|
1-ma’ruza. O’zgarmas tok elektr zanjirlari
|
| bet | 6/8 | | Sana | 02.02.2024 | | Hajmi | 0,55 Mb. | | #150194 |
Bog'liq 1-maruzaA ralash ulash
Elektr energiya manbalarini va aste’molchilarini aralash ham ulash mumkin. Agar bir nechta manbalarni ketma-ket ulab, kerakli kuchlanishni xosil qilib, xuddi shunday ketma-ket ulangan zanjirlarni bir nechtasini paralel ulansa aralash ulangan zanjir xosil bo’ladi (Rasm-3.4).
Bunda manbaning kuchlanishi quyidagicha bo’ladi: EEkknE0
Manbaning ichki qarshiligi esa quyidagicha bo’ladi: Rich bu yerda: R0-bitta manbaning ichki qarshiligi; n-ketma-ket ulangan manbalar soni; m-parallel ulangan manbalar soni.
Manbaning quvvati esa quyidagigiga teng bo’ladi: PmP0
bu yerda P0-bitta manbaning quvvati.
S i n o v s a v o l l a r i
1. Elektr yurituvchi kuch (EYuK), kuchlanish va tok kuchi qanday birliklarda o’lchanadi?
2. Elektr energiya quvvati, qarshilik qanday birliklarda o’lchanadi?
3. Zanjirning bir qismi va butun zanjir uchun Om qonunini ifodalang?
4. Kirxgof qonunlarini ifodalang?
5. Elektr zanjirlanini tekshirishdan maqsad nima?
6. Elektr energiya manbalariga misollar keltiring?
O‘ZGARUVCHAN TOK ZANJIRLARI
Reja:
O’zgaruvchan tok zanjirlari to’g’risida umumiy tushunchalar.
O’zgaruvchan tokning effektiv va o’rtacha qiymatlari.
Vektor diagrammalar
1. O’zgaruvchan tok zanjirlari to’g’risida umumiy tushunchalar.
Elektr yurituvchi kuchi (e.yu.k.), kuchlanishi, tokning qiymati va yo’nalishi sinusoidal qonun asosida davriy o’zgaruvchi elektr zanjirlari o’zgaruvchan tok zanjirlari deyiladi. Har qanday elektr zanjir qarshilik ga, induktiv ga va sig’im ga ega bo’lishi mumkin. Sinusoidal e.yu.k., kuchlanish va tokli generator, dvigatel, transformator va elektr uzatkichlarning foydali ish koeffitsientlari (FIK) nosinusoidalnikiga qaraganda yuqori (quvvat isrofi kam), ularni hisoblash esa ancha oson bo’lgani uchun texnikada sinusoidal e.yu.k. lardan keng foydalaniladi. O’zgaruvchan tok manbalari sifatida sinxron generatorlar ishlatiladi. Ular o’zgarmas tok generatorlariga nisbatan arzonroq, ishda ishonchliroq, katta quvvat va yuqori kuchlanishlarda ishlatilishi mumkin. Generator kuchlanishi transformator bilan kerakli qiymatgacha kuchaytirilishi va uning energiyasini uzoq masofalarga tejamli uzatilishi mumkin.
O’zgaruvchan tokli qurilmalardagi asosiy kamchilik ularning quvvat koeffitsienti ( ) ning pastligidir.
O’zgaruvchan tok generatorining eng sodda ko’rinishi 3.1-rasmda berilgan.
3.1-rasm
Starter qutblari o’rtasiga sirti o’ramga ega bo’lgan tsilindrik yakor o’rnatilgan. Starter va rotor o’rtasidagi bo’shliq ichidan o’tuvchi magnit chiziqlari yakorga radial (radiusi bo’yicha) yo’nalgan.
Magnit qutblariga shunday shakl berilganki, havo bo’shlig’ida magnit induktsiyasi sinus qonuni bo’yicha o’zgaradi: (3.1)
bu yerda - qutb o’rtasida maksimal magnit induktsiyasi;
-yakor o’qidan o’tuvchi O-O neytral tekislik bilan huddi o’sha o’q hamda yakor sirtidagi ixtiyoriy nuqtadan o’tuvchi tekislik orasidagi burchak.
Yakor o’zgarmas burchak tezlik bilan aylanganda o’ramning har bir aktiv tomonida qo’zg’atilgan e.yu.k. ning oniy qiymatlari:
(3.2)
Bunda - yakorning uzunligi (m); – yakorning chiziqli tezligi (m/s).
O’ramning aktiv tomonlari o’zaro ketma-ket ulangan, shu sababli o’ramda qo’zg’atilgan e.yu.k.:
(3.3)
Agar yakorda bitta o’ram o’rniga o’ramli g’altak bo’lsa:
(3.4)
bo’lsa e.yu.k. maksimal bo’ladi.
(3.5)
SHunday qilib, yakor g’altagidagi induktsiyalangan e.yu.k.:
(3.6)
|
| |
