«O’zbekiston temir yO’llari» datk Тoshkent temir yo’l muhandislar instituti

«O’zbekiston temir yO’llari» datk

Тoshkent temir yo’l muhandislar instituti
Elektromexanika fakul’teti

«Elektr ta’minoti va mikroprotsessorli boshqaruvi » kafedrasi

Et-498 guruh bitiruvchisi Usmanov A.A ning

«Tortuvchi nimstansiyalar elektr uskunalarining ishonchlik ko’rsatkichlari va ularga texnik xizmat ko’rsatish davrini oshirish »

mavzusidagi

BITIRUV MALAKANIY ISHI

Тoshkent ЁC 2012

KirishЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK..3I.Asosiy qismЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK51-bob.Tortuvchi nimstansiya jihozlarini ishonchligiЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK... 51.1.Ishonchlikni nazariy va amaliy masalalariЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK.51.2.Elektrojihoz, uskunalar va sistemalar ishonchligini tahlil qilishda sistemali yondashishЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK...

61.3.Elektrojihoz, uskuna va sistemalarning ishonchlilik ko’rsatkichlari

va mezonlariЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK...

81.3.1.Ishonchlilikning ehtimollik xarakteristikalariЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK 101.3.2.Energetik qurilmalar ishonchlilik ko’rsatkichlarining nomenklaturasi.. 151.4.Ishonchlilik ko’rsatkichlarini baholashЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK.. 162-bob.Elektroenergetik jihoz va uskunalarni ishdan chiqishi va

shikastlanishini hususiyatlariЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK..

182.1.Elektr jihoz va uskunalarni ishdan chiqishining statistik tahliliЎKЎKЎK. 182.1.1.Tortuvchi nimstansiyalarning jihoz va uskunalarini ishdan chiqishini ro’yhatlash va ularni klassifikatsiyasiЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK

182.2.Tortuvchi nimstansiyalar jihoz va uskunalarining ishonchligiЎKЎKЎK... 222.2.1.Shinalar sistemasiЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK... 222.2.2.AjratgichlarЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK.232.2.3.O’zgaruvchan tokli yuqori kuchlanishli o’chirgichlar. Kuch

transformatorlarЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK..

232.2.4.Releli himoya va avtomatika uskunalari ishonchlilik ko’rsatkichlariЎK 242.2.5.Telemexanika apparaturasi ishonchlilik ko’rsatkichlariЎKЎKЎKЎKЎKЎK. 262.3.Ta’mirlanuvchi elektr jihozlar puxtaligini hisoblash usullariga umumiy xarakteristika va misollarЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK.

27

3-bob.

323.1.Tiklanuvchi va profilaktika etiluvchi jihoz va uskunalarning ishonchlilik modeli va texnik xizmat ko’rsatishni aniqlashЎK.ЎKЎKЎK..

323.2.Havoli o’chirgichlarga profilaktik xizmat ko’rsatishni strategiyasi va puxtalikni prognozlashЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK...

384-bob.Texnik-iqtisodiy qism va elektr jihozlarni joriy ta’mirlash va ularga texnik xizmat ko’rsatishda havfsizlik qoidalariЎKЎKЎKЎKЎK

454.1.Elektr jihozlarni ta’mirlashni texnik-iqtisodiy samaradorligiЎKЎKЎKЎK 454.2.
4.3.Tortuvchi nimstansiyalarda elektr jihozlarni joriy ta’mirlash va ularga xizmat ko’rsatishda xavfsizlik qoidalariЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK.

Harakat xavfsizligiЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK

50

57II.Iqtisodiy qismЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK 62III.Mehnatni muhofaza qilish qismЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK.. 70XulosaЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK 75Foydalanilgan adabiyotlarЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK... 76

Boshqa tomondan istemolchilarga energiya yetishmasligidan bo’lgan zarar, avariyaviy tamirlashga ketgan sarflar, hamda puxtalikni oshirish bilan bog’liq bo’lgan harajatlar hisobga olinsa elektroenergetik qurilmalar puxtaligini optimal darajasini aniqlab qo’yish masalasi turadi.

Yangi, unikal mashinalarni, apparatlarni, uzatish liniyalarni, katta energetik birlashmalarni yaratish, ishonchlikning shunday usullarini va hisoblashlarni yaratish kerakki ular loyihalsh davrida avval ishlatilgan uskunalar ko’rsatkichlarini, eksperimentlarda olingan ma’lumotlarni, puxtalikni hisoblashni, puxtalikni ta’minlash variantlarini taxlil qilishni, uni ko’rsatkichlarini oshirishni asoslash hamda yangi uskunalarning ishonchligini prognoz qilishga imkon bersin.

Yangi texnikani joriy etish borasida asosiy fikrlarni va barcha energetik uskunalar majmuasining ishonchlik muammosi birinchi navbatda turadi.

Texnikadagi ishonchlilik muammosi quyidagi yangi yo’nalishlarni ochdi: ishonchlilik nazariyasi, ishdan chiqish fizikasi, texnik diagnostikasi, puxtalikning statistik nazariyasi, injenerlik psixologiyasi, eksperimentlarni rejalash va boshqalar.

Ishonchlilik nazariyasi oxirgi 50 yillar davomida matematiklar va injenerlar tomonidan radioelektronika, aloqa, avtomatik boshqarish va hisoblash texnikasi talablariga ko’ra yaratilgan. Ishonchlilik nazariyasining matematik apparati zamonaviy matematikaning tasodifiy jarayonlar nazariyasi, matematik mantiq graflar nazariyasi, obrazlarni aniqlash nazariyasi, optimallash nazariyasi, ekspertlarni baholash nazariyasi, hamda ehtimollar nazariyasi va matematik statistikaga asoslangan.

I. Asosiy qism

I BOB. Tortuvchi nimstansiya elektr jihozlarining ishonchligi

1.1. Ishonchlikning nazariy va amaliy masalalari
Elektroenergetikada ishonchlilik muammosining amaliy masalalari quyidagicha tariflanadi:

- ishlab turgan jihoz va uskunalarni statistik baholash va ishonchliligini tahlili;

- jihoz va uskunalar ishonchliligini me’yorlash;

-loyihalashtirilayotgan va ishlab chiqilayotgan jihozlar ishonchliligini prognozlash;

- jihoz va uning elementlarini puxtaligini sinash;

- uskunalar va sistemalar ishonchli ko’rsatkichlarini hisoblash va tahlil qilish;

- jihoz va uskunalarni ishonchliligini ta’minlash;

- jihoz va uskunalarni loyihalashda, ishlab chiqarishda va ekspluatatsiyada texnik yechimlarni optimallash.

Yuqorida qo’yilgan masalalarni yechish usullarini quyidagi vaziyatlar belgilaydi:

- ishonchlikni aniqlash uchun bevosita holda (tabiiy) sinash o’tkazib bo’lmasligi;

- yaratilgan uskunalarning ishonchlik ko’rsatkichlarini baholab bo’lmasligi;

- ishonchlikni oshirish uchun katta sarf harajatlarni iqtisodiy jihatdan asoslash;

- soni ko’p bo’lgan faktorlarni ishonchlikka ta’sirini o’rganish.

Ishonchlikni baholashda va hisoblashda quyidagi omillarni e’tiborga olish lozim:

- tashqi shartlar (atmosfera hodisalari), transport vositalari, qurilish ishlari va hokazo;

- ekspluatatsiya darajasi (ehtiyot qismlar texnika bilan ta’minlanishi, personalni kvalifikatsiyasi, texnikaviy va mehnat intizomi va hokazo).

- zavoddagi ishlab chiqarishni sifati, sifatni ishonchlikni nazorati (ishlab chiqarishni darajasi, ishonchlikka sinash);

- o’rnatilgan uskunani ishlatib ko’rish (mehanizatsiyalash, kontrol nazorot o’lchash asboblari bilan ta’minlaganlik, montajni sifati).

Profilaktiv xizmatni davri va sifati (rejali, rejasiz ta’mirlashlar, reviziyalar, sinashlar, diagnostika, texnik holatni nazorot avariyaviy remontlarni tashkil etish (ta’mirlashni texnologiyasi, avariyaviy brigadalarni texnik ta’minoti) ishdan chiqishni ro’yhatlash.

Jihozlar va uskunalar ishonchligini prognozlashda qo’shimcha quyidagi faktorlarni hisobga olishga to’g’ri keladi:

- ishdan chiqishlar to’g’risida ma’lumotlarni to’la bo’lmasligi (jurnallarda ma’lum turdagi ishdan chiqishlar to’la bayon etilmasligi);

- matematik modelni haqiqatga to’g’ri kelmaslik darajasi;

- ishdan chiqishlar oqimini nostotsionarligi;

- dastlabki ma’lumotlarni noaniqligi va ishonchsizligi.

qilishda tizimli yondashish

Katta sistemalarning alomatlari:

- o’zgaruvchi sharoitlarda ishlashini ma’lum maqsadga yo’naltirilganligi;

- qo’yilgan maqsadga yetishish uchun elementlarni shu jumladan odamni o’zaro harakati;

- ishlash harakterini va narijani belgilaydigan ko’p sonli o’zgaradigan parametrlar;

- maqsadli masalalarni vaqt bo’yich o’zgarishi, sistemni imkoniyatlari va uni tashkil etish;

- yechimlarni baholash uchun ko’p sonli mezonlarni mavjudligi.

Katta sistemalarni tadqiq va tahlil qilish uchun sistemali yondashish kerak.

O’zgaruvchan tokli tortuvchi nimstansiyaning bosh elektr ulanishlar sxemasi.

1.3. Elektroenergetik uskuna va sistemalarning ishonchlilik ko’rsatkichlari va mezonlari

- ishlash muddati µ §;

- tiklash muddati µ § soatda yoki yilda;

- kuzatish muddatidagi o’rtacha ishlash muddati µ § va o’rtacha ishlash muddati µ § yoki µ § ;

- o’rtacha resurs, yoki chegaraviy holatgacha o’rtacha ishlash muddati µ §;

- gamma - foiz resurs µ § , ya’ni ob’ekt chegaraviy holatga berilgan ehtimollik µ § bilan kelishi;

- o’rtacha ishlash vaqti µ § , yoki chegaraviy holatgacha ishlatilishning kalendar davomiyligi;

- ishdan chiqish oqimi parametrini o’rtacha qiymati µ § ;

- o’rtacha ishdan chiqish jadalligi µ § , µ § ;

- k-turdagi avariya yoki ishdan chiqishni chastotasi µ § ;

- hisoblangan (belgilangan) µ § muddatda ishdan chiqishni µ § va ishlashini µ § ehtimolligi;

- ishga tayyorlik koeffitsienti µ § yoki ishlatilmaslik koeffitsienti ЁC q;

- s- ob’ektni qandaydir i voqea yuz berganda ishdan chiqishining shartli ehtimolligi ЁC Q(s/i).

Elektroenergetik uskunalar puxtaligining mezonlari sifatida quyidagilardan foydalaniladi:

- ishlashini belgilangan (hisoblangan) vaqti - µ § ;

- tiklashni belgilangan vaqti µ § va mos ko’rsatgichlarni meyorlangan qiymatlari.

Elektroenergetik sistemalar puxtaligining integral ko’rsatgichlariga quyidagilar kiradi:

- bir yil muddat oralig’ida energiyani bermasligi;

- energiyaga bo’lgan nisbiy ehtiyojni qondirish;

- bir yil davomida ishdan chiqish va avariya tufayli xalq xo’jaligiga yetkazilgan zararni matematik kutilishi,

Puxtalikning hisoblangan yechimlarini aptimalligini analitik mezoni keltirilgan harajatlarni minimallash sharti sifatida aniqlanadi.
Kuchlanish

U , kvTransformator nominal quvvati MVAIshdan chiqish oqimini parametri

µ §Tiklash vaqtini o’rtacha qiymati µ §Joriy ta’mirlash chastotasi

µ §Joriy ta’mirlashni davomiyligi

µ § 6-20

35

110

0,007

65

40 0,25

0,25 8

28 Transformatorning puxtalik ko’rsatkichlari:

Uzgichlarning puxtalik ko’rsatkichlari:

Uzgichlarni turlariNominal kuchlanishIshdan chiqish oqimining parametriTiklash vaqtini o’rtacha qiymatiKapital ta’mirlash chastotasiKapital ta’mirlashni muddati

Yog’li bakli 35

110

0,016

40

50

23

43

110

0,020

40

20

29

45

Ishdan chiqish ehtimolligi aks hodisa

Q(t)=1-P(t) (1.1)

sifatida shu bilan birga ishdan chiqish ehtimolligi ishdan chiqishni tasodifiy taqsimlanishini funksiyasi sifatida aniqlashi mumkin.

µ § (1.2)

Ehtimollik taqsimlanishining zichligi

µ § (1.3)

ishdan chiqishni jadalligi (интенсивностъ)

µ § (1.4)

bunda µ § ishdan chiqishni µ § vaqt oralig’idagi ehtimolligini va vaqtgacha ishdan chiqmasdan ishlash (безотказная работа).

Funksiyalar P(t), F(t), f(t) va µ §(t) orasidagi bog’lanishlar 1-2 jadvalda va 1.2, 1.3- rasmda keltirilgan. Ishdan chiqqanga qadar o’rtacha ish davomiyligi (1.4-rasm) quyidagi formula bilan aniqlanadi:

µ § (1.5)

1.2-rasm. Funksiyalar f(t), Q(t) va P(t) oralaridagi bog’lanishlar.

1.3-rasm. Ishdan chiqgunga qadar o’rtacha ish davomiyligini aniqlashga doir.

µ §

µ §, (1.6)

bnda µ § - ishdan chiqish shartsiz ehtimolligi.

Ishdan chiqish oqimining parametri ЁC podstansiyaning u yoki bu jixozini vaqt birligida to’g’ri keladigan ishdan chiqishlarni o’rtacha soni. Amaliyotda ishdan chiqish oqimining parametri quyidagicha hisoblanadi:

µ § (1.7)

bnda µ § - t vaqtgacha bo’lgan vaqtda har bir turdagi uskunalarni ishdan chiqish soni;

µ § - vaqtning juda kichik oralig’i.

Ishdan chiqish oqimining parametrik o’ziga xos vaqt bilan bog’lanishga ega. (1.4-rasm).

1.4-rasm. Ishdan chiqish oqimini vaqtga bog’lanish grafigi.

I-uchastkada bu ishdan chiqish oqimini kattaligi bir muncha katta qiymatga ega bo’lib kamayishga harakat qiladi. Bu muddatda:

a) deffekt qismlar aniqlanadi;

b) puxtaligi kam bo’lgan detallar ishdan chiqadi;

c) xato o’rnatilgan elementlar shikastlanishi o’zgarishi bilan oqim parametri kamaya boshlaydi.

II-uchastka ishdan chiqish oqimi parametrik kamayadi va davomli vaqtgacha o’zgarmay turadi. Agar shu uchastkada parametr osha boshlasa, texnik xizmat qoniqarsiz olib borilayotganligini bildiradi.

III-uchastka uskuna eskira boshlashini bildiradi.

Ishdan chiqish oqimining parametri µ § agar element bir onda tiklangan bo’lsa taqsimlanish funksiyasi µ § bilan quyidagicha bog’langan:

µ § (1.8)

µ § (1.9)

bunda µ § - k-chi ishdan chiqgunga qadar taqsimlanish funksiyasi.

Beshikast ishlash vaqtining eksponensial taqsimlanishida

µ §; (1.10)

µ §; (1.11)

µ §; (1.12)

µ § (1.13)

Ishdan chiqish chastotasi, yoki ishdan chiqish oqimining o’rtacha parametrik, ishdan chiqish sonining µ § matematik kutilishini shu interval davomligi nisbatiga teng:

µ § (1.14)

Ishning boshlang’ich davridan vaqt o’tgan sari (1.4-rasm):

µ §

Agar element bir onda emas µ §vaqtda tiklansa, shu bilan birga bu vaqt tasodifiy kattalik bo’lsa, ishdan chiqish µ § intervaldan keyin sodir bo’ladi. Agar tasodifiy kattaliklar µ § va µ § statik bog’lanmagan bo’lsa, unda

bunda µ § - tiklanish ehtimolligining taqsimlanish zichligi µ §

Ta’mirlashga moyillik mezoni sifatida uskunaning texnik foydalanish koeffitsientidan foydalaniladi:

µ §’ (1.16)

bunda µ § - ish qobiliyatida bo’lgan muddat;

µ § - texnik xizmat ko’rsatish, ta’mirlash muddati;

µ § - tiklash muddati.
1.3.2. Energetik qurilmalar puxtalik ko’rsatkichlarining nomenklaturasi
Energetik qurilmalarni klassi:

- murakkab qurilmalarning tiklanib bo’lmaydigan buyumlari;

- mahsus tiklab bo’lmaydigan buyumlar (misol uchun o’lchash asboblari);

- tiklanadigan buyumlar.

- elektr jihozni ishdan chiqishi xavf tug’diradi (misol uchun himoyalash apparaturasi, turbogenerator uzatish liniyasi);

- elektr jihozni chiqishi shu buyumni narhiga teng bo’lgan harajatlar keltiradi;

- elektr jihozni isgdan chiqishi buyumni qisman yoki to’la yo’q bo’lishiga olib keladi.

Foydalanish rejimlari:

- uzluksiz;

- siklik (ma’lum davr bilan);

- operativ (ulanishi oldindan ma’lum bo’lmagan);

- umumiy (avvalgi bandlar ma’lum ketma-ketligi).

Ishlatish muddatini cheklanishi bo’yicha:

- belgilangan, bunda uskunani avvaldan ma’lum bo’lgan vaqtda ishdan chiqariladi;

- majburiy, bunda uskunani ishdan chiqqani uchun yoki chegaraviy rejimda yotgani uchun ishdan chiqariladi.

Eksponensil taqsimlash qonuni bo’yicha parametrni nuqtaviy baholash GOST 11606-74 bo’yich hisoblanadi. To’la tanlashda siljimagan baho quyidagicha hisoblanadi:

µ § (1.17)

To’la bo’lmagan tanlashda va har qanday sinash rejimlari bo’yicha sijimagan baho quyidagicha hisoblanadi:

µ §, (1.18)

bunda s ЁC barcha ob’ektlarni o’rtacha ishlash muddati;

µ § - ishdan chiqish muddati;

m ЁC sinalayotgan ob’ektlarni ishdan chiqishlar soni.

To’la tanlashda esa:

µ §, (1.19)

n>1 bo’lganda siljitilmagan baholash;

bunda µ §

n=1 bo’lganda

µ §. (1.20)

shikastlanishining hususiyatlari.

2.1. Jihoz va uskunalarni ishdan chiqishining statistik tahlili
Tortuvchi nimstansiya jihozlar puhtalik ko’rsatkichlarining son qiymatlarini aniqlash uchun jihozni ishlab chiqarilgan korxonada mahsus tajribalar o’tkazib yoki uni ishlatish davomidagi holatlarini ro’yhatlab olish mumkin.

Nimstansiyalarning foydalanishdagi qilinadigan jihozlar holatini bilib, uning puhtalik ko’rsatgichlarini hisoblash mumkin. Ularni asosida esa jihoz ishini prognozlash, tamirlash muddatlarini belgilash, hamda ekspluatatsiya etishni ilmiy asosda belgilash mumkin. Bundan tashqari nimstansiyalarning elektrotexnik apparatura yaratayotgan konstruktorlarga katta ma’lumot sifatida xizmat qiladi.

Jihozlar ishdan chiqishi to’g’risidagi statistik ma’lumotlarni ro’yhatlari uchun tortuvchi nimstansiyalarda passport karta va ishdan chiqishlarni ro’yhatlash kartochkalar tutiladi.
2.1.1. Tortuvchi nimstansiyalarni jihoz va uskunalarini ishdan chiqishini

ro’yhatlash va ularni sinflash

Pasport-karta har bir asosiy jihozga alohida tutiladi. Misol uchun transformator, o’chirgichlar va hokazo). Taqsimlovchi qurilmadagi (bir xil kuchlanishli) ajratgichlar, yig’ma shinalar majmuasiga bittadan pasport karta tutiladi.

Bir turdagi tok va kuchlanish transformatorlariga, razryadlagichlarga va bir turdagi boshqarish sxemalarining jihozlariga, himoya rele va avtomatikaga hamda nimstansiyaning o’zi uchun ishlatiladigan jihozlariga ham bittadan pasport karta tutiladi.
Pasport-kartalar jihozlarni shikastlari tuzatilgandan so’ng nimstansiya boshlig’i tomonidan to’ldiriladi.

Jihozlarni pasport-kartasi va normal ishlashni buzilishlari.

Tartib NSanaBuzilish kategoriyasi (ishdan chiqish: to’la, qisman)Topish usuliIshdan chiqqanlik sababi va uni bayoniButunlay ishdan chiqqan elementlar va detallarTa’mirlash lozim bo’lgan element va detallarHimoyalash ishini baholash Mehnat sarfi (odam-soat) va tiklash vaqti (saot)Material va detallarni narxiKontakt tarmog’ini toksiz qolishi (soat)Poezdlarni tohtab qolishi (poezd-soatda)Vaqt bo’yicha kundaElektrenergiyani sarf bo’lishi kVtsoatAvtomatik o’chirishlarni soniOperativ qayta ulashlar soniBuzilishdan avvalgi profilaktika sanasi1234567891011121314151617Pasport-karta to’ldirilgandan so’ng “Ishdan chiqish kartalari” ikki nushada to’ldirilib “Temir yo’l elektrotexnik laboratoriyasiga yoki ta’minot uchastkasiga yuboriladi. U yerda barcha kartochkalar ishdan chiqish joyiga, jihoz turiga, ishdan chiqish sabablariga, tiklash tavsifi va boshqa alomatlarga ko’ra sinflanadi.

uchastkasi,

tortuvchi

podstansiya

kontakt

tarmog’i

hokazo

2.2. Tortuvchi nimstansiyalar jihoz va uskunalarining ishonchligi

Ishonchlikni son qiymatlarini bilish turli jihozlarni solishtirish hamda energota’minot ishonchligini hisoblashda, texnik xizmat qilishni optimal tuzilishlarini aniqlashda, ta’mirlash oralaridagi muddatini va ehtiyot qismlar hajmini belgilashda asos bo’ladi.

Shinalar kuchlanishiIshdan chiqish oqimining parametri220 kv0,04 1/yil110 kv0,01 1/yil10 kv0,001 1/yil3,3 kv0,005 1/yil

Tajribalar shuni ko’rsatadiki shinalar ishonchligiga shinalarga ulangan o’chirgichlarni va ajratgijlarni benuqson ishlashi ta’sir qiladi. Shuning uchun shinalarni ishdan chiqish parametrini aniqlashda ularni ikkita ulanishlar orasidagi qismi (uchastkasi) µ § va alohida shinalardagi ulangan o’chirgichlar va shina ajratgichlarining ulushini hisobga olish lozim.

Shinalarni ishdan chiqish oqimining parametri quyidagiga teng

µ §, (2.1)

bunda n ЁC ulanishlar soni.

Ajratgichlarni kuchlanishiAjratgichlarni ishdan chiqish oqimining parametri220-110 kv0,0001 1/yil110 kv0,01 1/yil6-10 kv0,001-0,0043 1/yil

Qisqa tutashtirgichlarda ishdan chiqish izolyatsiyaning mexanik va elektr shikastlanishidan, o’z-o’zidan ulanishidan va himoyalash signali ishga tushmaslikdan hosil bo’ladi. Qisqa tutashtirgichlarning ishdan chiqish oqimining parametri ЁC 0,013 1/yil.
2.2.3. O’zgaruvchan tokli yuqori kuchlanishli o’chirgichlar va kuch

transformatorlari

O’chirgichlarni tavsifli ishdan chiqishi ЁC bu qisqa tutashish toklarida yoyni uzilmasligidir. Tajribalar shuni ko’rsatadiki, QT toklari uzilmasligi o’chirgichlar ishdan chiqishini 15 dan 35% ini tashkil etadi.

Transformatorlar ishdan chiqishi asosan ularni chulg’amlari, kirishlari,

NTransformatorni ishdan chiqishi sabablariIshdan chiqish ulushi1Yuklama ostida kuchlanishni rostlash qurilmalari 48%2Yuqori kuchlanishli kirishlar 30%3Himoyalash qurilmalari 10%4Ulanish qismlari 12% transformatorlarni o’ramlar sonini qayta ulagichlari shikastlanishiga bog’liq.

transformatori0,0170,00460,00790,0060

2.2.4. Releli himoya va avtomatika uskunalari ishonchlilik ko’rsatkichlari
Releli himoya va avtomatika uskunalariga tortuvchi nimstansiyalarni navbatchi axborot-mantiqiy sistemalari kiradi. Ular qoidaga ko’ra doimiy ish holatida bo’lib va belgilangan parametrlarni nazorot qilib turadi. QT bo’lganda ular shikastlangan uchastkani ajratib qo’yishi lozim. Himoya etilayotgan uchastkada har qanday shikast sodir etilganda himoya ishlamasa yoki shikast bo’lmaganda u ishlab ketsa himoya ishdan chiqqan bo’ladi.

Energosistemalarda himoyalash uskunalarini ishlatish tajribasi ko’rsatadiki ularni ishdan chiqishi ЁC 70% - foydalanish personalni aybi bilan bo’ladi.

Himoyalash qurilmalarni ishdan chiqish oqimini parametrlarining qiymatlari.

Himoyalash uskunasiIshdan chiqish parametri oqimining yuqori chegarasi µ §Ishdan chiqish parametri oqimining quyi chegarasi µ §

Yuqori chastota blokirovkali distansion himoya ПЗ-156, ПЗ-157, ПЗ-158

6,25

Yuqori chastota blokirovkaga ega bo’lmagan distension himoya ПЗ-156, ПЗ-157, ПЗ-158

2,37

1,52

2,69
1,45

Transformatorlarni differensial himoyasi
0,93

0,63

0,64
0,44

Uzatish liniya ЁC 110-330 kv uch fazali bir martta ishlovchi АПВ (avtomatik qayta ulash)

1,25

ulash)

1,38
2.2.5. Telemexanika apparaturasi ishonchlilik ko’rsatkichlari

umumiy harakteristika va misollar

Ta’minlanuvchi tiklanmaydigan elektr jihozlar puhtaligini ko’rsatgichlari odatda ishlatilish muddati bilan, tiklanadigan jihozlar uchun esa har doim calendar vaqt bilan aniqlanadi.

Puhtalik ko’rsatgichlari, odatda, barcha jihoz va uskunalar ular qo’shilganda ishga yaroqli bo’lishi kerak.

Ta’mirlanuvchi uskunalar puhtaligini hisoblaganda ko’p holda ikkita usul qo’llaniladi: integral tenglamalar usuli va differensial tenglamalar usuli. Differensial usullarni taraqqiy etishi izlanayotgan kattaliklarni shakllantirish uchun bevosita holat sxemalaridan aniqlashga imkon beradi.

Integral tenglamalar usuli shu joizlikka asoslanganki ketma-ket ishdan chiqishlar orasidagi ishlash muddati va tiklanish vaqtlari bir-biriga bog’lanmagan tesodifiy kattaliklar deb qabul qilinadi. Turli holatlar ehtimolini bog’laydigan integral yoki integro-differensial tenglamalar tuziladi va yechiladi. Bunda ishdan chiqishlar va tiklanish vaqtlar orasidagi ishlash muddatining taqsimlash qonunlariga prinspial chegaralashlar qo’yilmaydi. Bunda tenglamalarni tuzishni o’zi kifoya.

Lekin tuzilgan tenglamalarni yechish ko’p hollarda katta qiyinchiliklar tug’diradi.

Aniq natijalarni faqat ba’zi-bir taqsimlanish qonunlari uchun olish mumkin.

Ihtiyoriy taqsimlanish qonunlarida yuklangan va yuklanmagan rezervlangan sistemalarni ko’rib chiqamiz.

Bitta asosiy va k ta sonli yuklangan rezervli sistemaning ishdan chiqquncha ishlash muddati quyidagi formula bilan hisoblanadi:

bunda µ § va µ § - mos ravishda shikastsiz ishlash o’rtacha muddat va elementni tiklash muddati.

Agar ikkita shikastlanish orasidagi vaqtni taqsimlanishi darajali bo’lsa berilgan vaqt orasidagi µ § shikastsiz ishlash ehtimolligini aniqlash uchun quyidagi formula qo’llaniladi:

µ § (2.3)

Differensial tenglamalar usulida ishdan chiqishlar va tiklanish vaqti orasidagi muddat vaqtning ko’rsatgichli taqsimlanishi qabul qilingan.

Avval sistemaning mumkin bo’lgan holatiga ko’ra sxema ko’rinishida matematik (mantiqiy) model tuziladi. Bu sxemada to’rtburchak yoki doiralar bilan mumkin bo’lgan holatlar tasvirlanadi va strelkalar bilan bir holatdan boshqa holatga o’tish yo’nalishi ko’rsatiladi. Bu sxema bo’yicha ehtimolli holatlar uchun differensial tenglamalar tuziladi.

Buning uchun quyidagi qoidalardan foydalanish maqsadga muvofiq:

Tenglamalarni chap holatida mos holatlar µ § ehtimolligini vaqt bo’yicha hosilasi yoziladi, o’ng tomondagi har bir had holatga bog’langan strelka tepasida turgan o’tish intensivligini shunga mos bo’lgan ehtimollik holatiga ko’paytmasiga teng;

Ishora strelka yo’nalishiga bog’liq (agar strelka holatga qaragan bo’lsa ЁC plyus, va aks holda ЁC minus);

Tenglamalar soni holatlar soniga teng bo’ladi, differensial tenglamalar sistemasi meyorlanish sharti bilan to’ldirilishi kerak, ya’ni barcha holatlar ehtimolligining yig’indisi birga teng bo’lishi kerak.

Differensial tenglamalarni Laplas o’zgartirishlari yoki boshqa usullar yordamidan foydalanib izlanayotgan puxtalik ko’rsatgichlarini aniqlash mumkin.

Elektr jihozlar ishlatilishida ularni to’xtatilishi mumkin bo’lsa, puxtalik ko’rsatgichlari sifatida odatda tayyorgarlik funksiyasi µ § va ishlatilmaslik funksiyasi µ § yoki shularga mos bo’lgan koeffitsientlardan foydalaniladi. Bunda barqaror ekspluatatsiya qilish rejimi ko’riladi, ya’ni µ §. Bu holda µ § bo’ladi va differensial tenglamalar sistemasi algebraic tenglamalar sistemasiga aylanadi.

Misol 1. Tortuvchi nimstansiyadagi ikkita kuch transformatoridan bittasi ish rejimida va ikkinchisi salt ishlash rejimida turibdi. Ikkala bloklar teng puxtalikka ega, ishdan chiqish jadalligi (интенсивностъ отказов) µ § 1/yil bo’lganda shikastsiz ishlash vaqti ko’rsatgich taqsimlanishiga ega, tiklanish vaqti esa quyidagi ko’rinishdagi Veybul taqsimlanishiga ega

µ §’ (2.4)

bunda µ §

Kuch transformatorini ishdan chiqquncha ish vaqtini va (0 , 100) kun davomida transformatorni beshikast ishlash ehtimolligini aniqlang.

Yechish. Kuch transformatorini ishdan chiqunga qadar ishlash vaqti µ § (2.2) formuladan aniqlash mumkin, buning uchun har bir transformatorni µ § va µ § larini alohida hisoblash lozim.

Masala shartida ko’rsatilgan taqsimlanish qonunlariga ko’ra:

µ §

µ §’

Bu formulalarga son qiymatlarini, qo’yib hosil qilamiz:

µ § kun; µ § kun.

Bu qiymatlarni (5.4) formulaga qo’yamiz:

µ §

Endi µ § shart bajarilishini ko’rib chiqamiz:

Shart bajarildi, demak ishdan chiquncha ishlash muddatdagi taqsimlanish qonunini ko’rsatgich qonuniga yaqin deyish mumkin va shunga ko’ra hisoblashlarni quyidagi formula bo’yicha bajariladi:

µ §

Misol 2.

Yechish: Malumki sistemaning ishga tayyorlanganlik koeffitsienti

µ §

Tiklanishning o’rtacha vaqtini µ § quyidagi formuladan aniqlaymiz:

bundan µ §

µ § uchun

µ §
II bobga xulosa

III BOB. Tortuvchi nimstansiya jihoz va uskunalariga texnik xizmat

ko’rsatishni optimallash.

3.1. Tiklanuvchi va profilaktika etiluvchi uskunalarni puxtalik modeli va

texnik xizmat ko’rsatishni optimallash.
Jihozni ishdan chiqish muddatini uzaytirish uchun u davriy ravishda oldini oluvchi tamirlanadi. Oldini oluvchi ta’mirlash manoga ega bo’lmaydi agar µ § bo’lsa, va zararli bo’ladi, agar µ § kamayuvchi bo’lsa. Agar ta’mirlash davri µ §bo’lsa ehtimollikni taqsimlanish zichligi unda ish uskunani ishdan chiquncha bo’lgan muddati:

µ §’ (3.1)

µ § (3.2)

bunda k ЁC oldini oluvchi tamirlashni nomeri.

Misol 1.

3.1-rasmda tekis taqsimlanuvchi ehtimolligi µ § bo’lgan µ § va oldini oluvchi ta’mirlash davri µ § bo’lgan µ §

muddatni grafigi keltirilgan. Bu hol uchun

µ §

3.1-rasmda µ § bog’lanish tasvirlangan. Birinchi uchastkani tenglamasi µ § µ §. µ § egri chiziq µ § egri chiziqni har bir uchastkada µ § qaytarilishidan hosil bo’ladi.

Bunda

µ §

3.1-rasm. Oldini oluvchi ta’mirlash jadal bajarilishini effekti.

Oldini oluvchi ta’mirlash o’tkazilmaganda ishdan chiquncha ishlash vaqti teng bo’lar edi.

µ §

va µ §.

Avariyaviy ideal ta’mirlashda esa µ § dan ko’proq intervalda o’rinli bo’lib, ya’ni stotsionar rejimda

µ § (3.3)

Jihozni ishga qo’yilishini boshlang’ich davrlarida µ § va µ § lar oshiriluvchi funksiya bo’lganda oldini oluvchi ta’mirlashlar avariyaviy ta’mirlashlarni o’rtacha chastotasini kamaytiradi:

µ § (3.4)

Oldini-oluvchi ta’mirlash uchun (3.1-rasm).

µ §; (3.5)

µ §; (3.6)

µ §; (3.7)

µ §. (3.8)

Agar µ § deb olsak, quyidagini olamiz:

µ §.

Agar oldini oluvchi ta’mirlashni narxi avariyaviy ta’mirlashning natijaviy narxidan va avariya tufayli zarardan kam bo’lsa, unda olsini-oluvchi ta’mirlash iqtisodiy jihatdan oqlanishi mumkin. Bunda uning davri yil bo’yi qilinadigan harajatlar va avariya natijasida bo’ladigan zararlarni hisobga olish bo’yicha optimallash mumkin:

µ § (3.9)

bunda

µ § - prafilaktiv ta’mirlashga ketgan sarf-harajatlar.

(3.10) shart nisbiy harajatlarni minimum mezoniga mos keladi:

µ § (3.10)

Bunda

µ §; (3.11)

(3.10) formuladan quyidagi tenglik kelib chiqadi:

µ § (3.13)

bu ifodani µ § bo’yicha differensiallab va nolga tenglashtirib, optimallash shartini olamiz:

µ § (3.14)

(3.14) shartga bo’y sunuvchi µ § ning qiymati optimal bo’ladi. (3.14) ifodani yechimi turli elementlar uchun 0 dan µ § oraliqda µ § funksiyani approksimatsiya qilish bilan bog’liq. Quyida (3.4) ni yechimi kuch transformatorlari va turbogenerator uchun keltirilgan.

Kuchlanishi 110-220 kv li kuch transformatorlarni joriy ta’mirlashini optimal davrini aniqlaymiz, bunda izolyatsiyani yemirilishi oqibatida ishdan chiqish oqimining parametri quyidagi funksiya bilan approksimatsiyalanadi:

µ § (3.15)

Optimallsh sharti (3.14) quyidagicha yoziladi:

µ § (3.16)

yoki

bundan

(3.18) shartga qoniqadigan profilaktik ta’mirlash davrini µ § aniqlash uchun yordamchi funksiya µ § quramiz (3.2-rasm).

3.2-rasm. Kuch transformatorlarini joriy ta’mirlash davrini optimallashga doir.

Avariyaviy ishdan chiqish µ § va tiklash capital ta’mirlashga sarf-harajatlarni hamda joriy ta’mirlashga ketgan sarf-harajatlarni µ § baholab va ularni nisbatini hisoblab 3.2-rasmdagi grafikdan optimal joriy ta’mirlash davrini toppish mumkin. Kuchlanishi 110 kv li kuch transformatori uchun µ § 220 kv transformatorlar uchun esa µ § va mos ravishda joriy ta’mirlashning davrini topamiz: 1,2ЎK3,2 va 1,8ЎK2,7 yil. Olingan natijalar shuni ko’rsatadiki, podstansiyalarda texnik xizmat qilinmaydigan kuch transformatorlarni joriy ta’mirlanishi uch yil atrofida bo’lishi kerak.

puxtalikni prognozlash.

O’chirgich puxta ishlashi extimolini bevosita meyorlangan stend yordamida sinab bo’lmaydi, chunki stend sinashlarga faqat birinchi tajriba namunasi qo’yiladi, va

bunda real ekspluatatsiya sharoitlarini yaratib bo’lmaydi. Shu sababli o’chirgichlarni puxtaligini prognozlash uchun turli matematik modellar qo’llaniladi.

Yuqori kuchlanishni t vaqt davomida shikastsiz ishlash ehtimolini quyidagi ko’paytma bilan ifodalaymiz:

µ § (3.19)

bunda µ §, µ § va µ § - boshlang’ich ishdan chiqishlar bo’lmasligini, to’satdan bo’ladigan ishdan chiqishlar va yoy o’chiruvchi qurilmalar tufayli ishdan chiqishlar ehtimolligi.

Ekspluatatsiyani boshlang’ich davrida o’chirgichning montaji va rostlanishini defekti tufayli uni ishdan chiqishining ehtimolligi statistika materiallariga ko’ra 0,001 dan 0,006 gacha o’zgardi.

Binobarin o’xhirgichlar puxtaligini prognozlashda boshlang’ich vaqtda ishdan chiqish ehtimolligi µ § deb olish ma’qul.

To’satdan ishdan chiqishlar vaqti nisbatan parametri µ § bo’lgan eksponensial qonun bilan o’zgaradi:

µ §

Havo uzatish liniyalari ulanishlarida o’rnatiladigan o’chirgichlarda yoy o’chiradigan kameralarini ishdan chiqishi bir tekis bo’lmaydi.

Havo o’chirgichlar qisqa tutashish bo’lgan joydan turli masofada o’rnatilishi mumkin. Ularga salt ta’sir etadigan qisqa tutashishlar chaqmoqli kunlarda ko’payadi.

Havo o’chirgichlar har qanday vaqtda ma’lum ishga yaroqli holatlar µ § ga bo’lishi mumkin.

µ § - holat esa ishdan chiqish holatidir.

Ishdan chiqishni turli jadalligi µ §ni o’ta yuklanishni natijasi deb qarash mumkin. O’chirgichning boshlang’ich resursini N bilan belgilaymiz. Turli o’ta yuklanishlar o’chirgich resursini turli darajada kamaytiradi. Parametri µ § bo’lgan yuklanish resursni µ § qismga kamaytiradi, µ § esa µ § ga kamaytiradi, µ § esa o’chirgichni ishdan chiqishiga olib keladi.

Ishdan chiqmaslik ehtimoli, birinchi holatdan µ § - holatgacha ehtimolliklar yig’indisiga teng bo’ladi:

µ § (3.20)

Har bir i ЁC holat ishlatilgan resurs N-i va qoldiq resurs bilan xarakterlanadi.

Bu holatning ehtimolligi quyidagi differensial tenglama bilan ifodalanadi:

µ § (3.21)

bunda j ЁC boshlang’ich resursni µ § qismini ishlab bo’linganligini parametri.

Agar boshlang’ich resursni ma’lum qismi ishlatib bo’lingan vaqtdagi shikastsiz ishlash ehtimolligini ko’rilsa, ya’ni joriy vaqtdagi resurs boshlang’ichdagiga teng bo’lmasa (n

µ §; (3.22)

µ § (3.23)

Bu model yordamida yuqori kuchlanishli uzgichlarni shikastsiz ishlash ehtimolini aniqlash mumkin.

ВВБ seriyali o’chirgich chegaraviy qisqa tutashishlar qiymatini 61% dan 30% ga teng 20 ta qisqa tutashishlarni o’chirishi mumkin, yoki 10 ta chegaraviy qisqa tutashishlarni, yoki 4 ta uzoq bo’lmagan qisqa tutashishlarni. Binobarin notekis ishdan chiqish modeliga (3.23) µ § larda j=1; 2; va 5 ga teng bo’ladi, bunda µ §- chegaraviy qisqa tutashishni 30ЎK60% tashkil etadigan qisqa tutashishlarni chegarasi, µ § - shu turdagi o’chirgich uchun chegaraviy qisqa tutashishlarning chastotasi va µ §- uzoq bo’lmagan qisqa tutashishlarning chastotalarini kiritiladi.

Tipaviy sinashlarni natijasiga ko’ra o’chirgichlarning boshlang’ich resursi N=20 ga teng.

Chegaraviy qisqa tutashishlar tokini 60% tashkil etadigan qisqa tutashishlar soni µ §, chegaraviy qisqa tutashishlar soni µ § va uzoq bo’lmagan QT lardan keyin o’chirgichni qolgan resursi modelga ko’ra quyidagicha aniqlanadi:

µ §

µ § (3.24)

bunda µ §; µ §; µ §; µ §; µ §; µ §.

3.3-rasmda bu formula bo’yicha turli µ §,µ § va µ § larni nisbatida qurilgan egri chiziqlar tasvirlangan. 3.3-rasmda liniya sust himoyalangan.

3.3-rasm. Resurs ishlatilishi bo’yicha shikastsiz ishlash ehtimolligini bog’lanishi.
Shtrix chiziqlar bilan huddi shunday egri chiziqlar bir tekis yemirilish modelidan foydalanilgan bog’lanishlar quyida ko’rsatilgan:

µ §. (3.25)

Keltirilgan egri chiziqlarni tahlili shuni ko’rsatadiki, resursni bir ishlatilishini e’tiborga olish zarur, sks holda shikastsiz ishlash ehtimolligini bahosi yuqori bo’ladi.

Matematik model yordamida olingan µ § bog’lanish, o’chirgich ishini qayd etilgan shikastsiz ishlash ehtimolligi hisobga olingan holda, uning resursini istalgan qiymatiga ko’ra prognozlashga imkon beradi.

Misol 1. O’rtacha yillik qiymatlari µ §; µ §; va µ § qisqa bo’lmagan liniya o’rnatilgan. ВВБ rusumli resursi ishlatilmagan (n=N) o’chirgich davri t=1 yil bo’lgan ta’mirlanishni boshida µ § ga va µ § ga ega.

µ §

µ §

Endi faraz qilamiz, momaqaldiroq faslida o’chirgich resursi n=15 ga teng bo’lsin. Momaqaldiroq faslida µ §; µ §; µ §µ § qiymatlarini (3.25) formula bilan hisoblaymiz:

µ §ЎKЎK 0,25 0,5 1,0 2,0

µ §ЎK.. 1,00 1,00 0,99 0,97

Agar momaqaldiroq fasligacha navbatdagi tiklantiruvchi ta’mirlash o’tkazmasa ham bo’ladi, chunki µ § ni qiymati ancha yuqori.

Agar resurs 10(n=10) gat eng bo’lsa µ § quyidagi qator bilan ifodalanadi:

µ §ЎKЎK 0,25 0,5 1,0 2,0

µ §ЎK.. 0,99 0,99 0,96 0,80

Bu holda albatta momaqaldiroq faslidan avval navbatdan tashqari tiklantiruvchi ta’mirlash o’tkazish shart. Ta’mirlashdan keyin µ § ma’qul bo’lgan qiymatlarga ega bo’ladi: (n=N=20)
µ §ЎKЎK 0,25 0,5 1,0 2,0

µ §ЎK... 1,0 1,0 1,0 1,0

Misol 2. Boshlang’ich resursi N=20 bo’lgan o’chirgich parametrlari µ §; µ § va µ §.

Yoy o’chirish qurilmasini yemirilishi natijasida bo’ladigan ishdan chiqish ehtimolligi µ § ta’mirlash zarur. Bunday ehtimollik t<0,5 bo’lganda kuzatilishi mumkin, binobarin o’chirgichni ishga tushirgandan keyin birinchi tiklantiruvchi ta’mirlash 0,5 yildan keyin o’tkazilishi kerak.

Faraz qilaylik, momaqaldiroq faslidan avval o’chirgichning resursi n=15 ga teng bo’lsin. Momaqaldiroq faslida turli ishdan chiqish jadalliklarni o’rtacha oylik qiymatlari µ §; µ §; µ § bo’lsin. µ § qiymatlarni (3.25) formula bo’yicha hisoblanganlari quyidagicha bo’ladi:

µ §ЎKЎK 0,25 0,5 1,0 2,0

µ §ЎK... 1,00 1,00 0,98 0,58

Bu holda momaqaldiroq fasli boshlanishidan avval rejadan tashqari tiklanuvchi ta’mirlash o’tkazilishi lozim. Ta’mirlashdan keyin µ § quyidagi ko’rinishga ega (n=N=20).

µ §ЎKЎK 0,25 0,5 1,0 2,0

µ §ЎK... 1,00 1,00 1,00 0,84

Momaqaldiroq fasli davrida 2x4 toki 60% li qisqa tutashishlar va 2x0,4 uzoq bo’lmagan QT lar bo’lgandan keyin o’chirgichning resursi µ § bo’ladi. Bu resursda t<0,125 yilda ehtimollik µ §>0,95 bo’ladi, binobarin, tiklanuvchi ta’mirlashni sezondan keyingi eng yaqin oyda boshlash lozim.

Yuqorida ko’rib chiqilgan misollardan shuni hulosa qilish mumkinki, havoli o’chirgichlarni profilaktik ishlarini quyidagi uchta asosiy yechimlarga keltirish mumkin:

1) µ § qiymatlari katta bo’lganda µ § - navbatdan tashqari ta’mirlashlarni resurs ishlatilib bo’lgandan keyin va kapital ta’mirlashlarni umumiy yemirilishdan keyin o’tkaziladi;

2) µ § o’rtacha qiymatlarga µ § ga teng bo’lsa joriy va kapital ta’mirlashlar umumiy yemirilishlarni hisobga olib, navbatdan tashqari ta’mirlashlar esa momaqaldiroq sezonidan avval va keyin o’tkazilishi maqsadga muvofiq;

3) µ § kichik qiymatlarga µ § teng bo’lsa joriy va kapital ta’mirlashlar umumiy yemirilishi hisobga olib bajariladi.

Joriy va kapital ta’mirlashlar hamda navbatdan tashqari ta’mirlashlar davri belgilangan shikastsiz ishlash ehtimolligi qiymatiga bog’liq. Hozirgi vaqtda ВВБ rusumli havo o’chirgichlarni joriy ta’mirlashlari yilda bir marta, va capital ta’mirlashlar 3-4 yilda o’tkaziladi. Navbatda tashqari ta’mirlashlar o’chirgichlar soni 4ч6 ga yetganda bajariladi.

IV BOB. Texnik-iqtisodiy qism va elektr jihozlarni joriy ta’mirlash va ularga

texnik xizmat ko’rsatishda havfsizlik qoidalari.

4.1. Elektr jihozlarni ta’mirlashni texnik-iqtisodiy samaradorligi.

Texnik ko’rsatmalarni bajarilishini ta’minlaydigan bir necha bo’lishi mumkin bo’lgan variantlaridan optimal variantni aniqlashda jihozlarni qurishda va ekspluatatsiya qilishda keltirilgan sarf-harajatlarni hisoblash kerak.

Tortuvchi podstansiyalardagi energetic jihozlarni qurish va ma’lum ketma-ketlikda ishga tushirishga ko’ra keltirilgan harajatlar turlicha hisoblanadi.

Agar jihozni o’rnatish va ishga tushirish yil davomida o’tkazilsa, unda

µ § (4.1)

bunda

µ § - capital harajatlar; energetikada µ §;

µ § - meyoriy samaradorlik koeffitsienti;

µ § - qurilish harajatlari.

Agar qurilish bir necha yil T davom etsa, unda

µ § (4.2)

bunda

µ § - turli vaqtdagi harajatlarni har bir xalq xo’jaligining sohasi bo’yicha davlat tomonidan keltirilgan meyoriy koeffitsient. Bu koeffitsient energetikada µ §;

µ §- barcha variantlarga yagona tanlab olinadigan keltirilgan qurilish yili.

Misol 3.10.

4.1-rasmda kuchlanishi 110 kv bo’lgan tortuvchi podstansiya ta’mirlanishini ikki variantli sxemalari keltirilgan. Bu ikki variantlar shu turdagi podstansiyalarni na’munaviy sxemalari bo’yicha tuzilgan bo’lib, bir-biridan liniyalarda va jihozlarda bo’ladigan qisqa tutashishlardan saqlanish uchun ta’minlovchi tarmoqlarni seksiyalash usullari bilan farq qiladi. Sxema elementlarining puxtalik ko’rsatgichlarining hisoblangan qiymatlari 3.3- jadvalda keltirilgan.

Ikkita transformatorni ishdan chiqish chastotasini µ § analitik usulda hisoblaymiz.

Jihoz (element)µ §µ §µ §Transformator1;20,020,02000,007Ajratgich 5;60,020,00040,001Qisqa tutashtirgich7;80,020,00040,001Havo liniyasining uchastkasi3;40,500,00100,005Yog’li 9;10;110,030,00300,006

Qisqa muddatli (a,b) va davomli (v) o’chirishlarni hisoblash sxemalari 4.2-rasmda keltirilgan.

a)

b)

v)

a ЁC variant uchun

µ §

b ЁC variant uchun

Ikkala variant uchun bir vaqtda bir zanjirni ishdan chiqishi va ikkinchi zanjirni uzoq turib qolish chastotasini hisoblashda 4.2-rasmdan foydalanamiz:

µ §

µ §

µ §

Endi kuchlanishi 110 kv bo’lgan yog’li o’chirgichni almashtirishni iqtisodiy samaradorligini ko’rib chiqamiz. Qisqa muddatli o’chirishlar chastotasi kamayishi operativ (qayta o’chirishlarni vaqti 0,5 soat bo’lganda) quyidagicha bo’ladi:

µ §.

Halq xo’jaligi yetkazilgan o’rtacha zararni kamayishi quyidagicha aniqlanadi:

bunda

µ § - o’chirilgan yuklamaning quvvati.

Kuchlanishi 110 kv tarmoqdagi iste’molchining o’rtacha quvvati 30 µ § bo’lganda

µ §

Quyidagi muddatda o’zini oqlaydi:

µ §

Normativ muddatda µ § yog’li o’chirgichni almashtirish µ § bo’lganda o’zini oqlaydi. Agar baholash µ § bo’lsa o’chirgichni o’rnatish o’zini 5 yilda oqlaydi.

xavfsizlik qoidalari

Elektr zanjirlar bilan ishlayotganda, 1000 V gacha kuchlanishli qurilmalarda ishlayotganidek ehtiyot choralariga amal qilish kerak. Reostat zanjiri qisqa tutashtirilib qo’yilishi kerak.

Elektr uskunalarni ajratib ta’mirlash uchun uni avval yerlagichga (заземление) ulanadi, uzgich qismalariga “Не включат ЁC работают люди” yozuvli plokat osib qo’yiladi.

1000 V dan katta kuchlanishli mashinalarni qo’lda ishga tushirish va to’xtatishda qo’lqop rezina kalish kiyib olish yoki rezina poyondoz ustida turish kerak. Plokat osib qo’yilgandan keyin tarmoqning uzilgan qismida kuchlanish yo’qligi tekshiriladi.

1000 V gacha kuchlanishli o’zgaruvchan tok elektr uskunalarida bu tekshiruvni bir qutbli kuchlanish ko’rsatgichi bilan bajargan maqul. U izolyatsiyalanuvchi korpus 2 li avtoruchka ko’rinishida tayyorlanadi (4.3-rasmga qarang). Metal shchupni o’tkazgichga tekkizib, qo’l bermog’i metal kontakt 3 ga qo’yiladi. Elektr zanjiri odam orqali tutashadi: kuchlanish bo’lsa korpus ichidan neonli lampa 4 yonadi.

4.3-rasm. Avtoruchka.

O’zgarmas tok tarmog’ida kuchlanish borligi ikkita shchup va neonli lampaga ega bo’lgan ikki qutbli ko’rsatgich bilan aniqlanadi. Shchuplar ikkita sigma tekkiziladi. Bu ko’rsatgich o’zgaruvchan tok tarmog’i uchun yaraydi. Ko’rsatgich o’rniga tekshirish lampasidan foydalanish taqiqlanadi, chunki lampani tasodifan katta kuchlanishga ulab qo’yilganda uning kolbasi sinib ketishi mumkin.

Operativ jurnalga elektr uskuna uzilganligi haqida yozib qo’yiladi. Ishlarning to’laganligi to’g’risida jurnalga yozilib, javobgar shaxs ko’rsatilganidan keyingina mashina yana ishga tushiriladi.

Ba’zi bir elektr jihozlarni (misol uchun sovituvchi ventilyatorlar0 to’xtatib qo’yilgan elektr motorlari suv yoki havo bosimi ta’sirida ishlab ketishi mumkin.

Bunday uskunalarda ventil yoki boshqa berkituvchi qurilmalarni berkitib ularni qulflab qo’yish va “Olmang ЁC odamlar ishlayapti” ya’ni “Не открыватъ ЁC работают люди” yozuvli plakat osib qo’yilishi zarur.

Agar uch fazali uskuna tarmoqdan uzilgan bo’lsa, ta’minlovchi kabel barcha fazalarining uchlari qisqa tutashtiriladi va ko’chma yerga ulagich (заземлителъ) bilan yerga ulanadi. Kuchlanish batamom olingandan keyingina ishga tushirish uskunada ishlashga ruhsat etiladi.

Izolyatsiyaning qarshiligi tahminan 1000 yoki 2500 V kuchlanishga mo’ljallangan megaommetrlar bilan o’lchanadi. Megaommetrning qarshiligiga tegib ketish havfli emas chunki generatorning quvvati kichik va ichki qarshiligi katta. Ammo tekshirilayotgan elektr zanjiri zaryadlanib qoladi va unga tegib ketish havf tug’dirishi mumkin.

O’lchash vaqtida cho’lg’am simlariga tegish mumkin emas, o’lchab bo’lgandan keyin esa chulg’amni darhol korpusga tekkizib zaryadsizlanish zarur.

Kuchlanish ta’sirida qolishi mumkin bo’lgan tok o’tkazuvchi metal qismlarni uch fazali sistemadagi himoyalovchi nol sigma elektr jihatdan ulashga nollash deb ataladi. Bunday birikmada fazaning korpuska tutashuvchi bir fazali qisqa tutashuvda, ya’ni faza va nol simlari orasidagi tutashuvga aylanadi, bunda simlar tok o’tib eruvchan quymalarni kuyishiga yoki avtomatik uzgichning ishlab ketishiga sabab bo’ladi. Uskuna tarmoq uziladi. Nol sim yerga tutashadi, shu sababli metal korpusda kuchlanish paydo bo’lishining dastlabki paytida himoya ishga tushguniga qadar nollash himoyalovchi yerga ulagich kabi ishlaydi. himoyalovchi uzgich 1000 V gacha kuchlanishli tarmoqlarda, ayniqsa, qo’lda ko’tarib yuriladigan elektr asbob uchun keng qo’llaniladi.

U tutashuv boshlangan vaqtdan boshlab ko’pi bilan 0,2 sekund vaqt ichida tarmoqning uchastkasi avtomatik uzilishni ta’milaydi. Himoyalovchi o’chuvchi qurilma kuchlanishning o’zgarishini sezadigan asbob, masalan, kuchlanish relesi kV (4.4-rasm) va avtomatik uzgich QF tuzilgan.

4.4-rasm. Himoyalovchi uzgich sxemasi.
Kuchlanish relesi elektr jihoz korpusi M bilan yordamchi yerga ulagich µ §orasiga o’rnatilgan. Faza korpusga tutashganda undagi kuchlanish qo’shimcha yerga ulagich µ § dagi kuchlanishdan ortib ketadi. Kuchlanish relesi uzgichning uzuvchi g’altagi zanjirini tutashtiradi, natijada shikastlangan elektr iste’molchi uziladi. Tugma SB tekshirish uchun hizmat qiladi. Uni bosib himoyaning ishga tushishi tekshiriladi.
Nimstansiya elektr jihozlarining oldingi ta’mirlash optimal davrini Lagranj

noaniq ko’paytmalari usulida asoslash.

Shikastlanish jadalligi µ § va shikastlanish oqimi µ § oshgan holda oldingi ta’mirlash avariya ta’mirlash o’rtacha chastotasini kamaytiradi:

µ § (4.4)

Bundan tashqari ma’lumki nimstansiyalarning asosiy jihozlarining avvaldan rejalashtirilgan bajarilgan ta’mirlash davri µ § bo’lsa, unda µ §, rejalashtirilmagan ta’mirlashda µ § bo’ladi.

Rejalashtirilgan ta’mirlashlarning va avariya ta’mirlashni hamda elektroenergiya uzilishida sababli iqtisodiy zararlarning o’rtacha tannarxlarini tahlili shuni ko’rsatadiki, agar rejalashtirilgan ta’mirlashni tannarxi µ § dan avariya ta’mirlashga hamda elektrenergiya uzatishdan sodir bo’lgan iqtisodiy zarar µ § dan ko’p bo’lsa solishtirma harajatlarni minimallash maqsadida rejalashtirilgan ta’mirlash davrini optimallash mumkin.

Malakaviy bitiruv ishida bu masalani Lagranj noaniq ko’paytmalari usulida yechishga harakat qilingan. Bu usulda shartli optimizatsiya masalasini soddaroq bo’lgan shartsiz optimizatsiya, ya’ni absolyut ekstremum masalasiga keltirilgan.

Har bir elektr jihoz bir nechta turdagi shikastlanishlarning jadalligi µ § va shikastlanish oqimi µ § bilan xarakterlanishini etiborga olib, rejalashtirilgan ta’mirlash davrini µ § , yillik sarf-harajatlar va energiya ta’minlanishi uzilishidan bo’lgan barqaror mezonlari bo’yicha optimallash mumkin:

µ § (4.5)

(4.5) shart mos ravishda solishtirma harajatlarni minimallash mezoniga mos keladi:

µ § (4.6)

bu yerda

µ §; (4.7)

µ § (4.8)

Ko’p turdagi shikastlar (ishfan chiqishlar) parametrini quyidagicha approksimatsiya qilish mumkin:

µ § (4.9)

e’tiborga olib (3) formulani quydagicha yozish mumkin bo’ladi:

µ § (4.10)

Eslatib o’tamizki avariyaviy ta’mirlash harajatlari va elektr energiya uzilishi oqibatidagi iqtisodiy zararlar rejalashtirilgan ta’mirlashga tannarxining yillik solishtirma harajatlardan ko’p bo’lsa rejalashtirilgan ta’mirlash iqtisodiy jihatdan samarali bo’ladi.

Shunday qilib ko’rilayotgan masalada maqsadli funksiyani nisbiy minimumini quyidagi chegaralashlarda izlash lozim:

µ § (4.11)

yoki

µ § (4.12)

µ § (4.13)

Funksiya L ning minimumini izlash uchun uning hususiy hosilalarini yopib ularni nolga tenglashtiramiz.

µ §;

ЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎKЎK. µ §.

µ §;

µ §;

µ §.
Dastlabki taxlillar shuni ko’rsatadiki podstansiya asosiy elektr jihozlarining har bir ta’mirlash turi bo’yicha optimal davrlarini quyidagi tenglama bilan ifodalash mumkin;

µ §

bunda µ § jihoz turlarini hisobga oladigan korreksion koeffitsientlar.

- talab qilinadigan harakat o’lchamlarida poezdlarning belgilangan og’irlik meyorlari, tezliklar, ular orasidagi intervallar bilan harakatlanishi uchun elektr harakat tarkibini;

- I toifadagi elektr energiyasi iste’molchilari sifatida Signallashtirilgan Markazlashtirilgan Blokirovka (SMB), aloqa va hisoblash texnikasi qurilmalarini;

- DATK ning ruxsati bilan qayta qurish tugallanmasidan bu qurilmalarni II toifa bo’yicha elektr bilan ta’minlanishiga yo’l qo’yiladi;

- DATK belgilangan toifaga ko’ra boshqa barcha temir yo’l transporti iste’molchilarini.

Avtomatik va yarim avtomatik blokirovkaning elektr ta’minot manbasining akkumulyator zaxirasi mavjud bo’lganida, u doim shay ahvolda bo’lishi va 36 soat ichida ta’minotdan o’chirilmagan bo’lsa, SMB va kesib o’tish yo’li qurilmalarining 8 soat ichida to’xtovsiz ishlashini ta’minlashi kerak.

Avtomatik va yarim avtomatik blokirovka elektr ta’minotining asosiy tizimidan zaxiraviy tizimga o’tishi 1,3 sekunddan oshmasligi kerak.

Elektr bilan ta’minlashning ishonchli bo’lishi uchun elektr ta’minoti inshoot va qurilmalarining ahvoli davriy nazorot qilinishi, vagon laboratoriyalari, tashxis asboblari bilan ularni o’lchash ishlari va rejaviy ta’mir ishlari bajarilishi kerak.

Elektr harakat tarkibining tok qabul qilgichida kuchlanish darajasi o’zgaruvchan tokda 21 kV, doimiy tokda 2,7 kV dan kam bo’lmasligi va o’zgaruvchan tokda 29 kV, doimiy tokda 4 kV dan oshib ketmasligi kerak.

Ayrim uchastkalarda DATK ruxsati bilan o’zgaruvchan tokda 19 kV va doimiy tokda 2,4 kV dan kam bo’lmagan kuchlanish darajasiga ruxsat beriladi.

SMB qurilmalarida o’zgaruvchan tokning nominal kuchlanishi 220 V yoki 380 V bo’lishi kerak.

Nominal kuchlanishning ko’rsatilgan kattaliklaridan chetga chiqishlar kamayish tomoniga ko’pi bilan 10%, ko’payish tomoniga ko’pi bilan 5% ga ruxsat beriladi.

Elektr ta’minoti qurilmalari qisqa tutashuv, kuchlanishning oshib ketishidan muxofazalanishi kerak.

Doimiy tok bilan elektrlashtirilgan liniya rayonlarida joylashgan metal yer osti qurilmalari (truboprovodlar, kabellar va boshqalar), shuningdek, metall va temirbeton ko’priklar, ko’prik yo’llar, kontakt tarmoq tayanchlari, svetoforlar, gidrokolonkalar va boshqalar elektr yemirilishidan muxofazalanishi kerak.

Doimiy tokda elektrlashtirilgan liniyalarning tortish podstansiyalari, shuninhdek, elektr harakat tarkibi SMB va aloqa qurilmalarining faoliyatini buzuvchi toklar kontakt tarmog’iga kirib qolishidan muxofazalanishi kerak.

Kontakt simi osma (подвеска) sining rel’s kallagi ustki sathidan balandligi oraliq, yo’l va bekatlarda kamida 5750 mm, kesib o’tish joylarida kamida 6000 mm bo’lishi kerak.

Alohida xolatlarda amaldagi liniyalarda bu masofa harakat tarkibining turishi ko’zda tutilmagan bekat yo’llarida joylashgan sun’iy inshootlar chegarasida, shuningdek, oraliq yo’llarda DATK ning ruxsati bilan o’zgaruvchan tok bilan elektrlashtirilgan liniyalarda 5675 mm gacha va doimiy tokda 5550 mm gacha kamaytirilishi mumkin.

Kontakt simi osmasining balandligi 6800 mm dan oshib ketmasligi kerak.

Sun’iy inshootlar chegarasida kuchlanish ostidagi kontakt tarmog’i qismlari va tok qabul qilgichning tok tashuvchi elementlaridan to harakat tarkibining va inshootlarning yerga ulangan qismlarigacha bo’lgan masofa doimiy tokda elektrlashtirilgan liniyalarda kamida 200 mm va o’zgaruvchan tok bilan elektrlashtirilgan liniyalarda kamida 350 mm bo’lishi kerak.

Alohida xolatlarda amaldagi sun’iy inshootlarda belgilangan masofalarni kamaytirishga yo’l qo’yiladi.

Oraliq, yo’l va bekatlarda chetki yo’l o’qidan to kontakt tarmoq tayanchining ichki chetigacha bo’lgan masofa kamida 3100 mm bo’lishi kerak.

O’yiq (виемка) lardagi tayanchlar kyuvetdan tashqarida joylashishi kerak.

O’ta kuchli qor bosib qoluvchi o’yiqlarda (qoyali o’yiqlardan tashqari) va ulardan chiqishda (100 m uzunlikda) chetki yo’l o’qidan to kontakt tarmoq tayanchlarining ichki chetigacha bo’lgan masofa kamida 5700 mm bo’lishi kerak. Bunday joylarning ro’yhati kompaniya raisi tomonidan aniqlanadi.

Amaldagi liniyalarda ularni qayta qurishdan avval, shuningdek, o’ta qiyin sharoitlarda yangidan elektrlashtirilayotgan liniyalarda yo’l o’qidan to tayanchlarning ichki chetigacha bo’lgan masofa bekatlarda kamida 2450 mm, oraliq yo’llarda kamida 2750 mm bo’lishiga yo’l qo’yiladi.

Barcha ko’rsatilgan o’lchamlar to’g’ri yo’llar uchun belgilangan.

Egri uchastkalarda bu masofalar kontakt tarmoq tayanchlari uchun belgilangan gabarit kengayish bo’yicha kattalashishi kerak.

Kontakt tarmoq tayanchlari, havo liniyalari va svetoforlar, shuningdek, signal belgilarining o’zaro joylashuvi signal va belgilarning yaxshi ko’rinishini ta’minlashi kerak.

Kontakt tarmoq qismlaridan 5 m dan kam masofada joylashgan kuchlanish ostidagi kontakt tarmoq, elementlari mahkamlanadigan barcha metall inshootlar (ko’priklar, ko’prik yo’llar, tayanchlar), temirbeton tayanchlar, temirbeton va metall bo’lmagan sun’iy qurilmalardagi kontakt tarmoqning mahkamlanish moslamalari, shuningdek, alohida turuvchi metall tuzilmalar (gidrokolonkalar, svetoforlar, ko’prik va ko’prik yo’llar elementlari va boshqalar) yerga ulangan bo’lishi yoki inshoot va tuzilmalarga yuqori kuchlanishning tushib qolishidan muhofazalovchi o’chirish qurilmalari bilan jihozlanishi kerak.

Xavfli kuchlanishlar paydo bo’lishi mumkin bo’lgan o’zgaruvchan tok kontakt tarmog’i hududida joylashgan barcha metall inshootlar yerga ulanishi kerak.

Elektrlashtirilgan yo’llar ustida joylashgan ko’prik yo’llar va piyodalar ko’prigida kuchlanish ostidagi tarmoq qismlaridan to’sib qo’yish uchun muhofaza shitlari va odamlar o’tadigan joyda tutashmalar bo’lishi kerak.

1000 V dan yuqori bo’lgan kuchlanishli kontakt tarmog’i, avtoblokirovka va bo’ylama elektr ta’minlash liniyalari havo oraliqlari (izolyatsiyalovchi tutashma), neytral qo’yilma, seksiya va izolyatorlar, ajratuvchilar yordamida alohida uchastkalar (seksiyalar) ga ajratilishi kerak.

Havo oraliqlari chegaralarida o’rnatilgan kontakt tarmoq tayanchlari va shitlar ajralib turuvchi rangda bo’lishi kerak. Bu shitlar yoki tayanchlar orasida tok qabul qilgichi ko’tarilgan elektr harakat tarkibining to’xtashi man etiladi.

Kontakt tarmo’g’i, avtoblokirovka va bo’ylama elektr ta’minot liniyalarini ta’minlash va qismlarga bo’linish sxemasi kompaniya raisi tomonidan tasdiqlanishi kerak. Sxemalardan nusxalar bekatning texnika-boshqaruv aktlariga qo’shib qo’yiladi.

Elektrdepo va ishga shaylash (экипировка) qurilmalarining, shuningdek, elektr harakat tarkibning ustki qurilmalari ko’rikdan o’tkaziladigan yo’llarning kontakt tarmoq ajratgichlarini tutashtirish lokomotiv depo xodimlari tomonidan bajariladi. Boshqa ajratgichlarni tutashtirish energodispetcher qarori bilangina amalga oshiriladi.

Qo’l bilan boshqariladigan ajratgichlarning uzatma (привод) lari qulflangan bo’lishi kerak.

Avtoblokirovka va bo’ylama elektr ta’minoti liniyalarining ajratgichlari va o’chirgichlari, shuningdek, kontakt tarmog’i ajratgichlarini tutashtirish, elektr ta’minotning to’xtovsizligini va ishlab chiqarishning xavfsizligini ta’minlovchi ajratgichlarning qulflangan uzatmalari kalitlarini saqlash tartibi kompaniya bo’limi boshlig’i tomonidan belgilanadi.

Ajratgichlarni va o’chirish asboblarini tutashtirish energodispetcher qarori bilan maxsus o’qishdan o’tgan xodimlar tomonidan bajariladi.

1000 V dan yuqori bo’lgan havo elektr uzatish liniyalari simlarining pastki nuqtasidan to yer sathigacha maksimal proves o’qida masofa quyidagicha bo’lishi kerak:

oraliq yo’llarda kamida 6,0 m;

qiyin o’tish joylarida kamida 5,0 m;

bekatlarda, aholi punktlarida,

avtomobil yo’llari bilan kesishuvda kamida 7,0 m.

Temir yo’llarning kesishuv joylarida 1000 V dan yuqori kuchlanishli elektr uzatish liniyalari havo simlarining pastki nuqtasidan to elektrlashtirilmagan yo’llar rel’s kallaklarining ustki sathigacha bo’lgan masofa kamida 7,5 m bo’lishi kerak. Elektrlashtirilgan liniyalarda kontakt tarmoq simlarigacha bo’lgan bu masofa elektr uskuna qurilmalari qoidalari vat emir yo’l texnik sharoitlariga binoan kesishuv liniyalarida kuchlanish darajasiga ko’ra belgilanishi kerak.
IV bobga xulosa
Elektr jihozlarni ta’mirlashda texnik-iqtisodiy samaradorligini aniqlashda ikki yoki uch variantli taqsimlash sxemalari ma’lum ketma-ket va parallel bloklar bilan tasvirlanadi va sxema tuzilishiga ko’ra bir vaqtda bir zanjirni ishdan chiqish chastotasi hisoblanadi.
II. Iqtisodiy qism

Tortuvchi nimstansiya mexnat ko’rsatgichlarini hisoblash.

Tortuvchi nimstansiyalar, seksiyalanish postlari, parallel ulanish punktlarida xizmat ko’rsatadigan, ta’mirlash va profilaktik sinovlarda ishtirok etadigan elektromontyorlar sonini hisoblash kontakt tarmog’i rayonidagi ishchilar soni kabi hisoblanadi.

Ochiq havoda va isitilmaydigan xonalarda ish bajaradigan elektromontyorlar soniga kiritiladigan o’rtacha tuzatma koeffitsientlar birinchi harorat zo’nasi uchun tuziladi.

Tortuvchi nimstansiyalar elektromontyorlar soni 1-jadval shaklida tuziladi.

Brigada 5 kishi. Har bir brigadadagi elektromontyorlar kvalifikatsiya bo’yicha quyidagicha taqsimlanadi:

50 % - 5 razryadli, 50 % - 4 razryadli.

Tortuvchi nimstansiyalar elektromontyorlar sonini hisoblash.

1-jadval

1

2,2

Elektromontyorlardan tashqari hisobga olinadi:

- tortuvchi nimstansiyaning bosglig’i (12 razryad) ЁC 1kishi;

- katta elektromexanik (10 razryad) ЁC 1kishi;

- navbatchi elektromexanik (8 razryad) ЁC smenada 1kishi;

- vaxtyor (2 razryad) ЁC 1kishi;

- farrosh (0 razryad) ЁC 1kishi.

Tortuvchi nimstansiya bo’yicha ishchilar soni ЁC 14 kishi.

2. O’rtacha oylikni va mehnatga xaq to’lash fondini hisoblash.

Oylik ta’rif stavkasi quyidagicha hisoblanadi:

- eng kichik oylik ta’rif stavkasi berilgan kvalifikatsion ta’rif koeffitsientga ko’paytiriladi;

- distansiya bo’yicha barcha ishlar uchun mukofot miqdori 20% ni tashkil etadi.

Oylikka qo’shib beriladigan qo’shimchlar quyidagilardan iborat:

a) tunda ishlaganda har bir soat uchun µ § ni tashkil etadi. O’zbekiston mehnat kodeksining 12 stat’yasi bo’yicha tungi vaqt kechqurun soat µ § dan ertalab soat µ § gacha hisoblanadi.

b) har bir bayram kundagi ish xaqiga 100% ta’rif stavka qo’shiladi. Shunda oylik stavkaga µ § qo’shiladi, bunda bir yilda 9 ta bayram kuni.

Tungi ishga va bayram kunlariga beriladigan qo’shimcha xaq faqat sutka bo’yicha ishlaydigan ishchilarga taa’luqlidir.

v) avtotransport haydovchilarga kvalifikatsion klassi uchun 25% qo’shimcha xaq to’lanadi.

O’rtacha oylikni va mehnatga haq to’lash fondini hisoblash.

2-jadval
Ishchilar guruhi va profesiya nomiIshchilar shtati, odamTa’rif razryadiKoeffitsientOylik ta’rif stavka, so’mQo’shimchalar, so’mO’rtacha oylik xaqiIsh xaqini yillik fondi min. so’mBoshliq 1 12 1,2 69482,4 62534,2 132016,6 1584,2Katta elektromexanik

1

10

55868,8

106150,7

2

6

45506,2

86461,8

µ §,

µ § - shartli texnik birliklar soni;

µ § - distansiya ishchilarni ro’yhatdagi soni.

Distansiyaning keltirilgan produksiyasini hisoboti.

3-jadval
NO’lchashlar nomiNatural birliklar o’lchov birligiO’lchagichning kattaligiTexnik birliklarning soniKeltirilgan birliklar,µ §1110 kV nimstansiya1 n/st1123,08123,082220 kV nimstansiya1 n/st1162,67162,673Seksiyalash posti1 post511,1955,95Kontakt tarmoqning parallel punkti1 punkt23,446,88Barchasi- -300,38348,58
Shunday qilib nimstansiya bo’yicha mehnat unumdorligi:

µ § bir kishiga.

Tortuvchi nimstansiyalardagi asosiy elektr jihozlarning texnik xizmat korsatish va ta’mirlash texnologiyalarining davrlari

N

NAsosiy elektr jihozlarKo’rikdan o’tkazish davriJoriy ta’mirlash davriVaqt normasi kishi/soatKapital ta’mirlash davriBajaruvchilar11O’chirgichlar

66Razryadlagich-6-10кВHar kuni110-121El.mex-gr.4 yoki el.mongr.4,gr.377Fider ПЭ-1-10 кВ1Har kuni11003El.mex-gr.4 yoki el.mongr.4,gr.388СЦБ-10кВHar kuni1301El.mex-1 gr.4, el.mon-gr.3 yoki 289Operati3v taqsimlgich ОРУ-35(27,5)-110кВHar kuni1200-2503El.mex-1, el.mon-1 4raz, 3raz110Ajratgich-РУ-6-10кВHar kuni1501El.mex-1, el.mon-1 4raz, 3raz

Xulosa
Yuqorida keltirilgan jadvallarda turli elektr uskunalar va jihozlarni ko’rikdan o’tkazish davri, joriy ta’mirlash, vaqt normalari, kapital ta’mirlash davri, hamda bajaruvchilarni kvalifikatsion soni asosida mehnat unumdorligi darajasini aniqlanadi, bunda turli hajmga ega bo’lgan produksiyasini keltirish uchun belgilangan koeffitsientlar yordamida o’rnatiladi.

Ishlab chiqarilayotgan yoki ta’mirlanayotgan elektr uskunani hajmini hisoblangandan so’ng bajarilgan unumdorligini hisoblanadi.

Bu ko’rsatgichlar kelgusida bajarilishi lozim bo’lgan ta’mirlash ishlarini vaqt normalarini belgilashda hamda elektr jihozlarning joriy, kapital ta’mirlash uchun natijada texnologik karta tuziladi.

III. Mehnatni muhofaza qilish qism

Temir yo’l transporti stansiyalarda elektr

jarohatni oldini olish

Elektrlashgan temir yo’l stansiyalarda, ayniqsa sanoat chastotaga ega kuchlanishi 27,5 kv bo’lgan quyidagi har qanday predmetlarga tegish ma’n qilinadi:

- kuchlanish ta’sirida bo’lgan simlarga va kontakt tarmog’i detallariga;

- kuchlanish ta’sirida bo’lgan elektrovozlarning elektr jihozlariga;

- kontakt tarmog’iga osilgan har qanday predmetlarga (simlar, arqon, troslar va hokazo);

- kontakt tarmog;I bo’ylab yotgan uzun metal konstruksiyalarga;

- kontakt tarmog’idan uzilgan yoki uzilmagan simlarga.

Shuni ta’kidlash kerakki har qanday yerlagichdan o’tadigan tokning zichligi kamayadi va chamasi 20m masofalarda nihoyatda kam bo’ladi. Yerlagich atrofidagi radiusi 20m bo’lgan fazo tokning sirqish maydoni deyiladi (1-rasm).

1-rasm. Qadam kuchlanishi.
Sirqish maydoni ichida joylashgan yerning nuqtalari orasida kuchlanish vujudga keladi (4.1-rasm). Favqulotda tok yurituvchi qismlarga tegib ketilsa, unda yerga nisbatan potensial ega ekanligi kuzatiladi.

µ §,

µ §- yerdan o’tuvchi tok, A;

µ §- yerlagich qarshiligi, Om.

Agar odam yerga ulangan metallic qismga qo’l bilan tegib ketsa, unda uning qo’li yerlagich potensiali µ § ga ega bo’ladi, odamning oyog’I esa boshqa potensialga teng bo’ladi. Natijada odam qo’li va oyog’i orasida potensial ayirmasipaydo bo’ladi.

µ §

Bu ayirma tegib ketish kuchlanishi deb ataladi. Agar odam jihozga tegib turib yerlagich ustida tursa, bunda µ § va natijada µ §.

50 m uzoqlikda elektr ta’sir amalda nolga teng bo’ladi.

Misol uchun, ulanmagan va yerlanmagan uzunligi 600 m simda 6000 V li kuchlanish paydo bo’lishi mumkin. Agar odam shu simga tegib ketsa kishidan 0,02 A tok o’tishi mumkin, bu kattalik esa havfsiz kattalikdan ancha katta bo’ladi. Shu sababli metallic konstruksiyalarni, simlarni ikki uchidan 1-1,5 m chuqurlikda yerlatgichlar bilan ta’minlash lozim.
3. Elektr uskunalarga xizmat ko’rsatishda elektr havfsizlikni ta’minlash.
Elektr energiyani ishlab chiqaradigan, o’zgartiradigan, taqsimlaydigan va foydalanilgan uskunalar elektr uskunalar deyiladi.

Elektr havfsizlik shartlari bo’yicha elektr uskunalar 1000 V gacha va 1000 V dan yuqori bo’lgan uskunalarga bo’linadi.

Elektr havfsizlik deb elektr tok, elektr yoy, elektromagnit maydon va statik elektrni odamlarni himoyalaydigan tashkiliy va texnik tadbir va vositalarga aytiladi.
4. Himoyani texnik usullari va vositalari.
Elektr havfsizlikni ta’minlash uchun quyidagi texnik usullar va vositalar qo’llanilishi lozim:

- tok o’tuvchi qismlarni izolyatsiyasi;

- chegaralovchi qurilmalar;

- ogohlantiruvchi signalizatsiya;

- blokirovka;

- havfsizlik belgilar;

- havfsiz balandlikda joylashish;

- havfsiz yerlatgichlar, nollash va havfsiz ajratish; (4.2-rasm)

- tarmoqlarni elektr ajratish;

- havfsiz vositalar va saqlagich yordamchi uskunalardan foydalanish.

2-rasm. Izolyatsiyalangan neytralli tarmoqda elektr uskunani yerlatish

5. Kontakt tarmoqda havfsizlik tadbirlari.

Kontakt tarmog’i distansiyasining vakili ish bajariladigan joyga kelib, elektr dispatcher bilan aloqa bog’laydi va undan ishlarni boshlashga ruxsat oladi. Bundan keyin kontakt tarmog’ini yerlatadi va yozma ravishda ishchi brigada boshlig’iga ruhsatnoma beradi.

Kontakt tarmog’ini uzatish, liniyani hamda kontakt tarmog’ini tayanchlaridagi boshqa simlarni sun’iy yerlagichga ulash taqiqlanadi.

Temir yo’llarda va yo’lovchi ko’priklarda hamda оградители (to’siq) bar’erlarda saqlovchi shitlar o’rnatiladi va odamlar o’tadigan yo’llarga maxsus yopqichlar yoziladi. Har bir shitga “Високое напряжение - опасно для жизни” plokatlar osiladi.

Elektrlashgan yo’llardagi harakatlanuvchi tarkibda yerlagichlar o’rnatilmaguncha quyidagilar qat’iyan ma’n qilinadi:

- vagonlarning, konteynerlar, teplovozlar va dizellar tomlariga chiqish;

- sisternalar lyuklarini ochish;

- harakatlanuvchi tarkibda yuklanish operatsiyalarni bajarish;

- neft, suvlar miqdorini o’lchash, dudxonalarni tozalash.
Xulosa
Elektrlashgan temir yo’l istemolchilariga energiya yetishmasligidan bo’lgan iqtisodiy va ijtimoiy zarar, avariyaviy ta’mirlashga ketgan sarf-harajatlar, hamda puxtalikni oshirish bilan bog’liq bo’lgan harajatlar hisobga olinsa elektroenergetik qurilmalar ishonchligini optimal darajasini ushlab turish maqsadga muvofiq bo’ladi. Boshqacha aytganda jihozlarga texnik xizmat ko’rsatish davrini asoslash masalasi kelib chiqadi.

Nimstansiyalardagi asosiy va yordamchi jihozlar va uskunalarni texnik holatini o’zgarish qonunlarini: ishdan chiqish jadalligi µ §, ishdan chiqish oqimi µ §, hamda ishdan chiqishni matematik kutilishi µ §, dispersiyasi µ §, standart og’ish µ § va korregyatsion koeffitsientlarini asosida ilmiy asosda prognoz qilish va shular asosida profilaktik ishlar davrini maqsadli belgilash mumkin.

Tortuvchi nimstansiya jihoz va uskunalariga (katta kuchlanishli kuch tansformatorlar, havo o’chirgichlar, uzatish liniyalar, kontakt tarmog’i va hokazo) joriy ta’mirlash optimal davrini aniqlashda, misol uchun izolyatsiya yemirilishi oqibatida ishdan chiqish oqimini umumiy holda µ § bilan appraksimatsiyalanadi va yillik solishtirma sarf-harajatlar kirgan tenglamadan optimal davr aniqlanadi.

Elektr jihozlarni ta’mirlashda texnik-iqtisodiy samaradorligini aniqlashda ikki yoki uch variantli taqsimlash sxemalari ma’lum ketma-ket va parallel bloklar bilan tasvirlanadi va sxema tuzilishiga ko’ra bir vaqtda bir zanjirni ishdan chiqish chastotasi hisoblanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar

2. Ю.Б.Гук. Анализ надежности электроэнергетических установок, Ленинград, Энергоатомиздат, 1988, 221 с.

3. Эксплуатация и ремонт тягових подстанций электрифицсированних железних дорог, Москва, Транспорт, 1975, 312 с.

4. Грудинский П.Г., Мандрыкин С.А., Улицкий М.С. Техническая эксплуатация основного электрооборудования станции подстанций. / Под ред. П.И. Успенова. М.: Энергия, 1974.

5. Китушин В.Г. Надежностъ энергетических систем: Уч. пособие. М.: Висшая школа, 1984.

6. Справочник по проектированию электроэнергетических систем / В.В. Ершевич, А.Н. Зейличер и др. Под. ред. С.С. Рокотяна и И.М. Шапиро. М.: Энергоатомиздат, 1985.

7. Неклепаев Б.Н. Электрическая частъ электростанций: Учебник для вузов. М.: Энергоатомиздат, 1985.

8. Фокин Ю.А. Вероятностно ЁC статистические методы в расчетах систем электроснабжения. М.: Энергоатомиздат, 1985.