1-MAVZU
.
IQTISODIYOTDA AXBOROT KOMMUNIKATSIYA
TEXNOLOGIYALARINING O’RNI VA AHAMIYATI
Kompyuter ixtiro qilingunga qadar axborotlar aksariyat hollarda faqat qayta
ishlangan
oxirgi mahsulot sifatida qog’oz tashuvchilarda saqlangan. Hozirda esa juda katta
xajmdagi xom ashyo sifatida xizmat qiluvchi qayta ishlanmagan axborotlarni ham
saqlash imkoniyati mavjud. Insonlarning turmush tarzi iqtisodiyot bilan, iqtisodiyot
esa resurslarning mavjudligi va ulardan qanday foydalanishga bog’liq. Iqtisodiyotni
boshqarish axborot tizimlarini yaratish va axborot texnologiyalarini rivojlanishi bilan
chambarchas bog’liq. Axborot texnologiyalari – bu xalq xo’jaligining turli sohalarida
axborot faoliyatini avtomatlashtirish shakllari, usullari va vositalari yig’indisidir.
Iqtisodiyotni boshqaruv maqsadlarida ma’lumotlarni yig’ish, saqlash, qayta
ishlash va
uzatish ayniqsa, hozirgi kunda muhim ahamiyat kasb etmoqda. Chunki butun dunyoda
XXI asr – «axborot» asri deb tan olingan. Axborot asrida katta hajmdagi ma’lumotlar
ombori va axborotlar ustida ishlashga to’g’ri kelmoqda.
Bir necha yil avval axborot
bilan bog’liq amallarni bajarishda (kerakli ma’lumotni tahrirlash, xotiraga yozish,
qayta ishlash usullarni amalga oshirish) kompyuterda
ishlash uchun maxsus
tayyorgarlik ko’rgan xodimlar yoki mutaxassislar jalb qilinar edi. Hozirda esa
jamiyatni axborot texnologiyalarisiz tasavvur qilish qiyin. Istalgan sohani olsangiz, u
erda axborot texnologiyalaridan, kompyuter
texnikasining imkoniyatidan
foydalanilayotganini ko’rishingiz mumkin.
Axborot texnologiyalari va ushbu texnologiyalarning asosiy elementi
kompyuterlardan foydalanishga bo’lgan talabning ortib borishi jamiyat oldiga
aholining kompyuter savodxonligini oshirish, kompyuter
texnologiyalaridan samarali
foydalanish masalasini yuzaga keladi. Bu jarayonining ijobiy kechishi doimo
hukumatimiz diqqat-e’tibori markazida bo’lib kelgan va bu borada bir qator chora-
tadbirlar ishlab chiqilgan.
Axborot texnologiyasi - bu aniq texnik va
dasturiy
vositalarining majmui bo’lib, ular yordamida ma’lumotlarni qayta ishlash bilan bog’liq
bo’lgan turli xildagi masalalarni hal etamiz. Informatika keng ma’noda fan, texnika va
ishlab chiqarish, ya’ni inson faoliyatining barcha sohalarida axborotni kompyuter va
telekommunikatsiya yordamida qayta ishlash, saqlash, uzatish va
boshqarish bilan
bog’liq bo’lgan yagona sohadir.
"Axborot texnologiyalari" iborasidagi "texnologiya" so’zi lotincha "thexnos" - san’at,
hunar, ustalik, soha va "logos" - fan degan ma’noni bildiradi. Texnikada yoki ishlab
chiqarishda "texnologiya" deganda ma’lum kerakli xom ashyodan tayyor mahsulotni
hosil qilish uchun uslubar, metodlar va vositalar yig’indisidan foydalanadigan jarayon
tushuniladi. Texnologiya ob’yektining dastlabki, boshlang’ich holatini o’zgartirib,
yangi, oldindan belgilangan talabga javob beradigan holatga keltiradi. Misol uchun
undan turli texnologiyalar
orqali non, bo’g’irsoq, tort va boshqa unli mahsulotlarini
olish mumkin. Agar boshlang’ich xom ashyo sifatida axborot olinsa, ushbu axborotga
ishlov berish natijasida axborot mahsulotinigina olish mumkin. Ushbu holda ham
"texnologiya" tushunchasining ma’nosi saqlanib qoladi. Faqat unga "axborot" so’zini
qo’shish mumkin. Bu narsa axborotni qayta ishlash natijasida
moddiy mahsulotni
emas, balki axborotnigina olish mumkinligini aniqlab turadi.
Texnologiya - bu sun’iy ob’ektlarni yaratishga yo’naltirilgan jarayonlarni
boshqarishdir. Kerakli jarayonlarni kerakli yo’nalishda borishini ta’minlash uchun
yaratilgan shart-sharoitlar qanchalik yaxshi tashkil etilganligi texnologiyaning
samaradorligini bildiradi. Bu esa tabiiy jarayonlar nafaqat moddaning tarkibi, tuzilishi
va shaklini o’zgartirish maqsadida, balki axborotni qayta
ishlash va yangi axborot
hosil qilish maqsadida ham boshqariladi.
Avtomatlashtirilgan axborot tizimlari funktsiyalari uning tuzilishini belgilaydi, bu
quyidagi tartibda bajariladigan vazifalarni o’z ichiga oladi: ma’lumotlarni yig’ish va
ro’yxatga olish; axborot massivlarini tayyorlash; ma’lumotlarni qayta ishlash,
to’plash va saqlash; natijalar haqidagi ma’lumotlarni shakllantirish; ma’lumotlarni
yuzaga kelgan manbalardan ishlov berish joyiga va hisob-kitoblar natijalarini -
boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun axborot iste’molchilariga o’tkazish. Axborot
texnologiyalari uchun majburiy elementlar axborot, lingvistik, texnik, dasturiy
ta’minot, matematik, huquqiy, tashkiliy va ergonomik ta’minotdir.
Axborot texnologiyasini bir qator belgilariga ko’ra tasniflash mumkin: amalga oshirish
usuli; AT boshqaruvi vazifalarini qamrab olish darajasi; amalga oshirilgan texnologik
operatsiyalar sinfi; foydalanuvchi interfeysi turi; kompyuter tarmog’ini qurish usuli;
xizmat ko’rsatiladigan mavzular.
