1.3.2 Xalqaro elektrotexnika komissiyasi – ISO/IEC
Elektrotexnika sohasida xalqaro hamkorlik bo‗yicha ishlar 1881 – yilda
boshlangan. Bunda Elektr bo‗yicha birinchi xalqaro kongress tuzildi. 1904 – yilda
Sent-Luisda (AQSh) hukumat vakillarining Elektr bo‗yicha xalqaro kongressi
majlisida elektr mashinalar atamalarini va parametrlarini standartlashtirish masalalari
bilan shug‗ullanuvchi maxsus idora tuzish zarurligi to‗g‗risida qaror qabul qilindi.
Bunday idora – Xalqaro elektrotexnik komissiya (MEK) rasmiy ravishda 1906 –
yilda Londonda 13 mamlakat vakillarining konferensiyasida tuzildi.
1946 – yilda ISO tuzildi va unga MEK o‗zining moliyaviy va tashkiliy
masalalarda mustaqilligini saqlagan holda alohida huquqlar bilan qo‗shildi.
Bu tashkilotlarning sekretariatlari hududiy jihatdan bir binoda Jenevada
joylashgan.
ISO va MEK ning faoliyat sohalari aniq chegaralangan – MEK elektrotexnika,
elektronika, radioaloqa, priborsozlik sohasida, ISO esa qolgan barcha sohalarda
standartlashtirish bilan shug‗ullanadi.
Mamlakatlar o‗zlarining milliy qo‗mitalari bilan MEK da qatnashadi. Milliy
qo‗mitalar sanoatning barcha sohalari manfaatlarini ifodalaydi. Ko‗pchilik
mamlakatlarda bunday milliy tashkilotlar qatnashadi. Bu bilan bir qatorda ba‘zi
mamlakatlarning MEK da qatnashuvchi milliy qo‗mitalar standartlashtirish bo‗yicha
milliy tashkilotlardan mustaqil ravishda faoliyat yuritadi (masalan, bunday
mamlakatlarga Fransiya, GFR, Italiya, Belgiya va b. kiradi).
Xozirgi vaqtda 41 milliy qo‗mita MEK a‘zosidir. Bu mamlakatlarda jahonda
ishlab chiqariladigan elektr energiyaning 95 % ni iste‘mol qiluvchi yer sharining 80
% aholisi yashaydi. Bular asosan sanoati rivojlangan mamlakatlar. Shuningdek sanoat
tarmoqlariga ega bo‗lgan rivojlanib kelayotgan qator mamlakatlardan iborat. MEK
ning rasmiy tili – inglizcha, fransuzcha va ruscha.
MEK ning asosiy vazifasi yuqorida nomi kelitirilgan sohalarda Xalqaro
standartlarni yaratishdan iborat.
19
MEK ning oliy rahbar idorasi Kengash bo‗lib, bunda mamlakatlarning barcha
milliy qo‗mitalari qatnashadi. Saylanuvchi lavozimli shaxslarga prezident uch yillik
muhlatga saylanadi, vitseprezident, haznachi va bosh sekretar kiradi.
MEK texnik idoralarining tuzilmasi ISO dagi kabi: texnik qo‗mitalar (TQ),
kichik qo‗mitalar (KQ) va ishchi guruhlar (IG) dan iborat. Umuman, MEK da 80 dan
ortiq TQ bor bo‗lib, bularning bir qismi xalqaro umumtexnik va tarmoqlararo
xarakterdagi standartlarni (masalan, atamalar bo‗yicha, grafik tasvirlar, standart
kuchlanishlar va chastotalar, iqlim sinovlari va b.), boshqa qismi esa, mahsulotning
muayyan turlari uchun (tarnsformatorlar, elektron texnika buyumlari, maishiy
radioelektron apparatlari va b.) standartlarni ishlab chiqadi.
MEK standartlarini yaratish protsedurasi uning Ustavi, Protsedura qoidalari va
texnik ishlar bo‗yicha Umumiy direktivalar tomonidan belgilanadi. Har 1-1,5 yilda
TQ (KQ) majlislarda o‗z ishlarining dasturlarini tuzadi (yoki to‗g‗rilaydi). Har yili
MEK dasturiga 500 gacha va bundan ham ortiq yangi, xalqaro standartlarni yaratishni
ko‗zda tutuvchi mavzular kiritiladi. MEK/ISO ishlab chiqqan va 1990 yil 1 fevraldan
amalga kiritilgan Direktivalarga muvofiq amaldagi standartni qayta ko‗rib chiqish
yangi mavzuni ishlab chiqish kabi qaraladi.
ISO kabi, 1972 yilda MEK o‗z tavsiyanomalarini xalqaro standartlar deb
nomladi.
Xozirgi vaqtda 2 mingdan ortiq xalqaro MEK standartlari yaratilgan, bunda
MEK standartlari o‗zlarida mahsulotga va mahsulotni sinash metodlariga texnik
talablarning mavjudligi nuqtai nazardan ISO standartlariga nisbatan ancha to‗liq
tuzilgan bo‗ladi. Buni, bir tomondan, MEK ning faoliyat sohasiga kirgan mhsulotga
talablarda xavfsizlikka oid talablar asosiy hisoblanishi bilan tushuntirish mumkin,
boshqa tomondan esa, ko‗p o‗n yilliklar davomida to‗plangan ish tajribasi
standartlashtirish masalalarini ancha to‗liq hal qilishga imkon beradi.
|
