Qo£riqxona florasi 600 dan oríiq (27 endemik)
tum i qamrab
oigan. Awallari Nurota tizmasi archa o £rmonlari bilan qoplangandi,
lekin ular o ‘tgan asrdayoq kesib tashlangan. Q o£riqxonada atigi 30 ga
yaqin archa qoigan. Qo£riqxona faunasi 183 turdan iborai, shundan
13 turi 0 ‘zbekiston Respublikasi «QiziJ kitobi»ga kiritilgan.
Nurota
davlaí
qo£riqxonasi
0 ‘zbekiston
Respublikasi
Qsshloq va suv xo'jaligi vazirligi huzuridagi 0 ‘rm on xo'jaligi
bosh boshqarmasi tizimiga kiradi hamda Qo‘riqxonalar, milliy
tabiiy bog‘Jar va ovchilik xo‘jaliklari boshqarmasi tomonidan
boshqariíadi. Qo‘riqxonaning Osrafsoyida qadimgi qoyatoshlarga
chizilgan qadimiy rasmlar saqlanib qoigan.
Mujramsoyda esa
1000 yoshli archalar bor. Uxum, Siníobsoy, Ustun qishioqlarida
ham Aieksandr Makedonskiy nomi bilan bog£lanib qoigan joylar,
1000
yoshli daraxtlar davlaí muhofazasi ro ‘yxatiga olingan.
4.
Surxon davlaí qo‘riqxonasi
Surxondaryo viloyati Sherobod
tumanining shimoli-g'arbiy qismida joylashgan bo£lib, ikkita
mustaqil hudud: Qrol-Payg‘am barva Q o‘hitongíog‘ tizmasi sharqiy
yonbag‘ridan tashkil topgan. Umumiy maydoni 3092 ga boig an
Orol-Payg‘ambar hududi Xalqaro «Qizil kitob» va G‘zbekiston
«Qizil kitob»iga kirgan Buxoro bug‘usi (xongul) va yaylov, to £qay
ekotizimlarini saqlab qolish maqsadida 1971-yildayoq qo£riqxona
sifatida tashkil topgandi.
142
1987-yiIda Q o£hitong davîat qo ‘riqxonasi Orol-Payg‘ambar
qo‘riqxonasi bilan birlashtirildi va umumiy maydoni 24554
ga bo‘lgan Surxon davîat qo‘riqxonasiga qayta tashkii qilindi.
Q o‘riqxonaning Q o£hitong hududi tog‘-o ‘raion
ekotizim sifatida
tavsiflanadi. Uning hududi Pomir-Oloy tog‘ tizimi Hisor
tizmasining janubi-g£arbiy tarmoqlarida dengiz sathidan 1500 dan
3157 m gacha balandlikda joylashgan. Qo'riqxona hududi ko‘p
sonli mayda soylardan tarkib topgan yaxshi rivojlangan gidrografik
tizimni ta ’minlaydigan doimiy va muvaqqat oqadigan ko‘plab suv
oqimlariga ega. Hozirgi paytda Q o‘hitongda 269 tur va 55 oilaga
mansub 578 o £simliklar ro'yxatga olingan, shundan 23 turdagi
o‘simlik turi O'zbekiston Respublikasi «Qizil kitob»iga kiritilgan.
Yer usti (o‘rmon, dala, adir) o‘simiiklari bilan band maydon
16620 ga (67,7%), toshli yonbag‘ir, to £kilma,
qiyaliklar bilan band
maydon 7839 ga (31,9%), o £rmonlar 9288 ga yoki hududning
37,8 foizini îashkil qiladi. Asosiy o £rmon hosil qiladigan o£simlik
Zarafshon archasi hisoblanadi. Hozirgi paytda Q o£hitongda 1
turdagi baliq, 2 turdagi amfibiya, 26 turdagi reptiliya,74 turdagi
qush va 23 turdagi sutemizuvchi aniqlangan.
S.
«Saday~to‘qay» davîat qo‘riqxonasi 1971 -yil oktabr oyida to £qay
landshaftini va uning hayvonot olamini
saqlab qolish maqsadida
0 £zbekiston hududida oltinchi va QoraqaIpog£istonda birinchi
qo£riqxona sifatida tashkii topgan. Qo£riqxona Quyiamudaryoning
o'ng sohil to'qayzorlarida vatanimiz hayvonot olamida endernik
bo‘lgan xalqaro «Qizil kitob»dagi Buxoro bug‘usini saqlab qolish,
muhofaza qilsh va ko£paytirish maqsadida Qoraqalpog£iston
Respubîikasida Beruniy va Kegayli tumanlari hududiarida tashkii
qilingan. Qo'riqxonada 91
tur qushlar yashaydi, shulardan 18 turi
qishlovchi qushlar hisoblanadi. 1975-yilda qo£riqxonaga 4 bosh
Buxoro bug‘usi keltirilgan edi, hozirda uiaming soni 350 boshdan
oshdi. Q o‘riqxona BMTning 0 ‘zbekistondagi taïaqqiyot loyihasi
bo'yicha xalqaro biosfera rezervatiga aylantirilgan.
Maydoni 6462 ga, xususan, o ‘rmon bilan qoplangan yeri
3975 ga. Beruniy va Kegayli
tumanlari hududida Amudaryo
143
past oqimida joylashgan. T o‘qay changaizorlari maydonning 70
foizini egallaydi. Hayvonot olami 91 turdan ortiq qush, 15 turdagi
sutemizuvchi va 15 turdagi baliqni o ‘z ichiga oladi. «Baday-
to ‘qay» davlat qo‘riqxonasi TM XR Qizil kitobi, 0 ‘zbekiston
Respublikasi «Qizil kitob»i, SITES II Ilovasiga kiritilgan Buxoro
bug‘usini (xongulni) iqlimlashtirish bilan shug‘ullanadi.
6.
Zarafshon davlat qo‘riqxonasi 1975-yilda
tashkil etilgan,
Samarqand viloyatida joylashgan. Uning hududi C ho‘ponota
cho‘qqilaridan boshlanadi va tor tizma b o iib ,
Zarafshon
daryosining o ‘ng sohili bo‘ylab 47 km ga cho‘zi]gan. 0 ‘rm on
yerining kengligi 300 dan 1500 m gacha. Qo'riqxona maydoni
2352 ga, shundan 680 ga o'rm on bilan qoplangan. Q o‘riqxona
vatanimizning eng chiroyli, noyob ov qushi bo'lgan — Zarafshon
tustovug‘ini, shifobaxsh buta o'simligi — chakandani va daryo
sohilidagi to'qayzor o'rm onlarini saqlab qolish, muhofaza qilish
va ko'paytirish maqsadlarida tashkil qilingan.
