3
1.
Insoniyat taraqqiyotining dastlabki bosqichlarida pedagogikaning vujudga
kelishini o‘rganish (Esse, Bumerang usullari asosida)
Pedagogika (gr. 'παῖς', paіda — bola, gr. 'ἄγω', logos — yetaklovchi) atamasi qadimiy
boʻlib, „bola yetaklovchi“ degan maʼnoni bildiruvchi grekcha „paydogogos“ soʻzidan
kelib
chiqqan. Tarixiy manbalarning koʻrsatishicha, qadimgi Yunonistonda oʻz xoʻjayinining
bolalarini sayr qildirgan, ehtiyot qilgan, harbiy mahoratni oʻrgatgan tarbiyachini, yaʼni qullarni
„pedagog“ (bola yetaklovchi) deb atashgan. Keyinchalik esa, maxsus oʻqitilgan va
pedagoglikni oʻziga kasb qilib olgan kishilarni pedagog deb atay boshlashgan.
Pedagogika (yun. paidagogike) — tarbiya, ta’lim hamda maʼlumot berishning nazariy va
amaliy jihatlarini oʻrganuvchi fanlar majmuasi. Ped. institutlari va ayrim boshqa oʻquv
yurtlarida mutaxassislik dasturi asosida oʻrganiladigan oʻquv predmeti ham P. deb yuritiladi. P.
fan sifatida bola tarbiyasining nazariy asoslari bilan shugʻullangan. Zamonaviy P. bolalar bilan
birgalikda kattalarning ham oʻquv-tarbiyaviy, madaniy hamda maʼnaviymaʼrifiy tarbiyasi bilan
shugullanishni koʻzda tutadi. Oʻzbekiston Respublika-sida P. ga barkamol shaxs maʼnaviyatini
shakllantirishning asosiy vositasi sifatida yondashiladi.
P. tarbiya jarayonining qonuniyatlari, tarkibi va uni tashkil etish mexanizmlarini tadqiq
etadi, tarbiyaviy va oʻquv
ishlarining mazmuni, tamoyillari,
ularni tashkil etish shakl, usul
hamda yoʻsinlarini belgilab beradi.
Shaxsni tarbiyalash, oʻqitish va shakllantirish P.ning asosiy funksiyasi hisoblanadi.
Shaxsni tarbiyalash P.dagi
asosiy tushuncha sanalib, oila va jamiyatning barkamol shaxsni
shakllantirishga yoʻnaltirilgan birgalikdagi faoliyatini anglatadi.
Tarbiya yordamida inson
shaxsining maʼnaviy jihatlarini qaror toptirish koʻzda tutiladi. Dunyoqarash, eʼtiqod, ezgulik,
4
goʻzallik, yaxshilik, adolatga doyr qarash va koʻnikmalarning shaxs
sifa-tiga aylantirilishi
tarbiya yordamidagina amalga oshiriladi. Insonlar ora-sida yashash, hayotda turmush kechirish
va faoliyat koʻrsatish uchun zarur boʻlgan bilim, koʻnikma va malakalar yigʻindi-sini
oʻzlashtirishga qaratilgan faoliyat oʻqitish tushunchasini ifoda etadi. Oʻqitish natijasida shaxs
zaruriy bilimlar bilan taʼminlanib, kelgusida turli darajadagi maxsus maʼlumotni olish
imkoniga ega boʻladi. Tarbiyalash va oʻqitish natijasida odamda
muayyan shaxs sifatlari
shakllantiriladi. Shaxe tarbiyalash va oʻqitish orqali oʻzida oldin boʻlmagan maʼnaviy-
intellektual sifatlarga ega boʻladi. Bu hol shaxsning umri mobaynida uzluksiz davom etadi va
uning rivojlanishiga omil boʻladi.
Yozuv padyo
bo’lishi bilan
pedagogika
qarashlar
yozuvlar
ko’chiriladigan
boldi
Pedagokika udum,
odat, an’ana
tarzida namoyon
bo’lgan. Shuning
uhun ham oldin
xalq pedagogikasi
yuzaga kelgan
Insoniyat mavjud
tajribalarini o’rganish va
boshqalarga o’rgatishni
yo’lga qo;ya boshlagan
vaqtdan, ya’ni
pedagogikning paydo
bo’lgan va mavjudligidir.
Ta’lim va tarbiyaga
doir qarashlar tizimi
shakllanadi. Lekin
bular darhol
pedagogika nazariy
tizizmlar sifatida
emas, balki milliy fikr
tarbiyaga darhldor
qarashlar, aqida alr.
Odamzotning hayotiy
va aqliy tajribasi ortib,
turmush kechirish tarzi
xilma-xillashib,
mehnat taqsimoti
yuzaga kelib turli
fanlar paydo bo;’la
boshlashi bilan
Qadim zamonlarda paydo
bo’lgan pedagogik
qarashlar ko’proq amaliy
xususiyatga ega bo’lsada,
keyinchalik
Pedagogikaning alohida
fan sifatida shakllanishiga
ulkan hissa qo’shgan
Sof amaliy harakterga
ega bo’lgan va
insoniyat ko’p yillar
mobaynida ottirgan
hayotiy tajribalarni
yoshlarga qisqa
muddatda
o’[rganishni hissa
