Mikrоprotsessorlаr xаqidа аsоsiy tushunchаlаr.
Mikroprotsessor
Kichkinagina hajmga ega bo‘lsa-da (5x5 sm.), aytish mumkinki, u eng
asosiy «yuk»ni o‘z zimmasiga oladi. Demak, tanishing – markaziy protsessor!
Xo‘sh, protsessorning o‘zi nima? Avvalo shuni aytib o‘tamizki, nafaqat
kompyuterlar, balki deyarli barcha elektron qurilmalar: telefonlar, zamonaviy
konditsionerlardan tortib kir yuvish mashinalarigacha protsessor qurilmasiga ega.
Protsessor sanab o‘tilgan
elektron qurilmalarning, xususan, kompyuterning
«miyasi» hisoblanadi. Protsessor shunday qurilmaki, u kompyuterdagi dastur
kodlarini «o‘qiydi», kompyuterning asosiy funksiyalarini
aniqlab beradi va
axborotlarni qayta ishlaydi.
Protsessor elektron mikrosxema ko‘rinishida tayyorlanadi. U yaxlit bitta
qismli yoki bo‘lak–bo‘lak qismlardan tashkil topgan bo‘lishi mumkin.
«Protsessor» atamasi ba'zan «mikroprotsessor» deb ham ataladi. Protsessorlar
tarkibiga ko‘ra tranzistorlardan iborat bo‘ladi. Bugungi kunda ishlab
chiqarilayotgan protsessorlar o‘z ichiga millionlab tranzistorlarni o‘z ichiga oladi.
Bu tranzistorlardan elektron mantiq qurilmalari va
yuqori texnologiyali boshqa
elektron qurilmalar hosil qilinadi.
Shaxsiy kompyuterning ichida turli xil vazifalarni bajaradigan ko‘pgina
protsessorlar mavjud. Har bir qurilma – xoh videokarta bo‘lsin, tizim shinasi
bo‘lsin yoki boshqasi bo‘lsin, ularning har biri o‘zining protsessoriga ega.
Protsessorlar o‘zi joylashgan qurilmaning ishlashini, unga kelayotgan va u
uzatayotgan axborotlarning ketma-ketligini, kelayotgan buyruqlarni nazorat qiladi.
Shuningdek barcha arifmetik
va mantiqiy amallarni, ya'ni hisoblashlarni amaga
oshiradi.
Protsessor ishlash prinsipi shunday: u tezkor xotiradan ma'lumotlarni qabul
qilib oladi, qayta ishlaydi va mazkur ma'lumotlarni yana tezkor xotiraga joylaydi.
Protsessor bajarayotgan amallar aslida juda kichik ketma-ketliklardan iborat
bo‘ladi. Hattoki, biz bilgan «2+2=4» ni protsessor bira to‘la hisoblamaydi. Oldin
o‘zaro qo‘shilayotgan ikkita sonni «elab oladi», so‘ngra
ushbu ikkita sonni
qo‘shadi, keyin natijani chiqaradi. Demak, o‘rtacha to‘rtta amal bajariladi. Bu juda
«mayda» ish, lekin uni protsessor juda katta – sekundiga bir necha ming, million
amal tezligida bajaradi.
E'tibor bergan bo‘lsangiz, kompyuterda protsessor nomi oldida MGs yoki
GGsda berilgan o‘lchamlar yozilgan. Ular protsessorning ishlash tezligini
anglatadi. Protsessor 1 sekundda bajaradigan amallarning soni protsessorning takt
chastotasi deyiladi. Takt – bajariladigan bitta amal. Protsessorning ishlash
chastotasi megagers va gegagerslarda o‘lchanadi, takt
chastotasi qancha yuqori
bo‘lsa, markaziy prsessor ham shuncha tez ishlaydi. 1 gers – 1 sekundda bitta amal
bajarilishini bildiradi, 1 megagers – 1 sekundda 1 millionta amal, 1 gegagers esa –
1 sekundda 1 milliard amal bajarilishini anglatadi.
Hozirga kelib yuqori samaradorlikda ishlay oladigan, takt chastotasi 3 gegagers
(3 GGs – 1 sekundda 3 milliard amal) bo‘lgan markaziy protsessorlar mavjud. Bu
– juda yaxshi ko‘rsatkich. Ammo unga erishish protsessor ancha katta energiya
talab etadi va, ushbu energiya tufayli, yaxshigina «ter to‘kish»iga to‘g‘ri keladi.
Ha-ha, hayron bo‘lmang,
xuddi tirik jon kabi, protsessor ham ishlash jarayonida
qizib ketadi. Shunday ekan, aytilgan samaradorlikka erishish uchun protsessorni
doimiy ravishda sovitib turish kerak bo‘ladi. Doimiy
sovitish ikki xil usulda
amalda oshiriladi. Birinchisi radiatorlar yordamida bo‘lib, bu passiv usul
hisoblanadi. Ikkinchisi ventilyatorlar (kuler) yordamida bo‘lib, bu aktiv usul
sanaladi.
