Elektr yuritmalar rivojlanish tarixi va uning zamonaviy texnologiyalardagi roli Elektr yuritmlar tarixiy rovojlanishi rus akademiki B.S. Yakobi ishlab chikkan
aylanuvchi xarakatlanadigan uzgarmas tok motoridan boshlanadi. Bu motor kichik
katerga urnatilib Neva daryosida sinov utkazildi.
Elektr yuritmlarni rivojlanishiga kuchli impuls 1889 yilda M.O. Dolivo-
Dobrovolskiy ishlab chikaan uch fazali asinxron elektr dvigateli buldi.
Elektr yuritmalar nazariyasi buyicha birinchi ilmiy ish 1880 yilda
«Elektrichestvo» jurnalida rus injenerii D.A. Lachinovning «Elektromexanik ish»
xisoblanadi. Makolada Elektr energiyani mexanik taksimoti afzalliklari asoslanadi.
Mamlakatni keng mikyosda elektrlashtirilishi, elektr stansiyalarni kurilishi,
elektr uzatish tarmoklari kurilishi, elektrtexnik sanoatni rivojlanishi elektr
yuritmlarni rivojlanishi jadallashtirdi. Shu bilan birgalikda Elektr yuritmlar
nazariyasi xam rivojlandi. Elektr yuritma nazariyasi V.P. Popov, A.T. Golovan, D.P.
Morozov, M.G. Chilikin ilmiy ishlarida rivojlandi.
Elektrlashtirish va texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish, yukori ishlab
chikarish mashinalarini, mexanizmlarini rivojlanishi elektr yuritmalar rivojlanishini
aniklashtiradi.
Zamonaviy elektr yuritmlarni rivojlanishini asosiy yunalishlari:
- rostlanmaydigan elektr yuritmlardan rostlanadigan elektr yuritmalarga
о‘tish;
- asinxron va sinxron rostlanadigan elektr yuritmalarni keng kullanishi;
- zaonaviy yarim о‘tkazgichli va mikroprotsessorli boshkariladigan vositalari
komplekt rostlanuvchi elektr yuritmalarni ishlab chikarish tadbik etish;
- elektr yuritmlarni ekspluatatsion ishonchligini, energetik kursatkichlarni
unifikatsiyalash va yaxshilash;
- matematik modellar yaratishdagi ilmiy – tadkikot ishlarini va texnologik
jarayonlar
algoritmlarini,
elektr
yuritmalarni
loyixalashni
kompyuterli
rivojlantirish;
- zamonaviy avtomatlashtirilgan elektr yuritmalarni ekspluatatsiya va
sozlashni, ishlab chikarish va loyixalash kobiliyati bulgan ilmiy texnik va injener –
texnik kadrlarni tayyorlash.
Расм.1.1. Буг юритманинг схемаси: Д – мотор; РМ – ишчи машина
Расм.1.2. Гурухли электр юритма
Расм 1.3. Якка электр юритма
Elektr motori bug motori urniga urgatiladi. Guruxli transmissiyali elektr yuritma
paydo buldi. Lekin xarakatni uzatish kurilmalari, tarkok tarmok saklanib koldi.
Zamonaviy amaliyotda guruxli elektr yuritmalar kullanladi, lekin bir ishchi mashina
uchun, barcha ishchi organlar bir elektr motori bilan xarakatlantiriladi (tikish
mashinalari, tokar tastgoxlari elektr yuritmalari).
Xozirgi paytda sanoatda shaxsiy elektr yuritmalar kullaniladi. Bunda elektr
motori fakat bir ishchi organni xarakatga keltiradi.
