OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI BERDAQ NOMIDAGI
QORAQALPOQ DAVLAT UNIVERSITETI KIMYO TEXNOLOGIYA
FAKULTETI 2-E KIMYO GURUH TALABASI ODILOVA OZODANING
FIZIKAVIY KIMYO FANIDAN TASHISH SONLARINI ANIQLASH
MAVZUSIDA YOZGAN
KURS ISHI
BAJARDI: ODILOVA O.
ILMIY RAHBAR: SIDRASULIEVA G.
NUKUS_2023
2
MUNDARIJA
KIRISH ...................................................................................................................... 3
I. BOB. FIZIKAVIY KIMYO FANIGA KIRISH .................................................... 7
1.1. Fizikaviy kimyoning paydo bo’lishi .................................................................. 7
1.2. Fizikaviy kimyoning rivojlanishi ....................................................................... 7
II. BOB. TASHISH SONINI ANIQLASH ............................................................... 8
2.1. Elektroliz. Faradey qonunlari ............................................................................. 8
2.2. Ionlarning harakatlanish tezligi va uni aniqlash usuli ...................................... 13
2.3. Eritmalarning elektr o‘tkazuvchanligi ............................................................. 14
2.4. Tashish sonini aniqlash .................................................................................... 16
2.4. Ionlarning harakatchanligi va tashish sonini aniqlash ..................................... 21
2.5. Lobarotoriya ishi. Suyultirilgan sulfat kislota eritmasidagi vodorod ionlarining
tashish sonini aniqlash ............................................................................................. 22
2.6. Qutblanish ........................................................................................................ 25
III. XULOSA ........................................................................................................... 28
IV. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR .......................................................... 30
3
KIRISH
Bugungi rivojlanayotgan kunga kelib jamiyatimiz taraqqiyoti bevosita o’sha
jamiyatni axborotlashtirish bilan ham bog’liq bo’lib har bir davlat o’z axborotlash
strategiyasini ishlab chiqish va uni amaliyotga qo’llashga katta ahamiyat bermog’i
lozim. Davlat Ta’lim Standartlarini ta’lim tarbiya jarayonlariga tezkor joriy qilish
mexanizmlar, o’quv dasturlar, darsliklar hamda o’quv meodik qo’llanmalar vositasi
amalga oshirildi. Mamlakatimizda faoliyat olib borayotgan soha mutaxassislarini
fikricha “Pedagogik texnologiya” bu o‘quvchilarni o‘qitish, o‘rgatish va ularni har
tomonlama rivojlantirish qonun-qoidalarini o’z ichiga olgan pedagogik tadbirlar
tizimidan iborat. Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqib shuni aytish mumkinki, ta’limni
texnologiyalashtirishni asosini, ta’lim oluvchilarni, uning samaradorligini oshirish
hamda ta’lim oluvchilarni berilgan sharoitlarda hamda ajratilgan vaqt ichida
loyixalashtirilayotgan o‘quv natijalariga erishishlarini kafolatlash maqsadida to‘liq
boshqarish g‘oyasini tashkil etishdir. Ta’lim amaliyotida “Pedagogik texnologiya”
3 ta ko‘rinishdagi tayanch mazmunidan iborat:
1. Umumiy pedagogik mazmun. Bu ko‘rinish ta’lim muassasalaridagi ta’lim-tarbiya
mezoni bilan chambarchas bog‘liq;
2. Xususiy uslubiy mazmun. Bu o‘quvchi tomonidan aniq bir mavzu uchun tanlab
olingan usul hamda didaktik vositalar majmuasidan iborat bo‘lib, bu orqali ta’lim
bosqichlari tizimga solinadi;
3. Modulli texnologik mazmun. Berilgan ta’lim mazmuni qismlarini alohida-alohida
texnologiyalashtiriladi hamda qo‘yilgan maqsadga erishiladi.
O‘qituvchining darsda pedagogik texnologiyani joriy qilishdagi bosqichlari
quyidagicha:
- ta’lim oluvchilarga bo‘lajak faoliyatning maqsadlarini qo‘yish va tushuntirish;
- o‘qitishning tanlangan usullari, vositalari va shakllarini qo‘llash;
- ta’lim oluvchilar faoliyatini rag‘batlantirishning turli choralarini ko‘rish;
- o‘qitish jarayonlarining sifatini nazorat qilish va baholash, ularni tahlil qilish va
korreksiya qilish (korreksiya-anamal bolalarning psixik va jismoniy taraqqiyotidagi
4
kamchiliklarini pedagogik usul va chora – tadbirlar bilan qisman yoki butunlay
yo‘qotish).
O‘qitish texnologiyasini joriy qilish hamda amalga oshirish jarayonida,
pedagogik tizimning barcha komponentlarini ularning bir-biri bilan o‘zaro
bog‘liqligi hamda o‘zaro belgilanganligi albatta mavjudligi, o‘quv jarayonidagi
qatnashchilarining psixologik shaxsiy va individual xususiyatlarini albatta hisobga
olish kerak [1].
O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Miromonovich Mirziyoyev
2020-yil 16-oktyabr kuni kimyo sanoatini jadal rivojlantirish, tarmoqqa xorijiy
investitsiya va zamonaviy texnologiyalarni jalb qilish masalalari bo`yicha yig`ilish
o`tkazdi. Bu haqda davlat rahbarining matbuot xizmati xabar bermoqda.
Ma`lumki, kimyo sohasi zamonaviy sanoatning “katalizatori” bo`lib, har
qanday ishlab chiqarish negizida kimyovoy jarayonlar yotadi, bu sohasiz
iqtisodiyotda taraqqiyot bo`lmaydi. Yig`ilishda tarmoqdagi kamchiliklarni bartaraf
etish va kimyo sanoatini yanada rivojlantirish yuzasidan amalga oshiriladigan chora-
tadbirlar muhokama qilindi.
Kimyo sanoatida yirik investitsiya loyihalarini amalga oshirish uchun
tizimning moliyaviy barqarorligini ta`minlash lozim. Shu boisda ham yig`ilishda
“O`zkimyosanoat” aksiyadorlik jamiyatining moliyaviy ahvolini yanada yaxshilash
yuzasidan ko`rsatmalar berildi. Shu bilan birga sohaga inovatsiyalar umuman joriy
qilinmagan, ilm-fan salohiyatidan samarali foydalanilmayotganligi tanqid qilindi.
Shuning uchun Koreya-kimyo texnalogiyalari ilmiy-tadqiqot institute (KRICT)
bilan hamkorlikda Toshkent kimyo texnologiya ilmiy-tadqiqot instituti negizida
ilmiy-tadqiqot, loyihalash va muhandislik, kadrlar tayyorlashga ixtisoslashgan
markaz barpo etishni tezlashtirishni zarurligini ta`kidladi.
Kimyo fani, ayniqsa uning muhim tarmog’i hisoblanuvchi fizikaviy kimyo
xalq xo’jaligining hamma соќаларида, ayniqsa qishloq xo’jaligida mo’l va sifatli
mahsulotlarini yetkazishda muhim o’rin egallaydi.
Oziq – ovqat mahsulotlari texnologiyasida fizikaviy kimyo fani muhim
ahamiyat kasb etadi, chunki deyarli hamma texnologik jarayonlar fizikaviy kimyo
5
fani bilan chambarschas bog’liqdir. Kimyoviy ishlab chiqirish mutaxassislari,
qishloq xo’jaligining malakali mutaxassislari va oziq – ovqat mahsulotlarini
kimyoviy qayta ishlovchi mutaxassislari umumiy va noorganik kimyo, organik
kimyo, agrokimyo hamda biokimyo bilan bir qatorda fizikaviy kimyoni ham chuqur
bilishlari kerak, chunki bu fanlarni bilish kimyoviy texnologik jarayonlarda,
o’simliklar organizmida va tuproq tarkibida sodir bo’lib turadigan turli jarayonlarni
to’la tushunushga, oziq – ovqat mahsulotlari texnologiyasida esa texnologik
jarayonlarni boshqarish va mahsulot chiqish unumini oshirishga, hamda ularning
sifatini yaxshilashga yordam beradi.
Bulardan tashqari, keyingi yillarda yangi zamonaviy fizikaviy asbob –
uskunalarning yaratilishi hamda ulardan kimyoviy ishlab chiqirishda, qishloq
xo’jalik hamda oziq – ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda foydalanish
mutaxassislarining fizikaviy kimyoni yaxshi o’rganishlarini taqoza etadi [2].
“Fizikaviy kimyo” fani zamonaviy kimyoning nazariy asosini tashkil etadi.
Juda ham jadallik bilan rivojlanayotgan ushbu soha kimyo va fizika o`rtasida
chegaraviydir. Fizikaviy kimyo ikkala fanning nazariy va tajribaviy usullaridan
hamda o`zining xususiy usullaridan foydalanib, kimyoviy reaksiyalar va ular bilan
birgalikda boruvchi fizikaviy jarayonlar ustida ko`p qirrali tadqiqotlar o`tkazadi.
XX asrning boshiga kelib fizikaviy kimyo modda tuzilishi, kimyoviy
termodinamika, eritmalar, kimyoviy kinetika va elektrokimyolarni o`rganuvchi fan
sifatida ham namoyon bo`ldi. Yangi nazariy usullarning qo`llanilishi bilan atom,
molekula va kristallarning tuzilishini tadqiqot qilish birinchi o`ringa chiqadi. Ushbu
sohada Rezerford tomonidan taklif qilingan atomning yadro tuazilishi (1911) va Bor
(1913) tomonidan vodorod atomining birinchi miqdoriy nazariyasining yaratilishi
juda katta yutuq bo`ldi. Kimyoviy bog`ning tabiati va molekulalarning tuzilishini
o`rganish atom tuzilishini bilan birgalikda olib boriladi. 1920-yillarda Kossel va
Lyuis kimyoviy bog`ning electron nazariyasini ishlab chiqdilar. 1927-yilda Geytler
va London kimyoviy bog`ning kvant mexanik nazariyasini rivojlantirdilar.
Keyinchalik atom tuzilishidagi kata kashfiyotlarga asoslanib, kvant mexanikasi va
statistic fizikaning nazariy usullarini hamda rentgen, spektroskopiya, mass-
6
spektrometriya, magnit usullari kabi tajribaviy usullarga asoslanib, molekula va
kristallarning tuzilishini o`rganish va kimyoviy bog` tabiatini tushuntirishda katta
yutuqlar qo`lga kiritildi. Fizikaviy kimyo mustaqil fan bo`lib, u o`zining tadqiqot
usullariga ega hamda kimyo-texnologik fanlarning nazariy bazasidir. Fizikaviy
kimyoning ishlab chiqarishdagi ahamiyati kata, chunki biror kimyoviy jarayonni
amalga oshirishda uning mexanizmini mukammal bilish lozim. Eritmalar “Fizikaviy
kimyo” fani tomonidan o`rganiladigan eng asosiy sistemalardan biri hisoblanadi. Bu
sistemalar hayotda va texnikada juda kata ahamiyatga ega, shu sababli ham,
fizikaviy kimyo fan sifatida eritmalar nazariyasining yaratilishi natijasida vujudga
kelgan. Fizik-kimyoviy nuqtai nazardan eritma deganda nima tushuniladi? Eritma
kamida ikkita moddadan (komponentdan) iborat bo`ladi, denak, eritma bir necha
moddaning aralashmasidir. Lekin har qanday aralashma ham eritma bo`laolmaydi.
Kurs ishining dolzarbligi: Fizikaviy kimyo kimyoviy energiyaning elektr
energiyasiga va aksincha, elektr energiyasini kimyoviy energiyaga aylanishi bilan
bog‘liq bo‘lgan qonuniyatlarni o‘rganadigan bo‘limi elektrokimyo deb ataladi.
Elektrokimyo katta amaliy ahamiyatga ega bo‘lib, elektroliz, elektr o‘tkazuvchanlik
va elektr yutuvchi kuchlar haqidagi ta’limotlarni o‘rganadi.
Barcha moddalar elektr o‘tkazuvchanligi jihatidan o‘tkazgich, yarim
o‘tkazgich va izolyatorlar (dielektriklar)ga bo‘linadi. O‘tkazgichlarning o‘zi
tur va
tur o‘tkazgichlarga bo‘linadi. Eritma tur o‘tkazgichlarga barcha metallar va
ularning qotishmalari, shuningdek ko‘mir va grafit kiradi.
tur o‘tkazgichlarga
elektrolitlarning (tuzlar, kislota va asoslarning) eritmalari va suyuqlanmalari kiradi.
Bularda elektr toki elektrolit ionlari orqali uzatiladi (ionli uzatuvchanlik), natijada
modda kimyoviy jihatdan o‘zgaradi.
| 