TA`LIM SIFATINI OSHIRISHDA ZAMONAVIY INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR
Isroilova, L.S.,
Komilova, Sh.R. (2023). Yosh olimlar, doktorantlar va tadqiqotchilarning onlayn ilmiy forumi.
TA’LIMDA BULUTLI TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISHNING O‘RNI VA AHAMIYATI, 197-199.
TATUFF-EPAI.
197
TA’LIMDA BULUTLI TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISHNING O‘RNI VA
AHAMIYATI
Isroilova Lola Sunnatovna
NavDPI “Informatika” kafedrasi katta o‘qituvchisi, PhD
Komilova Shahrizoda Rahmatullo qizi
NavDPI “Matematika-informatika” fakulteti 2-bosqich talabasi
Annotatsiya: Ushbu tezisda bulutli texnologiya, uning turlari va bulutli texnologiyalarning
ta'limndagi o‘rni va ahamiyati yoritilgan.
Kalit so'zlar: Bulut, bulutli texnologiya, xususiy bulut, ommaviy bulut, gibrid bulut,
jamoaviy bulut
Bugungi kunda “bulutli” texnologiyalar barcha rivojlangan mamlakatlarda keng
qo‘llanilmoqda. Ular biznes,
menejment, ta’lim va tadqiqot uchun innovatsion, tejamkor
imkoniyatlarni taqdim etadi. Hozirgi vaqtda ma’lumotlarning juda tez o‘sishi, bilimning o‘zi o‘z-
o‘zidan maqsad bo‘lib qolmoqda, ular shaxsning, kasbiy faoliyatini muvaffaqiyatli amalga
oshirishning shartlaridan biri hisoblanadi.
Bulutli texnologiyalar (yoki bulutli hisoblash, bulutli hisoblash) raqamli ma'lumotlarni
taqsimlangan qayta ishlash texnologiyalari bo‘lib, ular yordamida kompyuter resurslari Internet
foydalanuvchisiga onlayn xizmat sifatida taqdim etiladi. Dasturlar ishlaydi va ularning ish
natijalarini mahalliy kompyuterdagi veb-brauzer oynasida ko‘rsatadi. Shu bilan birga,
barcha
ilovalar va ularning ishlashi uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlar masofaviy Internet-serverda
joylashgan.
Bulutli texnologiyalarning o‘ziga nazar tashlaydigan bo‘lsak — bu ma’lumotlarni qayta
ishlash texnologiyalari bo‘lib, unda kompyuter resurslari Internet foydalanuvchisiga onlayn
xizmat sifatida taqdim etiladi. Bu yerda “bulut” so‘zi barcha texnik tafsilotlarni yashiradigan
murakkab infratuzilmaning metaforasi sifatida ishlatiladi.
Hozirgi vaqtda “bulutli texnologiyalar” quyidagi toifalarga ajratilgan:
Shaxsiy (xususiy)
Ommaviy
Gibrid
Klan (jamoa)
Shaxsiy bulut: Xususiy bulut (inglizcha privatecloud) – bu bir nechta iste’molchilarni o‘z
ichiga olgan bir tashkilot tomonidan foydalaniladigan infratuzilma hisoblanadi. Xususiy bulut
tashkilotning o‘zi yoki uchinchi tomon (yoki ularning kombinatsiyasi) tomonidan egalik
qilinishi, boshqarilishi mumkin.
Umumiy bulut: Ommaviy bulut (inglizcha publiccloud) –
bu keng jamoatchilik
tomonidan foydalaniladigan infratuzilma. Ommaviy bulut tijorat, akademik va davlat
tashkilotlariga (yoki ularning har qanday kombinatsiyasiga) egalik qilishi, boshqarilishi va tahlil
qilinishi mumkin.
Gibrid bulut: Gibrid bulut (eng. hybridcloud) – noyob obyektlar bo‘lib qoladigan, lekin
ma’lumotlar va ilovalarni uzatish uchun standartlashtirilgan yoki xususiy texnologiyalar
(masalan, qisqa muddatli) bilan o‘zaro bog‘langan ikki yoki undan ortiq turli xil bulutli
infratuzilmalarning (xususiy, jamoat yoki ommaviy) birikmasidir, bulutlar orasidagi yukni
muvozanatlash uchun umumiy bulut resurslaridan foydalaniladi.
Klan buluti yoki jamoa buluti: Jamoa buluti – umumiy vazifalari bo‘lgan
tashkilotlar
iste’molchilarining ma’lum bir jamoasi (klan) tomonidan foydalanish uchun mo‘ljallangan
infratuzilma turi. Ommaviy bulut bir yoki bir nechta jamoat tashkilotlari yoki uchinchi tomon
(yoki ularning kombinatsiyasi) tomonidan birgalikda egalik qilishi, boshqarilishi mumkin va u
TA`LIM SIFATINI OSHIRISHDA ZAMONAVIY INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR
Isroilova, L.S., Komilova, Sh.R. (2023). Yosh olimlar, doktorantlar va tadqiqotchilarning onlayn ilmiy forumi.
TA’LIMDA BULUTLI TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISHNING O‘RNI VA AHAMIYATI, 197-199.
TATUFF-EPAI.
198
jismoniy jihatdan egasining yurisdikatsiyasida ham, tashqarisida ham mavjud bo‘lishi mumkin.
Shunday qilib, bulutli texnologiyalar — bu ma’lumotlarni qayta ishlash texnologiyalari bo‘lib,
unda kompyuter resurslari Internet foydalanuvchisiga onlayn xizmat sifatida taqdim etiladi.
Bulutli texnologiyalarning afzalliklari quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
1. Mavjudligi. Bulutlar hamma uchun, Internet mavjud bo‘lgan har qanday joydan,
brauzer mavjud bo‘lgan har qanday kompyuterdan kirish imkoniyati.
Bu foydalanuvchilar va
korxonalarga yuqori samarali, qimmat kompyuterlarni sotib olishda tejash imkonini beradi.
Shuningdek, kompaniyalar xodimlari yanada ishi osonlashdi, chunki ular noutbuk, netbuk,
planshet yoki smartfon yordamida dunyoning istalgan nuqtasidan o‘z ish joylariga kirishlari
mumkin.
2. Arzon narx. Virtual xizmat ko‘rsatish xarajatlari kamayadi, virtualizatsiya
texnologiyalarining rivojlanishi natijasida yuzaga kelgan infratuzilmalar, bu esa korxonaning
butun IT infratuzilmasiga xizmat ko‘rsatish uchun kichikroq xodimlarni talab qiladi.
Bulut
foydalanuvchisi bulutning hisoblash quvvatidan haqiqiy foydalanish uchun pul to‘laydi, bu esa
o‘z mablag‘larini samarali taqsimlashga imkon beradi.
3. Moslashuvchanlik. Cheksiz hisoblash resurslari (xotira, protsessor, disklar) uchun
hisob foydalanish tizimlar virtualizatsiya. Jarayon “bulutlar” ni boshqarish juda oson vazifaga
aylanadi, chunki “bulut” mustaqil ravishda zarur resurslarni taqdim etishi mumkin, ular uchun
to‘lov ulardan foydalanish paytida amalga oshiriladi.
4. Ishonchlilik. “Bulutlar” ning ishonchliligi, ayniqsa maxsus ma’lumotlar markazi bilan
jihozlangan, bunday ma’lumotlar markazlarida zaxira quvvat manbalari, xavfsizlik, professional
ishchilar, ma’lumotlarning muntazam zahirasi, Internet-kanalning yuqori o‘tkazuvchanligi
mavjud.
5. Xavfsizlik. “Bulutli” xizmatlar juda yuqori xavfsizlikka ega.
“Bulut” dasturiy ta’minotining odatiy ishlash uslubidan asosiy farqi shundaki, siz
foydalanadigan barcha ma’lumotlar sizning qattiq
diskingizda emas, balki uzoq serverda
saqlanadi. Amalga oshirilgan operatsiyalarga o‘xshash narsa: ular shaxsiy kompyuter yoki
noutbukni emas, balki u yoki bu dasturni taqdim etadigan kompaniyaning serverlarini
quvvatlaydi. Siz faqat Internetga monitor orqali yuborilgan natijani olasiz.
Dasturiy platformalarning “bulutli” modelining asosiy xususiyati shundaki, tizim
talablarini sinchkovlik bilan o‘rganishga, tobora qimmatroq tarkibiy qismlarni sotib olishga va
dasturni ko‘p bosqichli o‘rnatishga hojat yo‘q: siz brauzerni ochishingiz, ma’lum bir saytga
o‘tishingiz va u yerda qayd yozuvini yaratishingiz kerak. Buni amalga oshirgandan so‘ng,
profilni har qanday qurilmadan (shaxsiy
kompyuter, noutbuk, planshet yoki smartfon)
ma’lumotni bir vositadan boshqasiga uzatishda bemalol ishlatishingiz mumkin: u serverda
saqlanadi, unga kirish uchun Internetga ulanish, login va parolga ega bo‘lish yetarli.
Bulutli texnologiyalarning didaktik imkoniyatlari quyidagilar:
o‘qituvchi va talabalarning katta jamoasi uchun birgalikdagi ishlarni tashkil qilish;
talabalar va o‘qituvchilar uchun har xil turdagi hujjatlar almashish va tahrirlash
imkoniyati;
yaratilgan mahsulotlarni xizmat ko‘rsatish joyidan foydalanuvchining hududiy
bog‘lanishining yo‘qligi sababli o‘quv jarayoniga tezda kiritish;
interfaol sinflar va jamoaviy o‘qitishni tashkil etish.
Shunday qilib, bulutli texnologiyalar zamonaviy axborot dunyosining mashhur va faol
rivojlanayotgan sohalaridan biridir. Bulutli hisoblash texnologiyasi bu turli xil apparat
platformalarining IT-resurslarini yaxlit holda birlashtirish va foydalanuvchiga mahalliy tarmoq
yoki global Internet orqali kirishni ta’minlaydigan innovatsion texnologiya.
Ta’lim muassasalari tomonidan bulutli texnologiyalardan foydalanish o‘quv jarayonining
samaradorligini oshirish uchun qo‘shimcha xarajatlarni kamaytirishga imkon beradigan istiqbolli
