, onıń tili, úrp-ádetlerine miyir-muhabbat hám húrmet sezimlerin quram taptırıw, milliy maqtanıw sezimin tárbiyalaw. Shaxs retinde balanı ózin ańǵarıwǵa úyretiw - 1-shınıǵıw
Milliy bayramlarımız Ǵárezsiz kúni, Sortro'z, xayit hám basqalar haqqında túsinikler beriw. Ruwxıy miyraslarimizni asıraw, olardı úyreniw minnetimiz ekenligin túsintirip barıw - 1 shınıǵıw
Jámi: 8 tema
Tárbiyashi 20 ta temanı shınıǵıwlar hám kúndelik iskerlikte oyınlar arqalı konstitutsiya elementlardıń mazmunın balalar sanasına sińiredi.
Jer kurrasidagi barlıq insanlar kúndelik iskerlikte mudami jer, suw, hawadan paydalanadı. Jer, suw, qanshellilik taza bolsa insan salamatlıǵı da sonshalıq jaqsı boladı.
Istaimizmi, joqpa hár kúni shıǵındı shıǵadı. Jas -ol, ǵarrı sol shıǵındılar menen jer, suw, hawanı pataslantırmaw boyınsha bas qotirishi júdá paydalı. Nápes alatuǵın hawa, tutınıw etetuǵın suwdiń taza bolıwı kerekligin túsinip jetpegen gey birewler tábiyaatqa aqılǵa say munasábette bola almaydılar. Babalarımız ásirler maboynida ernek hám tawlardı, kól hám dáryalardıń tazalıǵın, jer astı, jer ústi baylıqların saqlay alǵanlar. Hátte suwǵa tuflashni gúná dep esaplawǵan.
Bunday túsinikjarni balalıqtan baslap sıńırıw jaqsı nátiyje beredi. Oyshıllar pikirine kóre, balanıń bes jasqa shekem alǵan tárbiyası, pútkil ómir boyı alǵan tárbiyasınıń kópshilik bólegin quraydı. Sol sebepli, mektepge shekem jas daǵı balalarda,, Úshinshi mıńjıllıqtıń balasi'' programması tiykarında tábiyaatqa salıstırǵanda ıqtıyatlıona munasábette bolıw, jonivorlarga ozor bermaslik sıyaqlı túsinik hám qıyallar payda etinadi.
Bul wazıypalar kúndelik iskerlikte shınıǵıwlar, oyınlar processinde ámelge asıriladı. Tárbiyashi qaysı shınıǵıw bolıwınan qaramastan balalarǵa qanday etip ekologiyalıq tárbiya beriwdi óz aldına maqset etip qoyıwı kerek. Tábiyaat menen tanıstırıw shınıǵıwında jonivorlar, ósimlikler, miyweler menen tanıstırıwda olar haqqında bilim kónlikpe payda etiw menen birge, olarǵa taza jer, sap hawa, pataslanbaǵan suwdiń zárúrligi menen baylanıslı bolǵan hár qıylı tapsırmalar atqartırıladı hám oyınlar oynatıladı. Mısalı, “Balıqning ko'lga barıwına járdem ber” labirint oyınında balıq, ótkeller, janında zavod shıǵındıları túsip atırǵan kól, bala balıqning taza suwǵa barıwı ushın tuwrı jol kórsete biliwi kerek. Keri jaǵdayda balıqni óltirip qóyadı.
Súwret shınıǵıwında tárbiyasha balalardıń súwret qaǵazına bult hám jawın, terekler, avtomobil, úy, quyash nurı, qus, gúl, balıq, insan, zavod súwretlerin sızıp qóyadı. Balalarǵa qaysı zatlar yerni, hawanı, suwdı pataslantirsa olardı sheńber ishine alın yamasa janına juldızsha yasang tapshig'ini beredi.
Hár bir gruppada insan qorǵawshısı obrazın jumsaq oyınshıq etip tayarlaw hám odan kúndelik iskerlikte paydalanıw kerek. Onı sonday tayarlaw kerek, awızı, kózi, qulog'I ózgertirilip kewilli yamasa xafa jaǵdayına tushsin. Jasaytuǵınlıq orınnıń taza bolıwı ushın oyınshıqlardı sindirib shıǵındına aylantırmaslik, gullerdi shańın súrtiw, bargini gulini uzmaslik, payhon etpeslik, terek shohini sindirmaslik, olardı baǵıw jonivorlarga ozor bermaslik paydalı ekenligi tusintiriledi. Insan qorǵawshısınıń bunday islerdi yaǵnıy jaqsı islerdi kórgende kewilli, jaman islerdi kórgende hafa bolıwı menen baylanısqan halda balalarǵa tapsırma beriledi. Mısalı, insan hi, oyachisi obrazın qulaqları shalpayib tómenge qaragan, urtı asılıp hafa jaǵdayı tárbiyashi tárepinen kórsetilsa, balalar, terek shohini sindirayotgan, qusqa tas otayotgan balalar suwreti túsirilgen kartochkalardı tawıp kórsetiwi kerek yamasa kerisinshe. Sonıń menen birge, múmkin, bolmaǵan ıslar menen baylanıslı bolǵan súwretler qatar etip qóyıladı. Balalar qay-qaysısın qılıw múmkin emes bolsa, sol súwrettiń tiyine eki tayaqshanı ayqashgan kóriniste (X) qoyıp shıǵadı hám atqarǵan islerdi sóylep beredi. Mısalı, súmekten suw oqayotgan súwrettiń tiyine eki tayaqshanı ayqashgan kóriniste (X) qóyadı, qusqa ın qurıp atırǵan bala suwreti túsirilgen súwrettiń tiyine bolsa hesh nárse qoyılmaydı hám hakozo.
Tárbiyashi bunday usıllar arqalı Ózbekstan Respublikasınıń Konstitusiyası daǵı “Puqaralar átirap tábiyiy ortalıqqa ıqtıyatlıona munasábette bolıwǵa minnetli”, “jer, jer astı baylıqları, suw, ósimlik hám haywanot dúnyası hám de taǵı basqa tábiyiy rezervlar ulıwma milliy baylıq bolıp tabıladı, olardan aqılǵa say paydalanıw zárúr hám olar mámleket qáwipsizligidadir” degen 50-55 elementlardıń mazmunın balalar sanasına sińiriledi.
Balalarǵa ekologiyalıq tárbiya beriwde olardıń jas qásiyetleri názerde tutıladı. 4-5 jas daǵı balalarda mashinalar hawanı pataslantirishi velosiped bolsa pataslantirmasligi tuwrısında oyda sawlelendiriw payda etinadi. Bekkemlew ushın mashina hám velosipedlerdiń súwretli kartochkalar hár qaysı balaǵa tarqatıladı.
Qay-qaysısı hawanı pataslantirsa oń qolda, pataslamaydiganini bolsa shep qolda joqarıǵa kóterip kórsetiw tapsırig'I beriledi. 6 -7 jaslı balalarǵa bir muncha quramalılastırıladı. Kartochkaǵa birinshi qatarda 6 jeńil mashina, ekinshi qatarda bir avtobus, úshinshi qatarda 8 velosiped súwretleri suwretlenedi. Bul transport qurallarınıń hawanı pataslantirishiga kóre 1, 2, 3 nomerlerin qatar basına qoyıw tapsırig'I beriledi.
Mektepge shekem jas daǵı balalarda ekologiyalıq tárbiyanıń sol tárzde baslanǵısh elementleri payda etinsa, keleshekte álbette óz nátiyjesin bermesten qalmaydı.
|
| |
