|
Pegmatit konlarining hosil bo‘lish jarayonlari pegmatitlar
|
| bet | 1/3 | | Sana | 01.11.2023 | | Hajmi | 20.2 Kb. | | #92902 |
Bog'liq PEGMATIT KONLARINING HOSIL BO 41 dars. showmessage oynasi, pedagogika va psixologiya kafedrasi, Лекция 1, DTM 2019 Matematika kitobi, Amaliy yuzi, Kirish I. Kashtachilik san’atining tarixi va uning rivojlanishi, 10-sinf matematika 1-chorak test, avvalo ishlab chiqarish jamoai, odamlarning turli tarzdagi faoliyati bo`lib, ular o`rtasidagi o`zaro munosabatlar tizimi yuzaga keladi qamda ma`lum bir turmush, 3-amaliy, 2-dars-Конденсаторлар, 1-Mavzu Ijtimoiy-pedagogik kategoriyalar. Pedagogika va ijtimoi-fayllar.org, 1labadsdasd, 1. Ekalogiya haqida umumiy tushuncha. Ekalogik madaniyat nima, 1403844393 47512
PEGMATIT KONLARINING HOSIL BO‘LISH JARAYONLARI
Pegmatitlar (yunoncha pegmatos – bog‘lanish, aloqa) – otqindi, aksari er tomir
nordon tog‘ jinslari. Pegmatitlar tarkibidagi ortoklaz va kvarslar o‘ziga xos o‘sishga
ega, agar bu o‘simtalar juda ham ingichka bo‘lsa ular mikropegmatit deb ataladi.
Pegmatitlar pnevmatolit bosqichida qoldiq magmalardan hosil bo‘ladi, ular
magma temperaturasi pasayganda gaz va bug‘simon moddalar bilan to‘yinadi.
“Pegmatit” terminini dastlab fransuz olimi R.J.Ayui (1801) xozirgi yozma granit,
grafikali pegmatit yoki yaxudiy toshini belgilash uchun kiritgan.
Magmatik jarayonning oxirgi etaplarida uchuvchi komponentlarga boy bo‘lgan
qoldiq qotishmalarining shakllanishidan hosil bo‘ladigan birikmalar pegmatit deb
yuritiladi.
Pegmatitlardan nodir metallar – berilliy, litiy, niobiy, tantal, sirkoniy, qalay;
siyrak elementlar – rubidiy, seziy, grafniy; qimmat toshlar – zumrad, sapfir, berill,
topaz va ruda emas xom ashyolar – muskovit, dala shpati, kvars, korund kabilar qazib
olinadi.
Ko‘pchilik pegmatitlar yuqori temperaturada (A.E.Fersman bo‘yicha 700 –
400oS oralig‘ida), bir necha 1000 atmosfera bosim ostida va sezilarli chuqurlikda
(A.Ginzburg bo‘yicha 2 - 7 km) bo‘lib o‘tadigan magmatik jarayonning mahsulidir.
Pegmatitlar intruziv jinslar bilan chambarchas bog‘langan bo‘lib, ulardan
o‘lchamlarining kichikligi, shakllarining tomir va uyasimon, ichki tuzilishi, tog‘ jinsi
hosil qiluvchi minerallarning kattaligi,
bo‘lishligi bilan ajraladi.
|
uchuvchan birikmali minerallarning
|
Tabiatda eng ko‘p tarqalgan pegmatitlar nordon magmatik jinslar bilan bog‘liq
bo‘lib, granit pegmatitlari deb nom olgan. Ishqoriy, asosiy va o‘ta asosiy jins
pegmatitlari esa kamdan - kam uchraydi (1 - jadval).
1 - jadval
Struktura
|
Bosqi
ch
|
Magmatik jins
formatsiyasi
|
Pegmatit
tipi
|
Tarqalish darajasi
|
Geosinklinar
|
Erta
O‘rta
Kech
|
O‘rta asosiy va
asosiy plagiogranit
Senit granodiorit
Granit
Kichik intruzivlar
|
Asosiy
Ishkoriy
Granit
Granit
Granit
|
Juda kam
Kam
Kam
Juda ko‘p
tarqalgan
Kam
|
Platforma
|
- - -
|
Granit
Asosiy
Ishqoriy
|
Granit
Asosiy
Ishqoriy
|
Kam
Kam
Keng tarqalgan
|
6.1. Granitli pegmatitlar
Granit pegmatitlari nordon jinsli massivlarning ichida hosil bo‘lganligi uchun,
ularning mineralogik tarkibi ona jinslar – granit, granodioritnikiga to‘g‘ri keladi. Bu
pegmatitlarning asosiy qismi kvars, dala shpati va slyudadan tuziladi.
Pegmatit qotishmalarida H2O, HCI, HF, H3BO3, H3PO4 kabi uchuvchan
komponentlarning ko‘payishi, nodir va siyrak elementlarning yig‘ilishi tufayli,
shunday komponent va elementlardan tuzilgan yangi minerallar paydo bo‘lib, ular
pegmatitlarda aksessor qo‘shimchalar sifatida uchraydi. Bu minerallar gruppasiga
muskovit, topaz, turmalin, berill, litiy lipidolit, spodumen, siyrak er elementli – ortit,
sirkon, monatsit, kolumbit, tantalit, samarskit, uranitit va boshqalar kiradi.
Pegmatitlarni ona jinslardan ajratib turadigan belgilardan biri minerallarning
yirik kristallanishidir. Granit pegmatitlarining tarkibi ona jinslarning tarkibiga
bog‘liq. Agar pegmatit hosil qiluvchi qotishma-eritmalar ona jinsi granit yoki tarkibi
granitga yaqin granit-gneys, kristalli slanets jinslari orasida shakllansa, bu holda
granitning tarkibiga mos keladigan toza chiziqli pegmatitlar vujudga keladi. Pegmatit
hosil qiluvchi qotishma eritma-granitdan farqlanuvchi tog‘ jinslari bo‘lsa, chalkash
chiziqli pegmatitlar hosil bo‘ladi.
Granit pegmatitlari tarkiblari va ichki tuzilishlariga ko‘ra oddiy
(differensiyalanmagan) va murakkab (differensiyalangan) pegmatitlarga bo‘linadi.
Oddiy pegmatitlar dala shpatlari va kvarsdan tuzilgan bo‘lsa, murakkablari turli
minerallardan tashkil topadi va ko‘pincha zonal tuzillishga ega bo‘ladi.
Pegmatitlar o‘zlari hosil bo‘ladigan manbaga qarab, ikkiga bo‘linadi.
(A.I.Ginzburg, 1952), singenetik va epigenetik. Singenetik yoki shlir pegmatitlar
qoldiq-pegmatit hosil qiluvchi qotishmalarning yig‘ilgan joyini o‘zida shakllanishidan
hosil bo‘ladi. Tinch tektonik sharoitda vujudga keluvchi tomchi, oval shakllaridagi
kontaktlari sezilarsiz bunday pegmatitlar ona jinsning bag‘rida uchraydi.
Epigenetik pegmatitlar tektonik sharoitga qarab ona jinsning orasida yoki
cho‘kindi-metamorfik jinslar ichida tomir shaklida uchraydi. Tomirlarning kontakti
keskin bo‘ladi. Murakkab (differensiyalangan) pegmatitlar shu gruppaga kiradi.
Pegmatit konlarini o‘rganish borasida A.E.Fersman katta ishlar olib borgan.
O‘rta Osiyo pegmatitlarini har taraflama o‘rganishda H.M. Abdullaev,
Q.L.Boboev, H.N.Boymuhamedov, S.M.Bobojumaev, N.K.Djamolitdinov,
I.X.Hamroboev va boshqalarning hizmatlari katta.
|
| |
