1. Ishlab chiqarish korxonalarini diversifikatsiyalash va modernizatsiyalash jarayonini tashkil etishning nazariy asoslari

Keng ma’nodagi modernizatsiyani tavsiflovchi turli jihatlar ham ushbu ijtimoiy jarayon mazmunining turli-tuman va serqirraligini ko’rsatadi (1-rasm). Keng ma’nodagi modernizatsiya jarayonining tavsiflari qatorida shuningdek, uning quyidagi tamoyillarini ham ajratib ko’rsatish mumkin: uning majmuaviyligi, ya’ni jamiyat hayotining barcha sohalarini qamrab olishi; uning tizimiyligi, ya’ni jamiyat hayoti har qanday tarkibiy qismi yoki yaxlit sohasining o’zgarishi boshqalarining o’zgarishiga olib kelishi. Masalan, madaniy va siyosiy o’zgarishlar iqtisodiyotdagi o’zgarishlarga olib keladi va aksincha;

• 
  uning global tavsifi – u dastlab bir necha ilg’or mamlakatlarda boshlanib, keyinchalik butun dunyoga tarqalmoqda;
  
• 
  uning davomiylik tavsifi – modernizatsiya qisqa davrda ro’y bermaydi, balki u bosqichlarga bo’linadi (islohotlarni amalga oshiruvchi yetakchi guruhning paydo bo’lishi, o’zgarishlarni ilgari surish, ular natijalarining tarqalishi va mustahkamlanishi);
  
• 
  tabaqalashganlik tavsifi – modernizatsiya turli mamlakatlarda turlicha ro’y berib, u yoki bu xolda milliy madaniyat va ahloq an’analariga tayanadi (masalan, “yapon iqtisodiy mo’jizasi”), G’arb va Yevropa qadriyatlari foydasiga ulardan to’liq voz kechishni taqozo etmaydi.
  

• 
  mamlakatda amalga oshirilayotgan bozor islohotlarini yanada chuqurlashtirish;
  
• 
  iqtisodiyotning turli sohalarini erkinlashtirish;
  
• 
  bozor iqtisodiyoti sharoitida hozirgacha o’tmishdan meros sifatida saqlanib qolayotgan ma’muriy-taqsimot tizimi mezonlarinidan voz kechish;
  
• 
  xususiy sektorning yanada jadal rivojlantirilishini yanada ta’minlash;
  
• 
  davlat tuzilmalarining xususiy tadbirkorlik faoliyatiga aralashuvini yanada ko’proq cheklash;
  
• 
  kichik biznes va fermerlikni rivojlantirishga e’tiborni qaratish;
  
• 
  xususiy tadbirkorlik va kichik biznes bilan shug’ullanuvchilar faoliyat ko’rsatishlari uchun keng imkoniyatlar yaratish hamda ularni rag’batlantirib borishni tashkil etish;
  
• 
  soliq tizimini yanada takomillashtirish;
  
• 
  soliqqa tortish borasida qo’shimcha imtiyozlar va pereferensiyalar berilishini ta’minlash va boshqalar
  Umuman olganda, modernizatsiyalash jarayonlari ijtimoiy hayotning deyarli barcha jabhalarini qamrab olib, ayniqsa, mazkur yo’nalishlar orasida iqtisodiyotni modernizatsiyalash muhim o’rin tutadi. Zero, milliy iqtisodiyotning barqaror va samarali amal qilishini ta’minlash, uni jahonning rivojlangan mamlakatlari taraqqiyoti darajasiga olib chiqish, turli siyosiy va iqtisodiy o’zgarishlar, jahon bozori kon’yunkturasidagi tebranishlar, inqiroz holatlariga nisbatan “chidamliligi”, mustaqil rivojlana olish imkoniyat va salohiyatlari aynan iqtisodiyotdagi tub islohotlar va ularning natijalariga bog’liqdir. Biroq, shu bilan birga iqtisodiyotni modernizatsiyalash jarayonlarining amalga oshirilishida izchillik va mantiqiy muvozanatni ta’minlashga harakat qilishi lozim.
  

• 
  korxonalardan eskirgan asbos-uskunalarni chiqarish;
  
• 
  ishlab chiqarishni zamonaviy asbob-uskunalar bilan jihozlash;
  
• 
  mahalliy resurslar asosida ishlab chiqarishga innovatsion texnologiyalarni joriy qilish;
  
• 
  ishlab chiqarilayotgan mahsulot assortimentini kengaytirish;
  
• 
  ishlab chiqarish harajatlarini pasaytirish va resurslarni tejash;
  
• 
  sifatni boshqarish va sertifikatlash tizimini joriy qilish;
  
• 
  chiqitsiz va ekologik toza texnologiyalarni joriy etish¹².
  

• 
  jahon miqyosida talablarga javob beruvchi, raqobatbardosh mahsulotlarning ishlab chiqarilishi;
  
• 
  mahsulot tannarxining ahamiyatli darajada pasaytirilishi hisobiga korxona moliyaviy natija va imkoniyatlarining kengayishi;
  
• 
  xomashyo va resurslarning tejalishi;
  
• 
  mahsulot va xizmatlar yangi turlarini ishlab chiqishni yo’lga qo’yish orqali ishlab chiqarish diversifikatsiyasining amalga oshirilishi.
  

Agar mazkur texnika va texnologiyalar ilgari amalda qo’llanilmagan ishlanma va g’oyalarga asoslangan bo’lsa, u xolda ulardan foydalanishning ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati yanada yuqoriroq bo’ladi. Innovatsion texnologiyalarning ishlab chiqarishga tatbiq etilishi ushbu sohada qo’llanib kelinayotgan texnologiyalarga nisbatan yuqoriroq samaraga erishish imkonini beradi.