1-Maruza.Axborot texnologiyalarining ta’limdagi o‘rni. Oficce
dasturlaridan foydalanishda gipertexnologiyalarni qo‘llash. Matnli va jadval
axborotlarni qayta ishlash texnologiyasi va uning dasturiy vositalari. Ta’lim
jarayonida axborotlarni taqdim etish usullari. Taqdimotlarga qo‘yiladigan
texnik va estetik talablar. Ta’lim muassasalarda ma’lumotlar bazasi va banki
tushunchasi.
Reja
1.
Taʼlimda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari
2.
Zаmоnаviy ахbоrоt tехnоlоgiyаlаrining tа’lim jаrаyonlаrigа jоriy etilishi:
3.
Taqdimotlarga qo‘yiladigan texnik va estetik talablar
Tayanch iboralar:
axborot texnologiyalari, kompyuter, operatsion tizimlar,
tarmoqlar, pedagogik dasturiy vositalar, Virtual borliq
Bugungi kunda kompyuter texnologiyalari ta’lim tizimiga innovatsion
texnologiyalarning zamonaviy metodlarini, usullarini va dasturiy vositalarini tatbiq
etish bo’yicha yanada kengroq imkoniyatlarni yaratib berdi. Uzluksiz ta’lim tizimida
bu imkoniyatlardan samarali foydalanish o’quvchilarga ta’lim va tarbiya berishning
murakkab vazifalarini hal etish o’qituvchilarning bilimi, malakasi, kasbiy mahorati,
iqtidori, iste’dodi va madaniyatiga hamda dars jarayonida yangi pedagogik va
axborot texnologiyalaridan foydalana olish faolligiga bog’liqdir. Shuning uchun
ham bugungi kunda respublikamizda yangi zamonaviy ta’lim texnologiyalari tizimi
yaratilib, uning asosiy vazifasi ta’lim tizimidagi ta’lim mazmuni uzluksizligi va
uzviyligini ta’minlash, fanlarni o’qitish uslubiyatini takomillashtirish, o’quv
jarayoniga yangi pedagogik va axborot texnologiyalarini joriy etishdan iborat
bo’ladi. Bugungi kunda barcha ta’lim muassasalarida ta’lim olayotgan barcha
o’quvchilar kompyuter va axborot texnologiyalarini mukammal o’rgangan,
o’zlashtirgan va amaliyotga tatbiq eta oladigan bo’lishi dolzarb masalalardan biriga
aylanmoqda. Ayniqsa, dars jarayonida fanlarni bir-biri bilan bog’lab o’tish, o’tilgan
mavzuni osonroq tushunishga va ularni o’zlashtirishga olib keladi. Fan sohasining
har qanday yangiligi, loyihasi va ishlab chiqarish tarmog’i murakkab matematik
hisoblashlarsiz amalga oshirilmaydi. Bunday hisoblashlarni yengillashtirish
maqsadida ko’plab zamonaviy va universal integrallashgan tizimlar, ya’ni amaliy
dasturlar paketi yaratilmoqda. Amaliy dasturlar paketi amaliy va tizimli dasturlar
bilan birgalikda foydalanish orqali kompyuterlarning amaliy darajasini oshirishga
qaratilgan dasturiy ishlanmalarning keng doirasini o’z ichiga oladi. Ana shunday
zamonaviy dasturlar majmuasidan foydalanish ko’nik-malarini shakllantirish uchun
matematika darslarini tashkil etishda ular bilan ko’proq muloqot qilish kerak bo’ladi.
Darslarini axborot texnologiyalari yordamida tashkil etish etish, bir tomondan dars
sifati va samaradorligini oshirsa, ikkinchi tomondan o’quvchilarda shu vositalarni
chuqur o’rganish bilim va ko’nikmalarini hosil qiladi. Axborot va kompyuter
texnologiyalari atamalari kundalik turmushda eng ko’p qo’llaniladigan tushunchalar
desak mubolog’a bo’lmaydi. Chunki hayotning qaysi sohasini olmaylik, qanday
amallarni bajarmaylik, albatta, axborotlar bilan ish ko’ramiz. Ya’ni axborotlardan
foydalanish, axborot almashish, ularni uzatish, o’zlashtirish inson faoliyatining
asosiy negizini tashkil etadi. Umuman olganda, axborot texnologiyasi jamiyatning
jadal rivojlanishiga ta’sir etuvchi eng muhim omildir. Axborot texnologiyasi
insoniyat taraqqiyotining turli bosqichlarida ham mavjud bo’lgan bo’lsa-da, hozirgi
zamon axborotlashgan jamiyatning o’ziga hos xususiyati shundaki, sivilizatsiya
tarixida birinchi marta bilimlarga erishish va ishlab chiqarishga sarflanadigan kuch
– energiya, xom – ashyo, materiallar va moddiy iste’mol buyumlariga sarflanadigan
harajatlardan ustunlik qilmoqda, yani axborot texnologiyalari mavjud yangi
texnologiyalar orasida yetakchi o’rinni egallamoqda. Ta'lim bizning hayotimiz
uchun nima qiladi? Har qanday o'zgarish keltiradimi? Yoki hayotning har xil
turlarini olib keladi? Dunyoda ta'limning jiddiy va ta'sirchan ta'siri bormi? Bu
savollarga javob berish bizni yanada aniq va amaliy yondashishga olib keladi. Ta'lim
nafaqat bizning hayotimizga, balki jamiyatimizga ham katta o'zgarishlarga olib
keladi. Yangi texnologiyalarni joriy etish va ta'limni tarqatish modellari vaqt, joy,
ishonchlilik, almashish va bilimlarni yaratish (ta'limning eng muhim ustuvorligi)
nuqtai nazaridan ta'limning ko'plab jihatlarini aks ettirishimizga, qayta ishlash va
ko'rib chiqishga imkon beradi. Shunday qilib, ta'limda axborot texnologiyalarini
qo'shish, ko'proq o'quvchilar ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Yuqorida keltirilgan uchta so'z
bitta tushunchaga o'xshash bo'lishi mumkin, ammo bu to'g'ri emas. Uning orqasida
yashirin tushunchalar bir xil, lekin ikkita atama birlashtirilgan. Ta'lim va axborot
texnologiyalari uzviy bir-biriga bog’liq tushunchalardir. Ta'lim sohasining asosiy
qismiga aylanib borayotgan axborot texnologiyalari izchil ravishda sezilarli
o'zgarishlarni keltirib chiqaradi. Ta'lim sohasidagi axborot texnologiyalarining
qo’llanilishi, barqaror o'zgarishlar dunyoda hayotga mazmunli ta'sir ko'rsatdi. Yangi
texnologiyalarning paydo bo'lishi barcha an'anaviy ta'lim, ta'lim va tarbiya usullarini
ishga solidi, o'quv dasturlarining barcha sohalariga katta ta'sir o'tkazadigan
ishlarning eng muhim qismi hisoblanadi. Ishda, uyda va ta'lim muassasalarida
axborotga bo'lgan yaqin munosabat bilan tezkor muloqot qilish ta'limning hayotiy
faoliyatga aylanishini anglatadi. Ta'lim - bu davom etadigan jarayon, shuning uchun
dunyoning har qanday burchagida istalgan vaqtda amalga oshiradigan odamlar
ehtiyojiga aylanadi. Ta'lim sohasidagi axborot texnologiyalarining rivojlanishi uzoq
vaqt davom etadigan hodisadir. Ta'lim, muayyan shaklda, turli xil o'quvchilarning
ehtiyojlari bilan bog'lanishiga bog'liq va axborot texnologiyalari istalgan ehtiyojni
qondirish uchun juda muhimdir. Multimediali vositalar - rejalashtirish, audio va
vizual ta`lim, materiallarni va asboblarni ishlab chiqarish, ovozni o`z ichiga olgan
holda, ta'lim maqsadlariga ko`maklashish. Audio va vizual ta'limning rivojlanishi
nafaqat texnologiyani, balki ta'lim nazariyasini ham aks ettiradi. Innovatsion
kommunikatsiya texnologiyalari va ta'lim muassasalariga bo'lgan ortiqcha talabning
o'zgarishi, o'quvchilar o'z uylariga o'qish va boshqa xarajatlarni kamaytirishga
yordam berishi, masofadan o'rganish har bir o'quvchiga(geografik uzoqlik,
individual nogironlik, oilaviy sharoit) kirish imkoniyatini kengaytirishi bilan birga
ta'lim sohasidagi axborot texnologiyalari savodxonligini oshirishga xizmat qiladi.
Shu bilan birga jamiyatni axborotlashtirish respublikamiz xalqi turmushi
darajasining yaxshilanishiga, ijtimoiy ehtiyojlarning qondirilishiga, iqtisodning
o’sishi hamda fan – texnika taraqqiyotining jadallashishiga xizmat qiladi. Jamiyatni
axborotlashtirish jarayonini 5 asosiy yo’nalishga ajratish mumkin: - mehnat,
texnologik va ishlab chiqarish jarayoni vositalarini kompleks avtomatlashtirish; -
ilmiy tadqiqotlar, loyihalash va ishlab chiqarish jarayonlarini axborotlashtirish; -
tashkiliy – iqtisodiy boshqarishni avtomatlashtirish; - aholiga xizmat ko’rsatish
sohasini axbomatlashtirish;
- ta’lim va kadrlar tayyorlash jarayonini
axborotlashtirish. Har qanday fan borliqning ba’zi tushunchalarini umumlashgan,
bir-biriga bog’langan holda o’rganadi. Masalan, fanlarni o’qitishda turli usul va
uslublardan foydalaniladi. O’qitishning asosini nazariy bilim va o’zlashtirilgan
bilimni amaliyotda tekshirish tashkil etadi. Har ikkala holda ham materialni
o’zlashtirishda ma’lum darajadagi axborotlar majmui o’quvchilar ongiga
yetkaziladi. Bilim olishda, yani ma’lum turdagi axborotlarni o’zlashtishda
kompyuter tizimining yordami benihoya kattadir. Axborot qanday ko’rinishda
ifodalanishdan qat’iy nazar, uni yig’ish, saqlash, qayta ishlash va foydalanishda
kompyuter texnikasining rolini quyidagilar belgilaydi: Birinchidan, o’qitishda yangi
axborot texnologiyalaridan foydalanish standart (an’anaviy) tizimga nisbatan o’quv
jarayonini jadallashtirib, o’quvchida ilmga qiziqishni oshiradi, ular ijodiy faoliyatini
o’stiradi, bilim berishga differensial yondashish, olingan bilimlarni takrorlash,
mustahkamlash va nazorat qilishni yengillashtiradi, o’quvchini o’quv jarayonining
subyektiga aylantiradi. Ikkinchidan, yangi axborot texnologiyalaridan ta’lim –
tarbiya jarayonida quyidagi shakllarda foydalanish mumkin bo’ladi: - muayyan
predmetlarni o’qitishda kompyuter darslari; - kompyuter darslari – ko’rgazmali
material sifatida; - o’quvchilarning guruhli va frontal ishlarini tashkillashtirishda; -
o’quvchilarning ilmiy izlanishlarini tashkillashtirishda; - o’quvchilarning o’qishdan
bo’sh vaqtlarini to’g’ri tashkil qilish masalalarini hal etishda va h. k. Umumta’lim
maktablarida fanlarni o’rganish jarayonida zamonaviy kompyuter va axborot
texnologiyalari vositalari bilan bevosita muloqot qilishda o’quvchilar kompyuter
texnologiyalardan kelgusida o’zining amaliy faoliyatida undan foydalanish
imkoniga ega bo’ladilar. Shu bilan birga o’quvchilarda yangi axborot
texnologiyalari va ularning dasturiy vositalariga bo’lgan qiziqishi ancha sezilarli
darajada ijobiy o’zgaradi. Bu esa o’z navbatida o’quvchilarning nafaqat
o’qitiladigan fanlar bo’yicha, balki kompyuter va axborot texnologiyalari bo’yicha
ham yetarlicha chuqur bilimga ega bo’lishlariga imkon yaratadi.
| 