|
Differensial termogravimetriya
|
| bet | 2/5 | | Sana | 24.06.2024 | | Hajmi | 92,5 Kb. | | #265336 |
Bog'liq 1-mavzu KIRISHDifferensial termogravimetriya. De Keyzer TG egri chizig‘ini tavsiflash uchun uni yozib olishning differensial usulini kashf etdi. Buning uchun tarozining ikkala pallasiga bittadan tigel mahkamlanadi. Bu tigellarga tekshiriladigan moddadan baravar miqdorda solinadi. Ular bir xil tezlik bilan qizdiriladi. Bunda birinchi tigeldagi moddaning haroratsi ikkinchisidagi modda haroratsidan 4°S past bo‘lishi kerak. Shu sababli reaksiya ikkala tigelda bir vaqtning o‘zida sodir bo‘lmay, vaqt bo‘yicha bir oz farq qiladi. Masalan, harorati 4°S yuqori moddaning og‘irligi ma’lum haroratda parchalana boshlaydi va tarozining pallasi ko‘tariladi. Ikkinchi pechdagi moddaning haroratsi birinchinikidan 40S past bo‘l-ganligi sababli u bir oz keyinroq parchalana boshlaydi va tarozining shu pallasi keyinroq og‘adi. SHunday qilib, tajribaning boshlanishida parchalanish tezligi ortishi bilan tarozi pallasi ko‘proq ko‘tariladi. Lekin yuqori haroratli pechdagi moddada parchalanish tezligi kamaygan vaqtdan boshlab tarozi pallalarining holatidagi farq kamayadi, chunki birinchi moddaning yuqori haroratda parchalanishi tugamasidan ikkinchi tigelda parchalanish boshlandi.
Derivativ termogravimetriya. Bu usul derivativ o‘lchash prinsipiga asoslangan. Bunda termo tarozining bitta pallasi olinib, uning o‘rniga g‘altak o‘rnatiladi. G‘altakka juda ko‘p, sim o‘ralgan. G‘altak ikkita taqasimon magnitlar orasidagi maydonga joylashtirilgan bo‘lib, simning uchlari juda sezgir galvanometrlar klemmalariga ulangan. Bunda tekshirilayotgan modda og‘irligining o‘zgarishi va bu o‘zgarishning tezligi aniqlanadi.
Termik analiz yordamida moddalarning quyidagi xususiyatlari: 1) modda energiyasining o‘zgarishi (differensial ter-mik analiz); 2) modda og‘irligining o‘zgarishi (termogravimet-riya); 3) tekshirilayotgan moddadan tayyorlangan namuna o‘lchami-ning o‘zgarishi (dilatometriya); 4) modda elektr o‘tkazuvchanlik xususiyatining haroratga bog‘liqligi va boshqa xususiyatlari o‘rganiladi.
Termik analiz protsessida bir vaqtning o‘zida ikki, uch yoki to‘rtala usullar kompleksidan foydalanish mumkin. Ma’lumki, fizika-ximiyaviy protsesslar, odatda, issiqlik yutilishi yoki chiqishi bilan boradi. Shuning uchun tegishli asboblar yordamida haroratning o‘zgarishini aniqlash bilan bu protsesslarny kuzatib borish mumkin.
1904 y. A. C. Kurnakov har qanday issiqlik protsessini vaqt birligi oralig‘ida avtomatik sur’atda qayd qiladigan pirometr kashf etdi.
L. G. Berg, A. V. Nikolaev, E. YA. Rode, I. Svetkov, E. Q. Keler va boshqalar keyingi yillarda differensiial termik analiz usulining va unda qo‘llaniladigan asboblarning takomillashuviga katta hissa qo‘shdilar.
Hozirgi vaqtda DTA dan foydalanib, moddalarni qizdirish va sovitishda sodir bo‘ladigan faza o‘zgarishlarini, qanday reaksiya (birikish, parchalanish, bir turdan ikkinchi turga aylanish) ketganligini ani^lash hamda modda tarkibini miqdoriy analiz qilish mumkin.
DTAda hozirgi paytda ishlatiladigan asboblarda haroratni o‘lchash prinsipi Le-SHetelening oddiy usulidan birmuncha farq qiladi. Hozir tekshirilayotgan modda entalpiyasi dnfferensial termoparalar yordamida o‘lchanadi Apparatda uchta termopara bo‘lib, ulardan biri pechning tem- peraturasini, qolgan ikkitasi bir-biriga qarama-qarshi sxema bo‘yicha ulangan ikkita termopara esa etalon va tekshirilayotgan moddalar haroratsi orasidagi farqni ko‘rsatadi. Bu termoparalar haroratlar farqiga qarab millivoltmetr va galvanometr ko‘rsatishlarining o‘zgarishi bo‘yicha graduirovka qilingan. Tekshirilayotgan modda qisqich blokidagi uchta teshikdan biriga joylashtiriladi, unga birinchi termoparaning ulangan uchi tushiriladi. Pechning haroratini o‘lchaydigan ikkinchi va uchinchi termoparalarning kavsharlangan uchlari inert moddaga botirilgan bo‘ladi. Tekshirilayotgan modda solingan qisqich bloki oson rostlanadigan elektr pech yordamida qizdiriladi. Bunda pechning haroratsi bir tekis oshirib borilsa, tekshirilayotgan modda reaksiya boshlanguncha uning harorat inert modda haroratsi bilan bir xilda oshib boshlanishi bilan uning turiga (endo-termik yoki ekzotermik) qarab, tekshirilayotgan moddaning haroratsi inert moddaning haroratsidan yo ortib, yoki kamayib ketadi. Galvanometrning ko‘rsatishiga qarab moddalar harorat farqining katta-kichikligini aniqlash mumkin. Galvanometr ko‘rsatmasini har 5 yoki 10° dan keyin yozib olib, grafik chiziladi.
Qizdirish pechlari. SNG va boshqa mamlakatlarda sshlab chiqarilayotgan derivatograflarda tekshirilayotgan modda va etalonni qizdirish pechlarinnng konstruksiyasi turlicha bo‘ladi. Ularning hammasida tashqi tomonda metall qoplama bo‘lib, ichki tomonida issiqlik izolyasiyasi va qizdirish elementi bo‘ladi. Rasmda nixrom simli (1000°C gacha), 2.6- rasmda qotishmadan tayyorlangan qizdirish elementi (1200°C gacha) bo‘lgan pechlarning kesimi tasvirlangan. Qizdirish elementi tekshirish zarur bo‘lgan haroratga qarab tanlanadi. Masalan, 1000°C gacha nixrom simli, 1200°C .
Differensial termopara qaynoq uchlarini etalon va tekshirilayotgan moddaga tushirish sxemasi.
Qotishma 1500°C.gacha 0,5-1,0 mm li platina sim shuningdek, tegishli diametrga va uzunlikka ega bo‘lgan sterjenlardan foidalaniladi. 2000-24000S haroratgacha qizdirish zarur bo‘lganda qizdirish elementi sifatida elektrografitdan tayyorlangan trubalar ishlatiladi. Undan tashqari, SO2, N2, SO2 va suv bug‘i bor muhitda ishlashga mo‘ljallangan pechlar ham ma’lum.
Tekshirilayotgan modda namunasi va etalon maxsus tigelga solinadi. Uning o‘lchami tekshirilayotgan moddaning miqdoriga qarab tanlanadi. Aniq ma’lumotlar beradigan termogramma olish uchun termoparaning uchini ko‘madigan miqdordagi moddaning o‘zi etarli. Olingan moddaning miqdoriga qarab tigelning shakli va o‘lchami o‘zgaradi. Tigellar metall (po‘lat, nikel, mis, kumush, platina, turli qotishmalar)dan, keramika (chinni, korund) dan, ba’zi hollarda esa yuqori haroratga chidamli shisha va grafitdan tayyorlanadi. Metall tigellarni yasash juda oson, lekin ularning issiq o‘tkazuvchanligi juda katta, bu esa termogrammada haroratni ifodalovchi chiziqning cho‘qqisini cho‘zib yuboradi. Keramikadan yasalgan tigellarning issiq o‘tkazuvchanligi kichikroq, bu esa At ni oshiradi va DTA da olinadigan natijalar aniqligini oshiradi. Metall tigellar 1000—1200°Sda, keramik tigellar esa 1500°S va undan yuqori haroratlarda ishlatiladi. Asbobning sezgirligini pasaytirmaslik uchun tigellar issiqlik sig‘imi kichik bo‘lgan materi-allardan tayyorlanadi. Tigelning materiali tekshirilayotgan moddaning xususiyatiga qarab tanlansa yana ham aniqroq ma’lumot olinadi.
Pechlarda haroratni bir tekis ko‘tarish yoki pasaytirish uchun pirometr termoregulyator bilan ta’minlangan. Termolekulyator sifatida avtotransformatorlar va potensial regulyatorlardan foydalaniladi. Pechning qizdirish elementiga beriladigan tok kuchini bir me’yorda oshirib borish uchun maxsus reduktorlar (avtomatik sur’atda ishlaydigan reostatlar) ishlatiladi.
Tekshirilayotgan moddani qizdirish vaqtida termoparaning issiq uchida elektr yurituvchi kuch (e.yu.k.) hosil bo‘ladi. Hosil bo‘lgan e. yu. k. yozib olish asboblari tomonidan qayd qilinadi. Termoparalarga qo‘yiladigan asosiy talab shuki, ular tajriba haroratida tekshirilayotgan modda bilan o‘zaro reaksiyaga kirishmasligi kerak. Ilmiy-tekshirish ishlarida, ko‘pincha, e.yu.k. datchigi sifatida 1000°S gacha mis-konstantan, temir-konstantan, xromel-alyumel, nikel- nixromdan tayyorlangan termoparalardan, 1300 – 1500°C haroratlarda platinadan, 20000S dan yuqorida esa volframdan tayyorlangan termoparalardan foydalaniladi. Termoparaning issiqlik sig‘imi va issiq o‘tkazuvchanligi kichik bo‘lishi kerak.. SHuning uchun termoparalar ingichka (diametri 0,2— 0,4 mm) simdan tayyorlanadi. Past haroratlarda ishlashda platina-platinarodiyli termoparalardan foydalanmagan ma’qul, chunki bunda xato xromel-alyumel termoparalar bilan ishlashdagiga nisbatan katta bo‘ladi.
Differensial termik analiz (DTA) tartibi bilan tanishishdan oldin differensial qizdirish egri chizig‘i (termogramma)dagi termik effektlar harakteriga ta’sir qiladigan omillar ustida to‘xtalib o‘tamiz. Bular jumlasiga moddani analiz qilish uchun, pechdagi gaz muhiti, tekshirilayotgan moddaning fizikaviy holati, analiz olib borishning texnikaviy tomonlari kiradi.
Moddani analiz uchun tayyorlashning ta’sirini ko‘rib chiqamiz, Masalan, sementni analiz qilishda qotib qolgan sement toshi chinni yoki agat xovonchada 1-3 mm li bo‘lakchalar holigacha maydalanadi. Maydalangan maternaldan 1-2 g olib spirt qo‘yiladi va 10-20 soat tinch quyiladi. Keyin materialni qog‘oz filtrga to‘kib, suvsizlantiriladi. Suvsizlantirilgan material 4900, 5100 yoki 10000 (sm2 da) teshikli elakdan o‘tadigan bo‘lguncha xovonchada maydalanadi. So‘ngra undan o‘rtacha namuna (0,3-0,5 g) olinadi va termografnnng yoki platinadan tayyorlangan tigeliga solinadi. Qotib qolgan boshqa bog‘lovchi moddalar (ohak, gips va boshqalar) namunalari ham xuddi shu yo‘sinda tayyorlanadi. Analiz uchun namuna tayyorlashning bu usuli ancha ko‘p vaqt talab qiladi.
Bog‘lovchi moddalarni analiz uchun tayyorlashning ancha kam vaqt va mehnat talab qiladigan usullari ham ma’lum. Ulardan birida tekshirish uchun olingan material yuqorida aytilgan bo‘laklardan o‘tadigan bo‘lguncha maydalanadi va qog‘oz filtrli voronkaga solinadi. Uni suvsizlantirish uchun 2— 3 marta absolyut spirt, keyin 2-3 marta dietil efir bilan yuviladi. Filtrlash ishlari vakuum ostida olib boriladi, bunsng uchun voronkaga suv nasosi ulanadi. Moddani analiz uchun tayyorlashiing bu usuli birinchisiga nisbatan kam vaqt talab qiladi, lekin bunda modda namunasi to‘la suvsizlanib ulgurmasligi mumkin. Keramika sanoatining asosiy xom materiali bo‘lgan gilsimon minerallar namunalari ham shu usulda tayyorlanadi. Lekin gilsimon minerallarning tarkibi va tuzilishi turlicha bo‘lganligi tufayli, ko‘pincha, ularning har birida, o‘ziga xos tayyorlash usullari tanlanadi. Spirt yordamida suvsizlantirilgan mineralni quruq holga kelguncha qizdirish maqsadga muvofiqdir, aks holda ular tezda havodan namni yutib oladi va differensial termik analiz natijalari xato chiqadi. Katta aniqlik talab qiladigan analizlarda gilsimon minerallarni qizdirib suvsizlantirish yaramaydi, chunki quritilgan minsral xavodan tez suv yutib olib, uning termogrammasi quritilgan mineralnikidan farq qiladi. Tayyorlangan gilsimon mineral namunasi tigelning o‘zida yoki tigelga solmasdan oldin silindr shaklida presslanadi, bunda namuna o‘rtasida differensnal termoparaning joylashtirish uchun chuqurcha qilinadi.
Tabiiy minerallar (kvars, fosforit, apatit, ohaktosh, kaolin, dala shpatlari, dolomit va shu kabilar) hamda sun’iy materiallar (ohak, gips, klinker, mineral o‘g‘itlar va boshqalar) avval maydalanib, so‘ngra analiz qilinadi. Zichligi katta bo‘lgan monomineral materiallarni (ohaktosh, kvars va shu kabilar) maydalamasdan ham analiz qilish mumkin. Bunnng uchun shu modda bo‘lagidan kerakli o‘lchamdagi namuna qirqib olinadi, termoparaning uchini joylashtirish uchun teshik o‘yiladi va termograf tigeliga solinadi.
DTA usuli bilan turli materiallarni analiz qilishda 0,05-0,3 g dan 10-12 g gacha namuna olinadi. Analiz uchun olinadigan namuna miqdori reaksiyaning issiqlik effektiga qarab belgilanadi. Masalan, gilsimon minerallarni tekshirishda qizdirish tezligi 5-10 grad/daqiqa bo‘lganda 0,3-2 g, qizdirish tezligi 50-60 grad/daqiqa bo‘lganda esa 0,1 g modda olinsa natija yaxshi chiqadi. Analiz uchun olinadigan modda miqdorining ko‘payishi issiqlik effekti yuzasini proporsional ravishda oshiradi, deyish noto‘g‘ridir.
DTA natijalari aniq bo‘lishiga tekshirilayotgan modda bilan etalonning bir xil zichlikka ega bo‘lishi katta ta’sir ko‘rsatadi. SHu sababli har ikkala modda kukun holigacha maydalanadi va bir xil bosim ostida presslab silindr tayyorlanadi. SHu usulda tayyorlanganda tekshiriladigan modda bilan etalonning zichligi deyarli bir xil bo‘ladi. Differensial termik analiz natijalari etalon tanlashga ham bog‘liq. Etalon modda differensial termopara zanjirida normal termotok olish uchun zarur. Etalon sifatida olinadigan modda analiz uchun kerakli haroratgacha qizdirganda hech qaiday o‘zgarmasligi kerak. Undan tashqari, tekshirilayotgan modda bilan etalonning issiq o‘tkazuvchanligi va issiqlik sig‘imi bir-biriga yaqin bo‘lisha lozim. YUqori haroratgacha termografik analiz qilishda etalon modda sifatida kvars, kuydirilgan MgO va A12Oz ishlatiladi. Past haroratlarda NaCl va QS1 dan ham foydalanish mumkin. Kuydirilgan A12O3 vaqt o‘tishi bilan gigroskopik bo‘lib qoladi, shuning uchun 2—3 marta ishlatgandan keyiya uni qaytadan 1500°S da kuydirib olish kerak.
Issiqlik effektlarining chegarasini aniqlash uchun etalonning haroratni ko‘rsatuvchi oddiy termopara aniq darajalangan (graduiravka qilingan) bo‘lishi kerak. Termoparalar polimorf o‘zgarish va suyuqlanish harorati aniq moddalar yordamida graduiravka qilinadi (darajalanadi).
Termoparalarni potensiometr yordamida ham darajalash mumkin. Buning uchun termopara ulanadigan galvanometr klemmalariga potensiometrdan ma’lum haroratga mos keladigan elektr yurituvchi kuch beriladi va fotoqog‘ozga tushiriladigan chiziqning og‘ishiga qarab darajalash grafigi chiziladi. Termoparalarni ishlatish jarayonida potensiometr yoki etalon moddalar yoxud standart termoparalar yordamida tekshirib turish kerak. Analiz uchun tayyorlangan modda va etalonga termo-para botirilgach, qizdirishni boshlash mumkin. Moddani qizdirish tezligi issiqlik effektining yuzasi kattaligiga ta’sir ko‘rsatadi. Bog‘lovchi moddalarni analiz qilishda 7— 15/daqiqa tezlik bilan qizdirish, ko‘pincha, yaxshi natija beradi. Qizdirish tezligini kamaytirish issiqlik effektlari yuzasining kattalashuviga olib keladi, lekin bunda ular bir oz yassilanib, effektining uchi asliga nisbatan pastroq haroratga mos keladi. Qizdirish tezligi oshirilsa termik effektlar ancha o‘tkir uchli bo‘lib, uchi yuqori harorat tomonga bir oz siljiydi. Moddani qizdirish tezligiga qarab, issiqlik effekti yuqori yoki past harorat tomonga 50—65° gacha surilishi mumkin.
Ma’lumki, anorganik moddalarni yuqori haroratda kuydirishda pechning turli qismida haroratga va sodir bo‘ladigan reaksiyaga qarab tegishli muhit hosil qilinadi. Tabiiy minerallar, sement materiallar, keramika (chinni, sopol, yarimchinni) va mineral o‘g‘itlarda yuqori haroratda sodir bo‘ladigan reaksiyalarni differensial termik analiz yordamida o‘rganishda ham pirometr pechida tegishlicha gaz muhit vujudga keltiriladi. Pechdagi gaz muhiti termogrammalar harakteriga kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, degidratlanish reaksiyalarining boshlanishi va intensivligi suv bug‘larining parsial bosimiga, karbonatlarning parchalanish reaksiyalari esa pech atmosferasidagi CO va O2 larning parsial bosimiga bog‘liq. Pechda biror gaz muhiti hosil qilish uchun unga maxsus qurilmalar yordamida tegishli gaz yuboriladi. Hozirgi pirometrlar pechlarida neytral, oksidlovchi va qaytaruvchi muhit hosil qilish mumkin.
Pechda neytral muhit hosil qilish uchun odatda azot, argon, geliydan, oksidlovchi muhit hosil qilish uchun kisloroddan, qaytaruvchi muhit hosil qilish uchui vodoroddan foydalaniladi.
DTA asboblari juda sezgir bo‘lib, olinadigan natijalarga yuqorida aytilganlardan tashqari, tekshirilayotgan modda tarkibida aralashmalar bo‘lishi ham ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, tabiiy minerallar tarkibida ko‘pincha uchraydigan organik qo‘shimchalarning juda oz miqdori ham qizdirish jarayonida oksidlanib, termogrammada ancha katta ekzotermik effekt beradi; gilsimon minerallar, sement zarrachalari va boshqa shu kabi juda mayda materiallar tomonidan yutilgan kation va alionlar asosiy termik effektlarning intensivligiga, haroratsiga va shakliga katta ta’sir ko‘rsatadi. Klinker olishda xom material tarkibiga qo‘shiladigan mineralizatorlar (SaG‘, NaF, NaCl va boshqalar) ba’zi reaksiyalarning sodir bo‘lish haroratini o‘zgartiradi. Bundan tashqari, qo‘shimcha moddalar yuqori harorat ta’sirida asosiy minerallar bilan birikib, kompleks tuzlar, qattiq eritmalar hosil qilishi mumkin, bu esa termogrammalarni analiz qilishni qiyinlashtiradi.
DTA natijalariga tekshirilayotgan materialning fizikaviy holati maydalik darajasi, kristallanganlik harakteri, kristall panjarasidagi nuqsonlar ham katta ta’sir ko‘rsatadi. Modda zarrachalari o‘lchamining kichiklashishi modda og‘irligining o‘zgarishi bilan boradigan reaksiyalarning aktivlik energiyasi pasayishiga olib keladi, natijada bunday reaksiyalar yirikroq moddadagiga nisbatan ancha past haroratda boshlanadi va termoeffektlar past harorat tomonga siljiydi. Masalan, dolomitning nisbiy zichlign 100 dan 8200 sm3/g ga oshirilganda MgCO3 ning parchalanishiga xos endotermik effekt 785 dan 750 gradusga pasayadi. Material zarrachalarining o‘lchamiga qarab termo effektning shakli ham o‘zgarishi mumkin. Moddani maydalash uchun uzoq vaqt tuyilganda u plastik deformatsiyaga uchraydi va bunda turli mexanikaviy-ximiyaviy o‘zgarishlar sodir bo‘ladi. Bu o‘zgarishlar natijasida sistemada yangi fazalar paydo bo‘lishi va tekshirilayotgan moddaning normal holatda beradiganga nisbatan boshqacharoq termoeffektlar berishi mumkin.
Har qanday modda, ayniqsa, tabiiy minerallar (gilsimon minerallar, trepel, fosforitlar va boshqalar) ma’lum darajada kristallangan bo‘ladi. Zarrachalarining o‘lchami bir-biriga teng bo‘lgan biror moddaning yaxshi kristallanganligi tegishli termoeffektlarnnng intensivligini oshiradi. Kam kristallangan moddalar intensiv bo‘lmagan keng effektlar beradi; bundan tashqari, bunday moddalarning termik effeklari past harorat tomonga ma’lum darajada siljigan bo‘ladi.
DTA analizida tekshirilayotgan materialning fizikaviy holati muhim ahamiyatga ega, chunki ko‘pgina moddalarning harorat ko‘tarilishi bilan bir agregat holatdan ikkinchisiga o‘tishi, polimorf o‘zgarishga uchrashi, shishasimon yoki amorf holatdagi moddalarning kristallanishi va boshqa hodisalarda issiqlik effekti kuzatiladi. Issiqlik effektlari tekshirilayotgan moddalarning dispersligiga, kristallanish harakteriga, kristall panjaraning defektlik darajasnga ham bog‘liq.
Moddaning bir turdan ikkinchi turga o‘tish haroratsi uning erkin holda yoki boshqa moddalar bilan aralashgan holda bo‘lishidan qat’iy nazar, amalda bir xil bo‘ladi. Bu tushuncha tekshirilayotgan moddalar aralashmasi shu haroratda bir-biri bilan reaksiyaga kirishmagan hol uchun taalluqlidir. Demak, qizdirish vaqtida termik effektlari bir – biri bilan mos tushmaydigan moddalar aralashmasining termogrammasini identifikatsiya qilish oson. Agar mineral termogrammasida bir necha termik effektlar bo‘lib, ulardan ba’zilari aralashmadagi boshqa moddalarning effektlari bilan mos kelib qolsa ham termik analizni olib borish mumkin.
Kompleks termik analiz. Anorganik moddalarda yuqori harorat ta’sirida sodir bo‘ladigan jarayonlar faza o‘zgarishlari, polimorf o‘zgarishlar, material o‘lchamlarining va og‘irligining o‘zgarishi va boshqalarni bir xil sharoitda aniqlash uchun kompleks termik analiz usulidan foydalaniladi. Bu analiz olib boriladigan asbob differensial termogrammani yozib olish uchun Kurnakov pirometri, termogravimetriya egri qayd qiluvchi derivatograf va material o‘lchamlarining o‘zgarishini aniqlaydigan kvars dilatometrlarni o‘z ichiga oladi.
Bunda bitta foto qog‘ozda bir vaqtning o‘zida to‘rtta egri chiziq biri modda qizdirilganda og‘irligining o‘zgarishni, ikkinchisi uning o‘lchamlari o‘zgarishini, uchinchisi tekshirilayotgan modda va etalon orasidagi haroratlar farqini (differensial egri chiziq), to‘rtinchi egri chiziq esa tekshirilayotgan moddaning haroratsini ifodalaydi.
Etalon modda sifatida yuqori harorat ta’sirida polimorf o‘zgarishlarga uchramaydigan moddalardan foydalaniladi. Aks holda harorat ko‘tarilishi (qizdirishda) yoki pasayishida (sovutishda) ular dastlabki moddadan farqi bo‘lgan nuqtalarda ekzotermik yoki endotermik effektlar berib, analizni qiyinlashtirishi mumkin.
|
| |
