Laboratoriya ishi №1 Mavzu: Akkumulyatorlar batareyasining texnik holatini aniqlash I. Ish hajmi

Laboratoriya ishi - №1
Mavzu: Akkumulyatorlar batareyasining texnik holatini aniqlash 
I. Ish hajmi: Laboratoriya ishi 2 soat auditoriya vaqtiga va 2 soat mustaqil ishga 
mo‘ljallangan. 
II. Ishni bajarishdan maqsad: 
1. 
Akkumulyator batareyalarining vazifasi, ish rejimlari va tuzilishini o‘rganish. 
2. 
qo‘rg‘oshin kislotali akkumulyator batareyalari uchun elektrolit tayyorlash va 
zichligini aniqlash bo‘yicha amaliy ko‘nikmalar hosil qilish. 
3. 
Akkumulyator batareyalariga texnik xizmat ko‘rsatish va sinash bo‘yicha amaliy 
ko‘nikmalar hosil qilish. 
III. Ishni bajarish uchun zarur bo‘lgan qisqacha nazariy ma’lumotlar
Akkumulyator batareyalari avtomobil’ va traktorlarda tok manbasi sifatida qo‘llaniladi. 
Akkumulyator batareyalari qo‘rg‘oshin kislotali va ishqorli turlarga bo‘linadi. Akkumulyator 
batareyasida kimyoviy energiya elektr energiyasiga aylantirib beriladi. qo‘rg‘oshin kislotali 
startyorbop akkumulyator batareyalarining tuzilishi 1.1-rasmda keltirilgan. 
1.1-rasm. Akkumulyatorning umumiy tuzilishi 
Elektrolit sathi diametri 3-5 mm bo‘lgan shisha naycha yordamida o‘lchanadi (1.2-rasm). 
Elektrolit sathi me’yoridan yuqori bo‘lmasligi kerak. Aks holda avtomobil harakati davomida 
elektrolit sachrashi va to‘kilishi mumkin. Elektrolit sachragan avtomobil detallari kuchli 
korroziyaga uchraydi, elektr o‘tkazgichlarning izolyasiyasi emiriladi. Elektrolit sachragan 
detallarning yuzalarini 5% li kal’siy soda yoki nashatir spirti bilan tozalanadi. 

Akkumulyatorlardagi elektrolit sathini me’yoriga keltirish uchun odatda faqat distillangan 
suv quyiladi. Ba’zi hollarda istisno tariqasida toza yomg‘ir yoki qor suvini ham quyish mumkin. 
Ammo elektrolit sathini pasayishiga uni sachrashi yoki to‘kilishi sabab bo‘lganligi aniq bo‘lsa, 
akkumulyatorga zichligi mos keladigan elektrolit qo‘yiladi. 
1.2-rasm. Elektrolit sathini o‘lchash 
Elektrolit sathini tekshirish va me’yoriga keltirish har 1-chi texnik xizmat ko‘rsatish 
(TXK-1) vaqtida, lekin har 15 kunda bir marta amalga oshirilishi zarur. YOzning issiq kunlarida 
esa bu ishni har 5-6 kunda bajarilishi kerak. 
Akkumulyatorlarning razryadlanganlik darajasini ikki yo’l bilan aniqlash mumkin: 
elektrolit zichligi va akkumulyator kuchlanishi orqali. 
1.3-rasm. Elektrolit zichligini o‘lchash asboblari: 
a) areometr; b) zichlik o‘lchagich 

Akkumulyatordagi elektrolit zichligi, odatda, areometr yoki zichlik o‘lchagich bilan 
o‘lchanadi. elektrolit zichligini areometr (1.3-a, rasm) bilan o‘lchash uchun uning noksimon 
rezinali surgichi 1 siqiladi va naychasini 5 akkumulyator bankasiga tushiriladi. So‘ngra asta-
sekin surgichni bo‘shatib densimetr 3 qalqib chiqqunga qadar pipetkaga 2 elektrolit suriladi. 
SHundan keyin naychani akkumulyatordan chiqarmasdan elektrolitning mavjud haroratdagi 
zichligi o‘lchanadi. Elektrolitni zichligini haroratga bog‘liqligini hisobga olib, uni quyidagi ifoda 
yordamida 25 °S ga keltiriladi 
).
25
(
7
,
0
25
t
улч





Bunda 
25

– elektrolitning 25 °S ga keltirilgan zichligi, kg/m
3
; 
улч

– elektrolitning mavjud haroratda o‘lchangan zichligi kg/m
3
; 
t – elektrolitning mavjud harorati, °S. 
Akkumulyatorning razryadlanganlik darajasi quyidagi ifoda yordamida hisoblanadi: 
%
100
25




тр
тз
тз
р
Д




bunda D
r
 – akkumulyatorning razryadlaiganlik darajasi, %; 
r
tz
 – elektrolitning akkumulyator to‘la zaryadlangandagi zichligi, kg/m
3
; 
r
tr
 – elektrolitning akkumulyator to‘la razryadlangandagi zichligi, kg/m. 
O‘rta Osiyo iqlim sharoiti uchun yil bo‘yi r
p13
q1,25...1,27·10
3
kg/m
3
, r
tr
q1,09..1,11·10
3
kg/m
3
qiymatlarga teng qilib olinadi. 
Zichlik o‘lchagichning (1.3-b, rasm) plastmassadan tayyorlangan qobig‘i 6 ichiga massasi 
turlicha bo‘lgan qalqovichlar 7 joylashtirilgan. Har bir qalqovich to‘g‘risiga unga to‘g‘ri 
keladigan zichlik qiymati yozilgan. Elektrolit zichligini o‘lchash uchun noksimon rezinali 
surgich 1 yordamida zichlik o‘lchagich qobig‘i ichiga elektrolit suriladi. Elektrolitning zichligi, 
yuqoriga ko‘tarilib chiqqan qalqovich orqali aniqlanadi. 
Akkumulyatorlar batareyasining razryadlanganlik darajasini kuchlanish orqali aniqlash 
uchun LE-2, LE-3 belgili yuklama sanchqilari yoki E108, E107 (elementlararo tutashtirgichlari 
yashirin bo‘lgan umumiy qopqoqli akkumulyatorlar batareyasi uchun) belgili akkumulyator 
sinov asboblari ishlatiladi. E108 belgili akkumulyator sinov asbobi, sig‘imi 40-190 A-soat 
bo‘lgan akkumulyatorlar. batareyasining ishga yaroqliligini tekshirish imkonini beradi. 
Tekshirishni boshlashdan avval, sinov asbobidagi kontakt gaykalar yordamida akkumulyator 
sig‘imiga mos keladigan yuklama qarshiliklari zanjirga ulanadi. Tekshirish vaqtida sinov asbobi 
oyoqchalarining uchi akkumulyatorning tashqariga chiqarilgan quloqlariga qattiq bosiladi (1.4-
rasm) va 5 sekund oxirida vol’tmetr ko‘rsatishiga ko‘ra kuchlanish aniqlanadi. 

1.4-rasm. E-108 belgili akkumulyatorlarning sinov asbobi 
Ishga 
yaroqli 
akkumulyatorning 
kuchlanishi 
1,7-1,8 
V chegarasida bo‘ladi. 
Kuchlanishning qiymati 1,4-1,6 V chegarasida bo‘lsa, akkumulyatorni zaryad qilish lozim. Agar 
kuchlanish 1,4 V dan past bo‘lsa, bunday akkumulyatorlarni tekshirish va zarurat bo‘yicha 
ta’mirlash zarur. Akkumulyatorning alohida bankalaridagi kuchlanishi bir-biridan 0,1 V ga farq 
qilsa, ular baravarlashtiruvchi usulida zaryadlash lozim. Ba’zan o‘lchash boshlangan daqiqalarda 
asbob 1,7-1,8 V kuchlanishni ko‘rsatib, o‘lchashning 5 sekundiga kelib kuchlanish pasayib 
ketadi. Bu akkumulyator plastinalari sulfatlanib qolganligining belgisidir.